Nga Mërgim Bekteshi
Pabesia është një rrjedhë historike e cila ka ushqyer mendjen e dijetarëve, por edhe të atyre që me naivitet të thellë e perceptojnë tradhtinë si një e keqe absolute që shëmtohet dhe universalizohet në botën humane, duke u skalitur në dromca interpretuese që shpesh shterojnë mendimin kritik. Por midis figurave të mëdha që çalojnë prej shekujsh në ndërgjegjen njerëzore, një nga më të paqetët është padyshim Juda Iskariot. Pikërisht këtë figurë e rimendon Amos Oz, duke e shtyrë lexuesin drejt një “Ungjilli të Judës”, po aq kontradiktor për besimtarët sa i dyshimtë për skeptikët.
Romani “Juda”, i ardhur në shqip nga përkthimi i Alina Karaullit (Skanderbeg Books), ndërton një trajektore intriguese përmes personazheve, sidomos përmes Shmuel Ashit, një emër që në shqip humbet një zanore dhe bëhet më i vështirë, por që në roman fiton peshë simbolike. Oz e përshkruan Shmuelin si dikë që “dehej aty për aty nga idetë e reja”, ndërsa tundimi i tij përballë historisë, filozofisë dhe një gruaje misterioze i jep romanit një nerv modern e ekzistencial.
Kjo nismë e Oz-it, nga pikëpamja letrare, duket si një përpjekje e heshtur për të kërkuar falje në emër të një hebreu që u bë personazhi më enigmatik në historinë e tradhtisë. Carrière dhe Eco e thonë drejt: “Shekull pas shekulli, Juda është mbajtur gjallë jo nga historia, por nga leximi dhe keqleximi i teksteve.” Pikërisht këtu, Oz duket se kërkon një dozë shfajësimi për figurën e tij, ndërsa përmes personazhit të Shmuelit ndërton tezën e diskutimit: “Pikëpamjet e hebrenjve mbi Jezusin”.
Shmueli përmbyset nga studimet dhe braktisja sentimentale e Jardena-s, e cila ikën drejt një tjetri. As autori, as personazhi nuk e quajnë këtë tradhti, më shumë shihet si paaftësi, si një lloj dobësie njerëzore që afron Shmuelin me misterin e Judës.
Ndërkaq, te “Tundimi i fundit”, Kazanxaqisi i jep Judës një rol më të kufizuar e më të errët; disa kritikë thonë se Juda aty është më pak i rehabilituar. Oz, përkundrazi, e vendos Judën në një skenografi të sikletshme, duke kërkuar t’i heqë maskën mitit të tradhtisë dhe duke pyetur: pse ai pranoi tridhjetë asprat? Pse u krijua një mit që ende rëndon mbi të krishterët dhe mbi kureshtarët e tjerë? A mban sot dikush emrin Juda? Dhe nëse po, a e duron dot barra e historisë këtë emër?
Kazanxaqisi e sheh Judën në kohën e Jezusit; Oz e vendos në horizontet e një Izraeli të ri, në dekadën e parë të shtetësisë, në Jeruzalemin “me gurë të ashpër e të pazbutur”. Në këtë udhëkryq historik, Oz shtyn lexuesin të mendojë mbi fajin dhe pafajësinë kolektive të hebrenjve përballë profetit që kërkoi një kryqëzim universal.
Shmueli, një ekzistencialist absurd në tipologji, përballet me tezën e tij studimore ndërkohë që bie nën ndikimin e Atalias, gruas që tund epshin e tij dhe e çrregullon kërkimin e së vërtetës. Në këtë narracion, Atalia mund të shihet si metaforë: ishte Juda ai që po e shkatërronte tezen, apo ishte tundimi femëror që i ndjente rrënjët te një vetmi intelektuale e pambrojtur?
Oz e përshkruan Shmuelin me detaje të çuditshme, gishta të shkurtër e të trashë, sikur kërkon të theksojë njerëzoren, të papërsosuren. Kjo i jep besueshmëri një kërkimi për një të vërtetë shekullore që as hebrenjtë, as të krishterët nuk e kanë qartësuar plotësisht. Eco dhe Carrière e thonë qartë: ishte Pali, jo Jezusi dhe Jakobi, ai që vendosi themelet e krishterimit. Këtë e pasqyron edhe Oz, duke treguar se Shmueli, pavarësisht dijes, pengohej nga dyshimi hebraik: a ishte Juda i pafajshëm? A ishte Jezusi Mesia i vërtetë apo thjesht një figurë e keqkuptuar?
Në gjithë këtë përpjekje narrative, Oz i jep hapësirë historisë. Shmueli, ndonëse empatik e melankolik, mbetet i pafuqishëm përballë “katrahurës” së Judës, figurë që ka torturuar ndërgjegjen njerëzore për shekuj. Herë shihet si fajtor, herë si viktimë. Herë si instrument hyjnor, herë si varrmihësi i shpresës njerëzore.
Nëse personazhi i Kazanxaqisit tundej midis fustanit dhe hyjnores, shpellari i Oz-it tundej midis dijes dhe epshit, midis kërkimit dhe dorëzimit. Braktisja e të dashurës nuk trajtohet si pabesi, por si pasojë e paaftësisë së Shmuelit për të përballuar botën dhe vetveten.
Në fund, Shmueli mbetet në errësirën e shtëpisë ku jeton me Atalian dhe Gershom Vladin, përfaqësues të përpjekjes hebraike për të ndërtuar shtetin e tyre. Aty ku Oz citon Kantin: “Njeriu mbetet një dru i shtrembër.” I tillë mbetet edhe Shmueli, i shtrembër e çalueshëm, duke mbledhur plaçkat e tij drejt një rruge që sfidon dijen e tij të penguar intelektuale dhe tundimin që e rrëzon.
ObserverKult
Lexo edhe:
MËRGIM BEKTESHI: LINDUR SË PRAPTHI, PËR TË PRISHUR MAGJITË E SHOQËRISË
