Nga: Erin Blakemore
Aushvic njihet mjaft mirë si një vend vdekjeje – një kamp djallëzor shfarosjeje, më i madhi në llojin e tij, ku të paktën 1.1 milion njerëz mendohet se janë vrarë. Ndaj është e çuditshme të mendosh për kampin si një vend jete gjithashtu.
Megjithatë, arriti të ishte ashtu në njëfarë mënyrë, falë një gruaje të quajtur Stanislawa Leszczyńska. Gjatë internimit të saj dyvjeçar në Aushvic, mamia polake shpëtoi 3000 foshnje në kamp në kushte të paimagjinueshme. Megjithëse historia e saj është pak e njohur jashtë Polonisë, ajo dëshmoi për rezistencën e një grupi të vogël grash të vendosura për të ndihmuar të burgosurit e tyre.
Dëshira e Leszczyńska për të ndihmuar të tjerët ishte ajo që e vendosi në Aushvic, në radhë të parë. Ajo lindi në Lodz në 1896 dhe vitet e para në martesë i kaloi relativisht në paqe, duke studiuar ndërkohë për mami, pra të ndihmonte në ardhjen në jetë të bebeve.
Në vitin 1939, gjithçka ndryshoi kur nazistët marshuan në Poloni. Papritur, Leszczyńska jetoi në një vend të pushtuar dhe qyteti i saj – shtëpia e dytë për nga numri i madh i hebrenjve në Poloni – u bë nga shtëpi në geto. Më shumë se një e treta e popullsisë së qytetit u grumbullua në një zonë të vogël dhe u detyrua të punojë për nazistët.
Të tmerruar nga kushtet në geto, Leszczyńska dhe familja, përfshirë katër fëmijët e saj, vendosën të ndihmojnë. Ata kontrabanduan dokumente të rreme dhe ushqim për hebrenjtë brenda getos, si pjesë e një rezistence në rritje polake.
Më 1943, puna që bënte familja e saj u zbulua, dhe ata u morën në pyetje nga Gestapo. Megjithëse burri dhe djali i madh i Leszczyńska-s arritën të shpëtojnë, fëmijët më të vegjël dhe nëna e tyre u arrestuan. Leszczyńska u nda nga djemtë e saj, të cilët u dërguan në kampe të ndryshme për të bërë punë të detyruar dhe u dërgua në Aushvic me vajzën e saj, studente mjekësie. Burri i saj vazhdoi të luftonte nazistët, por u vra gjatë Kryengritjes së Varshavës në vitin 1944. Ajo kurrë nuk e pa më.
Kur arriti në kamp, Leszczyńska gjeti një mjek gjerman dhe i tha se ishte mami. Ai e caktoi të punonte në “maternitetin e kampit”, një grup kazermash të ndyra, një vend jo për t’u kujdesur për gratë shtatzëna, por për t’i çuar ato drejt vdekjes.
Shumica e grave shtatzëna në Aushvic thjesht dërgoheshin në dhomat e gazit. Gratë që zbuloheshin në kamp se ishin shtatzënë ndonjëherë çoheshin për abort nga Gisella Perl, një mjeke që ndihmoi në parandalimin e qindra grave që të lindnin. Shpesh, kur gratë zbuloheshin se ishin shtatzënë, ato ekzekutoheshin të gjitha bashkë.
Të tjera dërgoheshin në një kazermë spitalore për të pritur pjesën tjetër të shtatzënisë në kushte të paqëndrueshme. “Motër Klara”, një mami që ishte dërguar në kamp për vrasjen e një fëmije, mbikëqyri kazermat me një grua të quajtur “Motër Pfani”. Ato ishin ngarkuar të deklaronin foshnjat e lindura në repart, pastaj t’i mbytnin në kova, shpesh para nënave që sapo u kishin dhënë jetë. Roli i motër Klarës nuk përfshin ndihmën për ardhjen në jetë të bebeve.
“Kjo ndarje e punës ishte një nga shembujt më groteskë të nazistëve nga njëra anë, duke iu përmbajtur në mënyrë cinike standardeve “ligjore”- duke mos pasur ndihmën e infermieres në lindjet e fëmijëve – por nga ana tjetër, duke e caktuar atë për të vrarë bebe të porsalindura hebreje”, shkruan historiani Michael Berkowitz.
Kur Leszczyńska dëgjoi se çfarë e priste në maternitetin makabër, nuk pranoi. Kur u dërgua te mjeku që mbikëqyri tërë kampin, ajo përsëri nuk pranoi. “Pse nuk e vranë atë, askush nuk e di,” tha djali i Leszczyńska Bronislaw në 1988.
Me gjithë kërcënimet dhe rrahjet nga Klara, Leszczyńska thjesht filloi të kujdesej për nënat dhe do të shërbente në lindjet e foshnjave të tyre. Pavarësisht se e dinte që shumica e foshnjeve që ajo priste, do të vriteshin brenda disa orësh, ajo punoi për të shpëtuar sa më shumë jetë. Ishte punë pothuajse e pamundur – pa ujë të rrjedhshëm, pak batanije, pa pelena, pak ushqim. Leszczyńska mësoi shpejt që gratë në laboratorin gënjeshtër, në sobën e rrallë me tulla, të ndezur në qendër të kazermave – ishte i vetmi vend që mund të strehonte një grua punëtore. Morrat dhe sëmundjet ishin të zakonshme në “spitalin”, i cili do të mbushej me cm ujë kur binte shi.
Leszczyńska, e ndihmuar nga vajza e saj dhe të burgosurit e tjerë, më vonë tha se ndihmoi në shpëtimin e 3000 foshnjeve gjatë dy viteve të saj në Aushvic. Ajo vazhdoi të refuzonte të vriste foshnjat, pavarësisht urdhrave të përsëritura për ta bërë këtë, madje iu drejtua Dr. Josef Mengele, që ishte mjeku i kampit famëkeq e që njihej si “Engjëlli i Vdekjes”, i cili ishte i njohur për eksperimentet e tij brutale me binjakë dhe të burgosur të tjerë.
Jo çdo foshnje u vra menjëherë: që nga viti 1943, disa u morën për t’iu dhënë çifteve naziste si “Arianë” nën programin Lebensborn të Gjermanisë naziste, i cili rrëmbeu deri në 100,000 foshnje vetëm në Poloni. Leszczyńska dhe asistentët e saj bënë të pamundurën për të tatuazhuar foshnjat, për të mbajtur gjallë shpresën e takimit më vonë përmes identifikimit mes shenjave dhe ribashkimit me nënat e tyre. Gratë e tjera i vranë vetë foshnjat e tyre vetëm që të mos ua dorëzonin nazistëve.
Disa gra jo-hebreje u lejuan t’i mbanin foshnjat e tyre, por zakonisht ata vdisnin për shkak të kushteve në kamp. Sidoqoftë, disa foshnje çifute u lejuan të jetojnë, megjithëse nuk është e qartë se çfarë u ndodhi. Sipas fjalëve të historianit Zoé Waxman, “Nëse një fëmijë lejohej të mbijetonte, ka të ngjarë të ishte për një qëllim specifik dhe për një kohë specifike.”
Leszczyńska u ndje e pafuqishme, ndërsa shihte që foshnjat që dorëzonte, vriteshin ose vdisnin nga uria, sepse nënave të tyre u ndalohej t’i ushqenin me gji. Por ajo vazhdoi të punonte, duke pagëzuar foshnjat e krishtera dhe të kujdesej sa më mirë të ishte e mundur për gratë në kazermë. Ato e mbiquajtën “Nënë”.
Nga 3,000 foshnja të shpëtuara nga Leszczyńska, mjekët historianë, Susan Benedict dhe Linda Sheilds shkruajnë se gjysma e tyre u mbytën, 1000 vdiqën shpejt nga uria ose nga të ftohtit, 500 u dërguan në familje të tjera dhe 30 mbijetuan nga kampi. Besohet se të gjitha nënat dhe të gjithë të porsalindurit i mbijetuan lindjes.
Në fillim të vitit 1945, nazistët detyruan shumicën e të burgosurve të Aushvicit të linin kampin në një “marshim vdekjeje” në kampe të tjera. Leszczyńska nuk pranoi të largohej dhe qëndroi në kamp deri në çlirimin e tij.
Trashëgimia e Leszczyńska jetoi për shumë kohë pas çlirimit të Aushvicit – si në kujtimet e të mbijetuarve, foshnjat e të cilave ajo u përpoq t’u jepte dinjitet, jetët e pak fëmijëve që u larguan të gjallë nga kampi, dhe punën e fëmijëve të saj, të gjithë ata që i mbijetuan luftës dhe u bënë vetë mjekë.
“Deri më sot nuk e di me çfarë çmimi ajo e shpëtoi fëmijën tim,” – thotë Maria Saloman, fëmijën e së cilës Leszczyńska e shpëtoi në vitet 1980. “Lizi im ia ka borxh jetën Stanislawa Leszczyńska. Nuk mund të mos mendoj për të, pa lotuar.”
Leszczyńska vazhdoi jetën si mami në Lodz pas luftës dhe filloi të rrëfente për kohën e saj në Aushvic, vetëm kur doli në pension, në vitin 1957.
Përgatiti: L. Veizi
Kliko edhe:
