Nga Teuta Dhima
Edhe pse kanë kaluar njëzet vjet nga dita kur romani “Tri gra” nga Yasushi Inoue, ka parë dritën e shqipërimit, ende tërheq vëmendjen e lexuesve me po të njëjtin intensitet. Madje unë, i jam rikthyer ta lexoj.
Nga leximi në lexim, mund të mjegullohen detaje të vogla, por kurrësesi finesa me të cilën është shkruar ky roman epistolar dhe gjuha e matur e autorit, për të mos harruar shqipërimin mjeshtëror të Helena Kadaresë. Rrëfimi në roman përqëndrohet në tri letra të shkruara prej tri grave dhe drejtuar po të njëjtit burrë. Në fillim të krijohet përshtypja që autori ka marrë përsipër të trajtojë një histori jashtëmartesore, si ato që mund të ndodhin rëndom, por nuk është ashtu.
Gjithçka në roman trajtohet me një lloj natyraliteti dhe rastësia, apo vetëm disa momente bëhen vendimtarë për të transformuar rrjedhën e jetës së personazheve. Rrëfehet një histori që ka zgjatur trembëdhjetë vjet dhe që humbja e jetës së njërit prej personazheve bëhet si pikë kulmore, nga ku rrëfimi do të degëzohet në tri degë. Tri gratë që shkruajnë janë e dashura, e bija e saj dhe gruaja.
Karakteristikë e romanit epistolar është se në rrëfim, i vihet në dispozicion shumë hapësirë gjendjes shpirtërore të personazhit. Narratori, bie në kontakt me tri letrat krejt rastësisht. Ai ka botuar një poezi në një revistë ku flitet për gjahun. Dikush që gjen vetveten në këtë poezi, i shkruan dhe i komunikon që do t’i nisë tri letra. Renditja e letrave nuk është e rastësishme. Ato dërgohen në zarfe të ndarë dhe njëra pas tjetrës.
Letra e Shokos. Prej kësaj letre lexuesi njihet me të vërtetën. Kjo e vërtetë merret vesh prej Shokos, nga ditari i nënës së saj, të cilin ajo ia jep për ta djegur. Dhimbjes që ndien ajo për humbjen e nënës, i bashkohet edhe fakti që ajo është gënjyer prej saj për këtë histori dashurie.
Si mund ta kuptonte Shoko të fshehtën e nënës së saj, kur dashurinë ajo e mendonte si një diell i shndritshëm, triumfues, i bekuar gjithmonë nga Zoti dhe nga njerëzit? Në keqardhjen e saj fshihet thellë- thellë zemërimi që nëna, i ka lejuar vetes një dashuri të tillë. Një dashuri që nuk e miraton e që nuk do të mund ta pranonte askush. Letra e Shokos është një letër ku në sajë të pafajësisë së autores, nxirret në pah kjo histori mëkatare dhe një dashuri që s’mund të mbijetojë veçse me çmimin e mëkatit, duhet të jetë shumë e trishtuar.
Në letër, falë mundësisë që të jep rrëfimi përmes saj, bëhen kalime të shpejta edhe në kujtimet e vajzës. Kujtime pikante dhe tepër domethënëse për gjendjen e saj shpirtërore dhe vlerësimit që ajo i bën lidhjes së nënës. Ajo, dashurinë midis Josuke-s dhe nënës së saj e krahason me petalet e thara të lules brenda globit, për të cilën ajo ndien aq shumë dhembshuri. Shoko e pafuqishme të ndërrojë rrjedhën e fakteve, nuk i ka mbetur tjetër vetëm të qajë mes trekëdëshit të izoluar në të njëjtën dhomë: Josuke- Midori- Saiko, ku kjo e fundit, tani ishte veç një shpirt.
Letra e Midorit ose e gruas së Josuke-s dhe e Saiko-s të dashurës së tij. Letra e Midorit mund të vihet përbri asaj të Saikos, për t’u krahasuar edhe për faktin se të dyja gratë kishin të njëjtën marrëdhënie me Josuke-n, pavarësisht se njëra ishte legale dhe shihte dritën e diellit, por e privuar nga pasioni dhe tjetra, ishte ilegale dhe pasionin, e vriste ndjenja e fajit që ushqente Saiko për lidhjen e saj.
Midori i drejtohet Josuke-s, Zoti Josuke Midori, pra me një ftohtësi ceremoniale, po kjo nuk e pengon atë të ndihet e emocionuar tek i drejtohet të shoqit, të cilin e ka ndarë për më shumë se dhjetë vjet me një tjetër grua duke qenë në dijeni të këtij fakti. Ç’martesë mund të quhet kjo dhe pse Josuke nuk gjen guximin t’i japi fund njëherë e përgjithmonë?
Ndërsa Josuke konsumon pasionin e tij me Saiko-n, Midori nuk ia lejon vetes që, ndaj ajo shprehet në letër: “Nuk kam takuar kurrë dikë që ta quaj dashnor pa më ardhur turp”. Midori ka mbijetuar në martesën e saj duke qenë e ftohtë, e ashpër, njësoj sikur të ishte një objekt i rrallë. Kështu e bënte të ndihej shikimi i burrit të saj. Ai e kqyrte sikur të shihte një porcelan.
Në letrën e Midorit, ka disa momente të cilat i kanë kushtuar shumë asaj, aq sa t’i ndërrojnë rrjedhën e jetës. Momenti kur sheh burrin e saj në stacionin e trenit dhe një grua të gjatë e të bukur t’i afrohet atij, ose kur ndërron rrugën në hotelin buzë detit për të shmangur takimin me dy të dashuruarit. Është e dhimbshme të mendosh që këto shmangie janë bërë prej Midorit vetëm pse ajo ndihej inferiore, përpara kësaj gruaje të bukur që mes të tjerash, ishte edhe kushërira e saj.
Inferioriteti që ndien e bën atë të të humbasi dashurinë e saj dhe të jetojë në gënjeshtër. Zgjidhjet që gjen autori në rrëfim, janë të shpejta. Një shprehje e Heminguejit thotë që proza është arkitekturë dhe jo dekorim i brendshëm. Yasushi Inoue i ka bërë të dyja. Një ndërtim mjeshtëror dhe një dekorim të brendshëm po aq fantastik nëpëmjet një gjuhe sa të thjeshtë dhe delikate, aq edhe të ngarkuar me emocionalitet dhe domethënie.
Letra e Saiko-s e lënë në fund jo për nga rëndësia, është edhe si një përfundim që i jepet një dashurie mëkatare që mbaron me vdekjen e saj. Qëllimi i letrës së saj është t’i tregojë të dashurit, mendimet e kokëçarjet e saj kur ende ishte gjallë. Pra personazhet edhe pse kaq pranë njëri-tjetrit në lidhje, janë shumë të izoluar nga njëri–tjetri. Nënë e bijë, burrë-grua dhe i dashur e dashur.
Secili kishte të fshehtat e tija që vijnë në dritë përmes letrave. Si një psikolog i mirë autori na sjell idenë se gjithsecili prej nesh ka brenda tij një un tjetër, një tjetër vetvete. Saiko e ka konkretizuar vetveten tjetër brenda saj si një gjarpër i bardhë që i mbështillet rreth vetes, simbol ky që e ka vizatuar edhe në ditarin e saj. Një grua që jeton nën peshën e mëkatit të tradhëtisë, kur pikërisht tradhëtia ishte ajo që prishi edhe marrëdhënien e saj martesore.
Ajo nuk arriti të falë bashkëshortin, por nuk arriti të falë edhe veten, duke jetuar më shumë se një dekadë, nën peshën e mëkatit dhe të fajit. Trembëdhjetë vjet që për të kanë qenë të mjegullt sa një ëndërr. E mbylla librin, pas rileximit dhe dilema: të dashurosh apo të dashurohesh, m’u mbështoll rreth trupit si ai gjarpri që Saiko kishte pikturuar në ditarin e saj.
ObserverKult
Lexo edhe:
