Nga Mërgim Bekteshi
Dhjetori i vitit 2019 solli në dritë librin e radhës “Burg pas Burgu” (Buzuku, Prishtinë) të autorit tashmë të ndjerë, Gani Sylaj.
Isha vetëm 13-vjeçar kur Gani Sylaj ishte liruar nga burgu. Gjatë qëndrimit në burg, ai ishte fuqizuar edhe më shumë për të mirën e këtij vendi, duke i lënë me gishta në gojë e të stepur grupet e caktuara njerëzish, të cilët e kishin menduar të mirëqenë bashkim-vëllazërimin, kurse Jugosllavinë e quanin si atdheun e tyre.
Shumë nga njohësit e historisë, letërsisë dhe filozofisë do të hedhin mendimet sheshazi për këtë libër, por mbi të gjitha, ky libër kishte vend për të gjithë.
Nata e mugët e dhjetorit e kishte shoqëruar Gani Sylajn në shtëpinë e tij të lindjes, i shoqëruar nga një sërë udbashësh (sigurimi jugosllav) dhe milicë, të cilët ruanin vetëm perimetrin e vendit të ngjarjes. Përplasjen e librave për të kërkuar fjalët plot xhevahir e që në ditët e sotme mund të quhet absurditet, Ganiu e kishte shikuar me kujdes.
Por, mbi të gjitha, UDB-ja nuk kishte arritur të gjente muzën e tij, frymëzimin epistemologjik për atdheun që e kishte ndërtuar për vite e vite me radhë.
Përkundër se Ganiu përcillej me pranga nga shtëpia e që babai i tij e dinte mirë se kthimi i tij ishte tejet i vështirë, ai kërkon nga i biri se çfarë të bënte me kushëririn e tij të cilit i kishte premtuar se do t’ia lëshonte shtëpinë për dasmë.
Ai, së bashku me familjen, e mban dhembjen për vete, por i thotë babait që ta mbajë premtimin, Sheqa duhet të vazhdojë me gazmendin e tij.
Burgosja e tij po e hapte një periudhë të fuqizimit të çështjes shqiptare, kur robëria dhe jugosllavizmi po depërtonte si ushejzat. Ganiu, në libër, nuk vë vetëm konceptet historike të zhvillimit, por ka një kujdes të shquar edhe për gjuhën artistike.
Kujtimet e tij hapërojnë lirshëm: Kur leximi merr trajtë kënaqësie estetike, më ngjan me Gabon, kur shqyrton detajet, më ngjan me Umberton.
Tiparizimi dhe heqja e maskës së puthadorëve shqiptarë më kanë bërë përshtypje tejet të mirë, është e guximshme dhe pa hatërmbetje, kështu ishte drama e vërtetë.
Pas kësaj fillojnë hetimet dhe mizoritë e papara, që gjeneratat e sotme mund t’i shohin vetëm nëpër filmat artistikë. Pas leximit të librit e sheh dramën e vërtetë.
Pjesa e hetimeve ishte më e vështira, aty shpirti pluskonte dhe shpesh ikte edhe përtej grilave dhe trupi binte pa ndjenja. Por, ai kthehej lehtazi dhe vazhdonte me të njëjtin qëndrim: Kosova Republikë, Jugosllavia është armik i shqiptarëve!
Po çfarë kërkonte Ganiu dhe shokët e tij, të cilët u gozhduan nga aparati shtetëror jugosllav? Pyetje e njëmendtë e përgjigje shumë e thjeshtë: Kthimin e dinjitetit të nëpërkëmbur të shqiptarit, e më e pakta Liria.
Gjykimi dhe marrja e dënimit e bënte Ganiun edhe më të fortë. Kur ai merrte dënimin i dukej se e dënonte gjyqtarin shqiptar për injorancën e paskrupullt, mediokritetin, të cilin shkolla juridike e kishte bërë miop.
Pas kalimit të pjesës së parë të hetimeve, Ganiu e ndiente nga brenda se ajo nuk do të mbaronte me aq. Tortura e dytë përbën atë pjesën e fudullëkut shqiptar.
Hetuesi shqiptar qante para dorëzimit kur nuk nxirrte asnjë provë relevante nga Ganiu, duke iu ankuar se ishte i mishëruar me Jugosllavinë dhe rridhte nga familje e heronjve të LNÇ-së.
Por, Ganiu vazhdonte po me të njëjtën përgjigje, nuk e njihte aparatin shtetëror dhe fytyrat e damkosura të LKJ-së, se gjaku i tyre ishte jugosllav; pastaj hetuesit bëheshin edhe më bisha.
Në burg ai shpërfaq identitetin e shqiptarit, me humanizmin dhe lartësinë intelektuale aq sa në burg bëhen kureshtarë edhe grupet e tjera të kombeve të tjera, duke mos përjashtuar edhe drejtorin e burgut.
Heqja e nënkëmishës nga trupi për t’ia afruar një të dënuari me nacionalitet tjetër, ishte shembull se Ganiu ishte kundër aparatit të dhunës, sistemit të imponuar duke u bazuar në vetëqeverisjen socialiste, që ishin në fakt oligarkë të cilët e kishin interpretuar Marksin për teket e Jugosllavisë, që dalëngadalë po i oksidohej baza nga grupet e tjera, studentë e shqiptarë të denjë që mblidheshin si atome të veçuara për të krijuar lëndën e penguar për dekada me radhë, madje edhe shekuj.
Janë edhe ngjarje e ngjarje të tjera të rrëfyera nga autori, secila e rrëfyer më bukur se tjetra, por me plot tmerre të përjetuara apo, siç thotë autori: “Hetime, tortura, gjykime, nga njëra anë, qëndresë, shpresë dhe ngadhënjim në anën tjetër”.
Pastaj, duke vazhduar: “Në mes jeta e përditshme në burg: ditë, natë, javë, muaj, vite dhe decenie”.
Daljen nga burgu dhe kthimin në shtëpi autori e kishte bërë natën ashtu siç e kishin marrë nga shtëpia të prangosur, në natën e pabesë, i shoqëruar me makinën e UDB-së e që padyshim kishte kaluar përmes rrugës me ujë[1] , për të humbur gjurmët e një shqiptari.
Kjo është pjesa kur kuptohet me së miri nga autori zgjedhja e imponuar për t’u larguar natën nga shtëpia dhe kthimi i tij me dëshirë po natën.
Rrëfimi i tij i përsosur kurrë nuk lartëson vetveten, por shokët e idealit dhe ndrit diellin që ishte zënë nga Jugosllavia e Titos e aq më tepër nga Fadil Hoxha e disa e disa të tjerë.
Autori iku herët nga kjo botë duke u mbetur borxh lexueseve për rrëfimet edhe të dy decenieve të tjera, nga 1990-1999 dhe nga 2000 deri në 2010.
Por, sido që të jetë, ai solli një libër me kujtime nga burgu, e veçantë për nga rrëfimi, e mjaftueshme edhe për citim shkencor, por mbi të gjitha, kushdo që e ka njohur apo ka dëgjuar për Ganiun, në këtë libër ju do të bisedoni me të, ju me pyetje dhe ai më përgjigjet mbresëlënëse.
*Shkëputur nga libri “Shkrime për drejtësinë dhe letërsinë”
—-
[1] Një pjesë e rrugës në hyrje të fshatit Kishnarekë kalohej përmes rrjedhës së ujit, kurse gjatë vjeshtës ngritej niveli i tij. Tani rruga është e asfaltuar dhe rrjedha e ujit kalon përmes gypave.
ObserverKult
Lexo edhe:
DREJT NJË LUFTE PA KTHIM, TREGIM NGA MËRGIM BEKTESHI
Në ditën e dytë të nëntorit, Jashari po përpunonte një dollap të vjetër, kishte disa vite që ishte martuar me Ajshen dhe kishte tre fëmijë, djalin dhe dy vajza të njoma. Lufta e Parë Botërore kishte arritur edhe afër vendit të tij, jo shumë larg në verilindje.
Tekstin e plotë mund ta lexoni KËTU:
CIKËL POETIK NGA EMIN Z. EMINI: EJA SOT E MË DUAJ…
Ju ftojmë të lexoni një cikël të zgjedhur poezish nga Emin Z. Emini:
EJA SOT
eja sot e më duaj
më dashuro me të gjtha flakët e zjarret e tua
gjakun e frymën ma digj
sot eja e më duaj
jepmë hirin e bimëve në oborr
eja sot
kokrrat e shegës të të shohin
të bukura të rriten
të piqen
me ty të ngjajnë
eja e më duaj sot
për të më vrarë ke kohë edhe nesër
E PAEMËR
asaj
nuk dija t’i vëja emër
thjesht e ndieja
ajo
qe muzika
e zotit
IKJA E SAJ
ajo mblodhi çdo gjë
edhe frymën e mbetur në ajrin e shtëpisë
aromën e lëkurës së trupit lënë shtratit
duarngrirë me temjan e tymosi
me buzëkuq i shkroi pasqyrës mbi fytyrë
s’do t’ma shohësh më surratin
tesha e kotesha i plandosi
në njërën nga dhomëzat e zemrës
mori ç’deshi
shkoi
në sofrën e vargut një vend i zbrazët
boshi
aq i vogël
sa s’e zë vetmia e madhe
gjithçka zgjerohet me trajtë kozmosi
poezia tkurret zhbëhet e bëhet asgjë
pa të
EKLIPS
ajo udhëton natën
ai ditën
udhëtimin e qielltë nisur kanë
para se zogjtë të çilnin zogj
para se uji të mësonte të rridhte tatëpjetë
para se njeriut t’i vinte era hudhër
ecin me shpirt ndër dhëmbë e ecin
trajektoret e tyre ndara
duku në blu
në paanësinën e pasosur t’i pjekin
sy më sy të shihen
buzë më buzë të puthen
dritë më dritë të shuhen
hëna e dielli
U BËMË QULL
asgjë e pazakontë
pasditën e prishtinës e lagu shiu i vjeshtës
sheshit të shtruar me rrezatim kanceroz
hapat e mi e të saj
ecnin krah për krah
Poezinë e plotë mund ta lexoni KËTU:
ObserverKult
