Tirana nuk është vetëm kryeqyteti i një vendi, është metropoli i sferës shqiptare në Ballkan.
Për këtë Epidamn Zeqo parashtron disa të dhëna mbi “moshën” e kryeqytetit.
Nga: Epidamn Zeqo
Sa e vjetër është vërtet Tirana?
Sa vjeç është Tirana? 100, 400, 1000-vjeçare? Tirana më 2020 mbushi vetëm njëqind vite si kryeqyteti i Shqipërisë.
Sot, Tirana nuk është vetëm kryeqyteti i një vendi. Është metropoli i sferës shqiptare në Ballkan, që gjithashtu përfshin Kosovën, shtetin e dytë shqiptar në Evropë. Është poli magnetik për diasporën e rëndësishme shqiptare.
Edhe para se qyteti të caktohej si kryeqytet në vitin 1920, Tirana ishte një qendër urbane e zhvilluar, prandaj nuk është rastësi që u zgjodh të ishte qendra që përfaqëson kombin shqiptar.
Tirana tashmë konsiderohet nga pothuajse të gjithë si një nga qytetet më të bukura e më të veçanta në Europën juglindore dhe më gjerë.
Por sa e vjetër është në të vërtetë?
Tirana si një qendër urbane?
Në një mënyrë jashtëzakonisht konvencionale, Tirana konsiderohet të jetë vetëm 406-vjeçare si qendër urbane.
I ndjeri Dr. Moikom Zeqo, babai im, e ka quajtur këtë tezë një ‘absurditet shkencor’. “Gjoja ky themelim qenka bërë nga Sulejman bej Mulleti për shkak të një kumti mbinjerëzor nga një ëndërr që paska parë një fshatar nga Mulleti, bari delesh.
Teksti i ëndrrës nuk ruhet dhe Sulejman bej Mulleti ka parandier se do të vinte më pas një dekret sulltanor nga Stambolli. Kjo për të lejuar ndërtimin e një qyteti të ri…
Legjenda e dytë është akoma më bizare dhe e pabesueshme. Sulejman bej Mulleti ka dashur një qytet të bukur si Teherani dhe paska zgjedhur emrin Tiranë.”
A duhet të bazohet e vërteta në mite pa bazë?
Shkencërisht, historia e Tiranës është shumë herë më e lashtë se shekulli i 17-të. Ekzistojnë dy referenca kryesore. E para është një referencë arkeologjike: zbulimi i një ndërtese me një mozaik që daton nga shekulli II-III pas Krishtit.
Ky mozaik i mrekullueshëm është pasaporta antike e Tiranës (dhe qendër turistike që duhet të vizitohet nga të gjithë). Mozaiku i Tiranës konfirmon tezën se Tirana ishte një vicus (njësia më e vogël administrative romake) të qytetit antik të Durrësit.
Referenca e dytë vjen nga historiani shqiptar Marlin Barleti, i cili ka përjetësuar “veprat dhe heroizmin e Gjergj Kastriot Skënderbeut”.
Ai shkruan për emrin e Tiranës dhe klasifikon dy vendbanime me toponime: Tirana e Madhe dhe Tirana e Vogël. Kjo tregon se në shekullin XV Tirana njihej si një pikë lidhëse midis kështjellave të Dorzit, Krujës, Prezës, Dajtit dhe Petrelës.
Për të formuar një ide gjithëpërfshirëse të Tiranës, Moikomi theksonte tezën e albanologut kroat, Milan Shuflaj.
Në studimet e tij, Shuflaj flet për zonat gjeografike shqiptare si qendra kryesore që nga antikiteti i hershëm.
Zhvillimi i Tiranës përcaktohet nga pozicioni i saj gjeografik; e ndërtuar në rrëzë të Malit të Dajtit, Tirana ndodhet në ndërlidhjen e rrugëve kryesore nga Durrësi në Shkodër dhe Elbasan në Gjirokastër dhe Korçë.
Ky pozicion strategjik e bën Tiranën kryeqytetin e përhershëm të Shqipërisë. Nga të gjitha qytetet shqiptare, Tirana përfaqëson strukturën më të madhe dhe më të pazëvendësueshme urbane.
Ka shumë shpjegime në lidhje me emrin Tirana. Por, shpjegimi i dhënë nga studiuesja shqiptaro-amerikan Safete Juka duket më shkencori.
Sipas arsyetimit të saj, emri i Tiranës ka të bëjë me një rrënjë shumë të lashtë “Tir” ose “Tur”, që do të thotë pika rreth së cilës përqendrohet një hapësirë e gjerë.
Sipas Jukës, emri Tirana lidhet edhe me emrin e kryeqytetit fenikas, Tir.
Roli i Tiranës si kryeqytet është stimulues dhe një rol që ka të ngjarë të zgjasë përgjithmonë.
Prandaj, është i nevojshëm një libër shkencor për origjinën e Tiranës, kështu që gjeneratat e ardhshme të formojnë një kuptim gjithëpërfshirës dhe kritik të kryeqytetit të tyre.
Edhe turistët (dhe guidat) do të përfitonin nga një libër të tillë. Fëmijët dhe të rinjtë janë të hapur për të ndryshuar. Ata kanë dëshirë të mësojnë të vërtetën, e cila është e lashtë dhe e bukur.
Tani që Tirana ka fituar titullin Kryeqytetit i Rinës Europiane për vitin 2022, është mundësi e përsosur për të sfiduar mitet me fakte.
Unë kam shkruar më parë se çfarë do të thotë ky titull për rininë e Tiranës, veçanërisht për sa i përket integrimit kulturor me bashkëmoshatarët e tyre në Bashkimin Evropian.
Tirana nuk është vetëm kryeqyteti i Shqipërisë dhe metropoli i kombit shqiptar. Por, padyshim është një qendër e vërtetë dhe e pazëvendësueshme Evropiane.
ObserverKult
Lexo edhe:
FOTOGRAFI QË TË LËNË PA FJALË: JA SI DUKEJ TIRANA NJË SHEKULL MË PARË
Publikohen disa fotografi të rralla të kryeqytetit shqiptar, Tiranës, që i përkasin gjysmës së parë të shekullit të kaluar, nga viti 1900 deri në vitin 1943.
Nga “Hoteli turk”, siç është emërtuar në kartolinën përkatëse, një prej haneve diku në qendër, sheshi me lulishten në mes godinave të ministrive ku qëndron monumenti i Ismail Qemalit me shqiponjën gjigante me dy krerë.
Pastaj rruga e Elbasanit te Pallati Mbretëror (‘Pallati i Brigadave’), godina e Bankës Kombëtare me rrugën para saj, që është duke u ndërtuar.
Po ashtu, në pamje shihen edhe godinat publike dhe qendra e Tiranës, me dyqanet luksoze me tenda, tregun fshatar, Xhaminë e Et’hem Beut. Minaren dhe Kullën e Sahatit, automjetet luksoze të markave të fundit të parkuara në krah të xhamisë, etj, transmeton ‘memorie.al’
Tekstin e plotë mund ta lexoni KËTU:
ObserverKult
