Romani “Bërja e Shkretëtirës” i Ahmet Selmanit sjell një reflektim të thellë mbi autoritarizmin dhe pasojat e tij shkatërruese në shoqëri dhe individ. Duke përdorur elemente të fuqishme të letërsisë distopike, Selmani ndërton një realitet ku diktatura, boshllëku shpirtëror dhe zvetënimi moral dominojnë. Ky roman mund të konsiderohet një pikënisje për zhanrin distopik në letërsinë shqiptare, duke e zhvendosur fokusin nga një utopi e pretenduar drejt një distopie të errët dhe shkatërrimtare.
Nga Hajriz Sejdiu
Distopia dhe utopia: Një kundërvënie themelore
Distopia përkufizohet si një shoqëri imagjinare, çnjerëzore dhe e frikshme, një antonim i utopisë – idealit të një shoqërie të përsosur, siç e përshkroi Thomas More në veprën e tij “Utopia” (1516). Letërsia distopike, që shërben si kritikë ndaj ideve utopike, eksploron efektet shkatërrimtare të strukturave autoritare dhe politikave të ashpra mbi të ardhmen e njerëzimit. Në këtë kontekst, romani i Selmanit përbën një shembull të shkëlqyer të këtij zhanri, duke trajtuar transformimin e një shoqërie të premtuar utopike në një distopi të tmerrshme.
Përqasja me Orwell-in dhe Bradbury-n
1984 – George Orwell
Në romanin e tij klasik, Orwell-i përshkruan një regjim totalitar që përdor frikën, censurën dhe manipulimin për të kontrolluar masat. Parimi i “Big Brother-it” që ndjek çdo hap të individit dhe manipulimi i historisë përmes Ministrisë të së Vërtetës janë shembuj emblematikë të mekanizmave distopikë.
Në romanin “Bërja e Shkretëtirës” këto elemente pasqyrohen përmes:
- Historiografisë së rishkruar, ku tirania manipulon të kaluarën për të ruajtur kontrollin mbi të tashmen.
- Zhdukjes së individit dhe artit, siç shihet te vrasja e poetit dhe djegia e librave. Këto janë akte që heshtin mendimin e lirë dhe forcojnë heshtjen shpirtërore në shoqëri, ngjashëm me djegien e librave në 1984 për të zhdukur dijen dhe kujtesën historike.
Fahrenheit 451 – Ray Bradbury
Romani i Bradbury-t tregon një shoqëri ku librat janë ndaluar dhe zjarrfikësit djegin çdo libër të gjetur. Në këtë kontekst, shoqëria kontrollohet përmes censurës dhe imponimit të argëtimit të sipërfaqshëm, duke zbehur aftësinë për të menduar në mënyrë kritike dhe krijuese.
Në romanin e Selmanit, këto tema pasqyrohen te:
- Djegia e librave si një akt i qëllimshëm për të zhdukur kujtesën dhe mendimin kritik, duke krijuar një shoqëri të paralizuar intelektualisht.
- Fokusimi te boshllëku shpirtëror, një metaforë që ngjan me varfërinë mendore të shoqërisë së Bradbury-t. Ngjashëm me Fahrenheit 451, Selmani eksploron shkatërrimin e artit si një mënyrë për të nënshtruar mendjet dhe shpirtin e njerëzve.
Karakteristikat e letërsisë distopike te romani “Bërja e Shkretëtirës”
1. Shkatërrimi i mjedisit:
Romani paraqet shkretëtirën si metaforë qendrore të boshllëkut moral, shpirtëror dhe fizik nën sundimin autokratik. Përmes tharjes së kënetës dhe prerjes së pyjeve, shkatërrohen çdo burim jetëdhënës dhe simbolikë e stabilitetit. Këto veprime përfaqësojnë dhunën sistematike ndaj natyrës dhe njeriut, duke zhdukur çdo mundësi për rezistencë apo rilindje.
2. Kontrolli i qeverisë:
Selmani përshkruan një regjim autoritar të bazuar te tradhtia dhe dhuna. Pushteti absolut shndërron vendin në një hapësirë pa jetë, ku frika dhe amnezia kolektive janë armët kryesore të tiranisë. Përmes rrëfimeve simbolike, autori analizon mekanizmat e kontrollit të regjimit dhe mënyrën se si ai bën të pamundur çdo lloj kundërshtimi.
3. Humbja e individualizmit:
Sistemi tiranik i paraqitur në roman shkatërron dinjitetin njerëzor dhe e redukton individin në një qenie të pavetëdijshme, një “hije” pa personalitet. Në këtë mënyrë, romani thekson se mungesa e lirisë dhe nënshtrimi ndaj autoritarizmit e zhduk individualitetin dhe kreativitetin.
4. Mbijetesa:
Selmani përdor metaforën e shkretëtirës për të përshkruar një shoqëri që ka humbur çdo gjë – shpirtin, traditën dhe shpresën. Përballë këtij boshllëku, banorët mbeten të izoluar dhe të zhveshur nga çdo mundësi për ndryshim.
5. Kontrolli teknologjik dhe censura:
Ngjarjet si vrasja e poetit, djegia e librave dhe rishkrimi i historisë janë përpjekje për të heshtur të vërtetën dhe për të zhdukur kujtesën kolektive. Këto akte përfaqësojnë përpjekjet e pushtetit për të mbajtur nën kontroll mendimin e lirë dhe kreativitetin njerëzor, duke krijuar një të kaluar dhe të tashme të falsifikuar.
Simbolika dhe mesazhet e romanit
- Shkretëtira: Titulli i romanit përfaqëson një hapësirë pa jetë dhe një botë të shkatërruar nga tirania. Është një simbol i boshllëkut moral dhe shpirtëror që lë pas një regjim autokratik.
- Vrasja e poetit dhe djegia e librave: Aktet e censurës në roman pasqyrojnë shtypjen e mendimit të lirë dhe përpjekjen për të zhdukur kulturën dhe historinë.
- Historia e rishkruar: Regjimi manipulohet me të kaluarën për të krijuar një të tashme të rreme, duke errësuar çdo shpresë për të ardhmen.
Nga utopia në distopi
Romani fillon me premtimin e një utopie – një shoqërie të përkryer që mëton mirëqenie për qytetarët e saj. Megjithatë, ky premtim rezulton në një transformim të tmerrshëm, duke sjellë zvetënim moral dhe shkatërrim shoqëror. Ky kalim nga utopia në distopi është një kritikë e fortë ndaj regjimeve autoritare që përdorin propagandën për të fshehur shtypjen e tyre.
Përfundim
Romani “Bërja e Shkretëtirës” i Ahmet Selmanit është një roman me vlera të veçanta artistike dhe filozofike, që e vendos atë në një kontekst të veçantë brenda letërsisë shqiptare. Me një analizë të thuktë të natyrës së autoritarizmit, shkatërrimit moral dhe pasojave të tij, ky roman jo vetëm që meriton një vëmendje të veçantë, por gjithashtu mund të konsiderohet si një shkëndijë e parë e zhanrit distopik në letërsinë shqiptare. Ai shërben si një paralajmërim mbi pasojat e regjimeve totalitare dhe rëndësinë e lirisë individuale.
ObserverKult
