Milan Kundera: Sot, pa Brodin, Franz Kafkës nuk do t’i dinim as emrin…

18/04/2024 • 09:01

Sot, pa Brodin, Kafkës nuk do t’i dinim as emrin. Menjëherë pas vdekjes së mikut, Brodi botoi tre romanet e tij. Pa jehonë. Atëgrimë shkoqiti se, për t’u imponuar vepra e Kafkës, duhet të ndërmerrej një luftë e gjatë dhe e vërtetë.

Të imponosh një vepër don të thotë ta paraqesësh atë, ta interpretosh. Ky ishte për Brodin një sulm i njëmendtë artilerie: parathënie: për Procesi (1925), për Kështjella (1926), për Amerika (1927), për Përshkrimi i një beteje (1936), për Ditari dhe letrat (1937), për tregimet (1946); për Bisedat e Janouch-it (1952); pastaj dramatizimet: i Kështjella (1953) dhe Amerika (1957); por përveçmërisht katër libra të rëndësishëm interpretimi (vëreni mirë titujt!):
Franz Kafka, biografi (1937), Besimi dhe edukimi i Franz Kafkës (1946), Franz Kafka, ai që rrëfeu udhën (1951), dhe Dëshpërimi dhe Shpëtimi në veprën e Franz Kafkës (1959).
Në këto tekste, imazhi i skicuar tek Mbretëria e lumtur e dashurisë është vërtetuar dhe zhvilluar më tej: Kafka, para së gjithash, është një mendimtar fetar, der religióse Denker. Është e vërtetë që ai nuk “ ka dhënë kurrë një shpjegim sistematik të filozofisë dhe konceptimit fetar të botës. Megjithëkëtë ajo del nga filozofia e veprës, veçanërisht nga aforizmat, por dhe nga poezia, letrat, ditarët, dhe mënyra e jetësës (sidomos ajo)”.
Më tej: “Nuk mund të kuptohet rëndësia e njëmendët e Kafkës, nëse nuk përshquajmë dy rrjedha në veprën e tij: 1) Aforizmat, 2) Tekstet narrative (romane, tregime).
“Kafka shpërfaq në aforizma “das pozite Wort”, fjalën pozitive, besimin , thirrjen e ashpër për të ndryshuar jetën vetjake të çdo individi.”.
Në romane dhe tregime ai “përshkruan ndëshkimet e llahtarshme , të paracaktuara për ata që nuk duan të dëgjojnë fjalën (das Wort) dhe nuk ndjekin rrugën e mbarë.”
Vëreni mirë hierarkinë: lart: jeta e Kafkës si shembull që duhet ndjekur; në mes: aforizmat, medemek pjesë thëniesh “filozofike” nga ditari i tij; më poshtë vepra narrative.
Brodi ishte një intelektual i shkëlqyer me një energji të jashtëzakonshme; një njeri bujar, i gatshëm të luftonte për të tjerët. Lidhja e tij me Kafkën ishte e ngrohtë dhe e painterestë. Fatkeqësia nuk qëndron veçse tek orientimi artistik: njeri i ideve, ai nuk e njihte atë që është pasion i formës; romanet e tij (ka shkruar nja njëzët sosh) janë trishtueshmërisht konvencionalë; dhe veçanarisht: nuk kuptonte kurrgjësend nga arti modern.
Megjithatë, përse e donte asisoshëm Kafka? Ju vetë, a do të reshtnit ta donit një mik, vetëm ngase ka maninë të shkruajë vargje të këqija?
Ndërkaq njeriu që shkruan vargje të këqija bëhet i rrezikshëm sapo fillon të botojë veprën e mikut poet.
Le të hamedësojmë sikur komentuesi më me ndikim i Pikasos të qe një piktor që nuk arrinte të kuptonte impresionistët. Çfarë do të thoshte për pikturat e Pikasos? Sipas gjasave të njëjtën gjë që Brodi thotë për romanet e Kafkës: që ata na përshkruajnë “ndëshkimet e llahtarshme, të paracaktuara për ata që nuk ndjekin rrugën e mbarë.”