Milivoj Solari: Domethënia e stilit është shumë më e ndërlikuar se sa pohimi i thjeshtë se stili është mënyrë e të shkruarit.
Tërësia e veçorive themelore ideoartistike, e mjeteve dhe e mënyrave të shprehjes në krijimtarinë e një shkrimtari, të një artisti, të një rryme a të një epoke quhet stil. Por me stil kuptojmë edhe zgjedhjen dhe ndërthurjen e mjeteve të gjuhës sipas kërkesave të një fushe të veprimtarisë/
ObserverKult ju sjell një fragment të shkëputur nga “Hyrje në shkencën për letërsinë” të Milivoj Solarit, një libër ky i domosdoshëm sidomos, për studentët që ia mësyejnë letërsisë.
Milivoj Solari: Stili dhe Stilistika
Nëse i themi me shaka shokut tonë: Mos shpreso se do të shpëtosh, o mik!, nga kjo fjali duket sikur ne presim që miku ynë të humb një lojë shahu. Në të vërtetë kjo fjali është vargu i parë i një vjershe.
Po kjo fjali mund të jetë pjesë edhe e bisedës së përditshme, edhe e veprës letrare; ndryshimi qëndron në faktin se si do ta kuptojmë në rastin e parë, e si në rastin e dytë. Në rastin e parë do ta lidhim me një situatë të caktuar reale, kurse në rastin e dytë do ta kuptojmë në kontekstin e përvojës më të gjerë të jetës.
Megjithëkëtë, edhe pse është fjala për fjali të njejta, me siguri do të themi se vargun “mos shpreso se do të shpëtosh, o mik!” e kemi përdorur, si shprehje të të folurit të thjeshtë, e do të mendojmë se vjershëtari shprehjen e thjeshtë të të folurit e ka përdorur si varg.
Po, mund të kuptohet ndërkaq, se fjalia e përmendur është disi e jashtëzakonshme. Ajo, mund të themi pa shumë mëdyshjeje, tingëllon bukur. Por, po të lexojmë më tutje vazhdimin e vjershës së cilës i takon vargu:”shumë gjuetarë ndjekin gjurmën tënde dhe ata me siguri do të të qëllojnë”, e kemi të qartë se kështu nuk shprehemi në të folurit e përditshëm e as në diskutimet shkencore.
Sikur të pohojmë se gjuetarët i ka pas këmbëve, atëhere së paku fjala “mik” ose fjala “gjuetar” nuk mund të ketë domethënie të thjeshtë, të përditshme. Kjo do të thotë se në veprën letrare fjalët janë përdorur në mënyrë të tillë që të kuptuarit ta orientojnë në drejtim jo të zakonshëm: gjuha në veprën letrare ndryshon nga gjuha në të folurit e përditshëm, e ky ndryshim nuk është thjesht një gabim.
Në gjuhën e veprës, në një farë mënyre, themi më shumë sesa është e mundur në një kumtim të thjeshtë gjuhësor. Kjo “gjerësi e informatës” nuk i takon vetëm tekstit, por varet edhe nga mënyra se si është kuptuar diçka, gjithashtu edhe nga mënyra se si e kemi përdorur gjuhën.
Kjo mënyrë e të folurit, në kuptimin e gjerë të fjalës quhet stil, dhe kushtëzohet, në përgjithësi, nga zgjedhja e fjalëve dhe nga mënyra e mbarështrimit të tyre. Prandaj, vargjet e kësaj vjershe, përmes stilit të veçantë, na tërheqin vëmendjen për t’i kuptuar si pjesë të veprës letrare.
Megjithëkëtë, domethënia e stilit është shumë më e ndërlikuar se sa pohimi i thjeshtë se stili është mënyrë e të shkruarit.
Fjala stil e ka burimin e vet në fjalën e latinishtes stilus, që përdorej për shkopthin me të cilin shkruhej në dërrasat e lyera me dyll, mandej kishte kuptimin e mënyrës së të shkruarit dhe, që këndej, është marrë dhe po përdoret edhe në lëme të tjera.
Kështu, sot stil do të thotë mënyra se si kryhet një veprimtari: flasim për stilin në not, stilin në futboll, për stilet në arkitektekturë ose muzikë. Ndërkohë kuptimi i fjalës stil bëhet gjithnjë më i gjithanshëm, prandaj edhe ekzistojnë dallime në të kuptuarit e këtij termi.
Këto ndryshime dalin nga teoritë e ndyshme mbi natyrën e letërsisë. Parimisht koncepti i stilit kuptohet kryesisht në dy mënyra të ndryshme. Stil do të thotë ose mënyrë e mirë e të shkruarit, pra e të folurit, ose mënyra e të folurit dhe e të shkruarit, që është karakteristike për ndonjë epokë letrare, për ndonjë shkollë fetare, për ndonjë shkrimtar ose për ndonjë vepër letrare.
Mbi stilin pra flitet, nga njëra anë, në kuadër të shqyrtimit mbi mënyrën relativisht të drejt të shkrimit, ndërsa, nga ana tjetër, bëht dallimi i llojeve të stileve (për shembull stili i të folurit, stili shkencor etj.) dhe diskutohet mbi stilin në rrafsh të shprehjes individuale (stili i Migjenit, D. Agollit, stili i ekspresionizmit, stili barok etj.).
Të gjitha këto ndryshime në të kuptuarit e stilit shfaqen edhe në stilistikë. Stilistika bashkëkohore, si shkencë që merret me stilin, nis nga të kuptuarit e stilit si shprehje e individit ose e kolektivit dhe e interesojnë kryesisht mjetet dhe qasjet, me të cilat arrihet një cilësi e veçantë e shprehjes, të cilin analiza gramatikore nuk mund ta përgjithësoj ose ta përfshijë sa duhet.
Stilistika moderne e ka prejardhjen në retorikën dhe poetikën e lashtë, në ato dije që e shpjegonin shprehjen letrare nga pikënisja se stili është mënyrë e mirë e të shkruarit; një kuptim i tillë për stilin u ruajt deri sot. Për retorikën e lashtë, të flasësh dhe të shkruash mirë, do të thotë njëkohësisht të krijohen vepra letrare dhe, në këtë drejtim, midis stilistikës bashkëkohore dhe retorikës së lashtë, gjegjësisht poetikës, ka ndryshime rrënjësore.
Stilistika bashkëkohore përpiqet t’i përshkruajë mjetet dhe qasjet e të shprehurit gjuhësor, që janë karakteristike për vepra të caktuara, autorë dhe epoka; kurse retorika e vjetër përcaktonte mjetet e detyrushme të qasjes, funksioni i të cilave, do të sillte domosdo vepra letrare të vlefshme.
—————————————————
ObserverKult
Lexo edhe:
