Nga Elsa Nikolaidou
Aristoteli: Si të bindni njerëzit e pakulturuar
*****
Sipas Aristotelit shumica e njerëzve nuk binden me argumente logjike. Kjo mund të ndodhë në shkencë dhe filozofi, por nëse oratori dëshiron të bindë një auditor, argumentimi nuk mjafton për të sjellë rezultatet e dëshiruara. Rektorët ekzistonin në Athinë dhe ishin dhe ata mësues. Por Aristoteli është i sigurt për efektivitetin e metodës së tij. Nxënësit e tij, oratorët e ardhshëm, nuk do të recitojnë fjalime si në shkollat e tjera, por do të flasin sipas audiencës.
“Edhe sikur të zotëronim njohuritë më të sakta (ἐπιστημην), disa njerëz nuk mund t’i bindnim lehtë duke folur; sepse ligjërimi që ka të bëjë me shkencën i përket mësimit, por kjo është e pamundur këtu, pra janë të nevojshme provat dhe argumentet, (arsyet) duhet të bazohen në parime të pranuara përgjithësisht, siç e thamë edhe në Topika, kur flisnim për shoqërimin me turmën.”/Aristoteli, “Retorika”
Nga provat, disa janë “pa art”, domethënë nuk varen nga arti i oratorit, si dëshmitarët, torturat për të nxjerrë një rrëfim dhe marrëveshjet me shkrim. Megjithatë, besimet artistike janë ato që i detyrohen artit retorik të folësit. Aristoteli e ka gati listën: të parat kanë të bëjnë me etikën e oratorit, të dytat formësimin e gjendjes shpirtërore të dëgjuesit dhe të tretat argumentet që janë ose duken të vërteta. Është fakt që Aristoteli konsideron se nuk u drejtohemi të gjithë njerëzve në të njëjtën mënyrë. Kjo nuk do të thotë që do t’i përkushtohemi secilit individualisht, por llojeve të ndryshme të njerëzve. Në veçanti, publiku i paarsimuar mund të manipulohet shumë lehtë.
E vërteta nuk kuptohet nga shumica. Së pari duhet të kuptoni karakterin e personit tjetër, të merrni parasysh përvojat dhe besimet e tij të rrënjosura thellë dhe t’i flisni emocionit. Thuaj atë që është gati të dëgjojë për ta marrë në anën tënde. Aristoteli i kushton një pjesë të madhe të punës së tij analizës së psikologjisë së dëgjuesit. Në librin e dytë të Retorikës, megjithatë, paraqet një nga mjetet që është vendimtare në manipulimin e individëve. Bëhet fjalë për përdorimin e “opinionit”, pra për citatin aq të përgjithshëm sa të pranohet rëndom. Njerëzit, veçanërisht të paarsimuarit, nuk do të mundohen të analizojnë korrektësinë e një arsyetimi, por do ta pranojnë si të vërtetë atë që tashmë besojnë.
Maksimat, paraqiten si parime universale pa qenë në të vërtetë. Synojnë të motivojnë disponimin. Aristoteli do të nxjerrë në pah një sërë maksimash që duhet të dijë oratori, duke ofruar shembuj të përdorimit të tyre. Për të treguar se si maksimat mund t’i udhëheqin njerëzit, ndër të tjera, do të përdorë tre herë shembullin e nxitjes në luftë. Domethënë, nëse ushtarët nuk kanë sakrifikuar para betejës dhe ndjejnë pasiguri për rezultatin, përdoret shprehja e njohur “εἷς οἰωνὸς ἄριστος ἀμινεσθαι περὶ πατρις” (një është oguri më i mirë për të mbrojtur vendin). Nëse armiku është përsëri në numër më të madh, shprehja “Zoti i luftës është i njëjtë për të gjithë” do të japë fryte. Së fundi, nëse duan t’i bindin të vrasin edhe fëmijët e armiqve, edhe pse nuk kanë bërë asnjë të keqe, atëherë ushtarët do të dëgjojnë thënien “është budalla ai që vret babanë dhe i lë fëmijët pas.”
Të gjitha këto do të ndodhin pa asnjë arsye. Ky është përdorimi i drejtë i maksimave kundër njerëzve që kuptojnë vetëm atë që ata vetë dinë dhe mendojnë se është e drejtë. Nuk janë të pakta rastet që Aristoteli, studiues i sjelljes njerëzore, do t’i nxisë studentët e tij të flasin sipas auditorit. Njerëzit e paarsimuar janë veçanërisht të përshtatshëm për përdorimin e maksimave:
“Përdorimi i maksimave i jep ndihmë të madhe fjalimeve për shkak të analfabetizmit të dëgjuesve, sepse gëzohen nëse dikush, duke folur në përgjithësi, ia del mbanë në mendimet që ka për një temë të caktuar. Ajo që them do të bëhet e qartë nga kjo, si dhe se si duhet dikush t’i kërkojë. Maksima, siç thamë, është mendim (ἀποφανσις) që ka të bëjë me të përgjithshmen. Kështu ata gëzohen kur thuhet diçka e përgjithshme, të cilën rastësisht e kanë përqafuar në veçanti. Dmth, në rastin kur dikush ka fqinjë ose fëmijë të këqij, do të pranonte me kënaqësi nëse dikush do t’i thoshte se nuk ka gjë më të keqe se të kesh fqinjë ose gjë më idiote se të bësh fëmijë.”/Aristoteli, “Retorika.”
Pjesë e karakterit të njeriut është edhe kultivimi i tij, në mënyrë që të kuptojë drejt arsyetimet dhe këto do t’i analizojë autori në vijim. Aristoteli shprehet: “Njerëzit e pakultivuar preferojnë të flasin me maksima dhe të nxjerrin përfundime të lehta”, prandaj do të flasim në gjuhën e tyre. Logjika, e bazuar në arsyetim, duhet të presë një audiencë të përshtatshme, për të cilën nuk mjafton përdorimi i maksimave pa arsyetim. Retorika për Aristotelin synon të bindë audiencën dhe të gjejë argumente të besueshme. Në të njëjtën kohë, është gjithashtu e dobishme, sepse është avokate e së vërtetës dhe drejtësisë:
“Retorika është e dobishme sepse të vërtetat dhe të drejtat janë për nga natyra e tyre superiore ndaj të kundërtave të tyre, kështu që nëse vendimet e gjykatësve nuk merren ashtu siç duhet, atëherë [oratorët] detyrimisht mposhten nga fjalët e tyre, dhe kjo është e dënueshme. ”/Aristoteli, Retorika
*Elsa Nikolaidou, autore e librit Filozofia për të gjithë: Pse duhet të lexojmë filozofët e lashtë.”
*Marrë nga profili në Facebook i Shpendi Shakajt
ObserverKult
Lexo edhe:
ULIKSI I XHEJMS XHOJSIT, SI E NDRYSHOI MËNYRËN SE SI E PERCEPTOJMË KOHËN
