Ditarin e tij të mbajtur gjatë udhëtimit të parë në Shqipëri, në kohën e studimeve universitare, prof. Belluscio e kishte titulluar “Çë kur të lashë, nani të shoh”. “…në gusht të vitit 1983, kam hyrë për herë të parë në Shqipëri.
Nga Aljula Jubani dhe Emilia Conforti
Nga mbërritja e arbëreshëve, domethënë të parët e mi, në Italinë e Jugut, vetëm disa bashkëfshatarë, ushtarë të trupave, kishin shkuar në Shqipëri, ishin kthyer në tokën e të parëve të tyre në fillim të viteve 1940: Angelo Bellizzi (alias Pallatèri),… më ka treguar për Tiranën, malet që e rrethonin, kujtonte Sahatin (kulla e sahatit) në sheshin Skanderbej dhe gazetën ‘Tomori’… Ëndrra ishte të shkelja në tokën prej nga kishin ikur etërit e mi.” Kishte rendur prej vitesh drejt këtij mirazhi të largët e të afërt, kësaj dashurie të parësh që përpiqej ta gjurmonte si të mundte.
E kuptonte pak atë gjuhë tashmë të largët nga arbërishtja e tij. Megjithatë, ishin një grusht tingujsh e fjalësh që e bënin t’i rrëzëllente bindja se prapë gjuhë e tij ishte, e njihte. Ndërkohë përpiqej pa ndalur të gjente valët e dobëta të Radio Tiranës, që me zërat “mielose” të folëseve e ndihmonin të përkapte tingujt e një jete që shndërrohej ngadalë-ngadalë në mit. Giovanni Belluscio do të renditej i diplomuari i parë në fushën e fonetikës eksperimentale në Universitetin e Kalabrisë, ku edhe do të ishte profesor, në një prej qendrave më të rëndësishme albanologjike, themeluar nga prof. Francesco Solano dhe drejtuar në vijim nga prof. Francesco Altimari. Prof. Belluscio ka investuar kompetencat dhe energjitë e tij për të mbajtur gjallë lektoratet e shqipes, si pedagog në Universitetin e Leçes prej 1997 deri 2000 dhe në Universitetin e Barit prej 2002-2008; ka mbajtur gjithashtu ligjërata në Universitetin e Tiranës, në Prishtinë, në Mynih, në Berlin, në Mainz, në Mannheim.
Vepra e tij është poliedrike, ashtu si edhe fusha në të cilën u përvijuan kërkimet e tij: në fonetikë eksperimentale, fonologji, dialektologji, leksikologji, leksikografi, sociolinguistikë, analizë teksti, kritikë letrare, antropologji kulturore, filologji, gjuhësi historike, duke shënuar gjatë tri dekadave një rrugëtim studimesh që shkonte në kufijtë e shterueses e duke ravijëzuar një ristrukturim të sistemit epistemiologjik të studimeve albanologjike. Ishte bashkautor i Fjalorit të gjuhësisë në katër gjuhë, si edhe i veprës në proces botimi mbi toponiminë kalabreze.
E deshi fjalën shqipe, e përdori me elegancë në poezitë e tij. Gianni përktheu poetët shqiptarë në italisht, ndërkohë që bëri Pasolinin të flasë arbërishten e Shën Vasilit, ashtu si edhe poezi bashkëkohore kineze të shijohen shqip. Nuk ishte e lehtë nisja e kërkimeve në një fushë thuajse të pashkelur. Si kujton ai vetë, “John Trumper më priti mirë, por nuk e pranoi projektin tim studimor të varianteve të italishtes të përdorura nga arbëreshët; në vend të kësaj, më lëshoi, pa komardare, në detin e pamatë të fonetikës eksperimentale dhe më detyroi të studioja fizikë dhe akustikë, statistikë dhe më pas monstrat e shenjta të fonetikës në përgjithësi dhe të fonetikës eksperimentale, në veçanti.
Megjithatë, pa i humbur shpresat, për dy vjet u realizuan trikatër mijë fraza të regjistruara, edisa analiza, të financuara nga John”. Krijimi i Laboratorit të Fonetikës, në Universitetin e Kalabrisë, nxiti edhe studimet eksperimentale për shqipen, veçanërisht me praninë e të folmeve arbëreshe në këtë zonë. Në 1991, Belluscio solli analizën e zanoreve të theksuara të shqipes, duke analizuar për herë të parë të plotë strukturën formantore. Me mbrojtjen e doktoratës së Belluscios, fonetika eksperimentale shqipe shënon një stad të ri me një metodologji shkencore, kërkime sistematike, etikë profesionale e ndershmëri intelektuale.
