Viti 1973: në Tiranë u mbajt Plenumi i IV i Komitetit Qendror të PPSH-së, ku Enver Hoxha mbajti raportin kryesor, me temë “Të thellojmë luftën ideologjike kundër shfaqjeve të huaja dhe qëndrimeve liberale ndaj tyre”.
Fjala e panjohur e Enver Hoxhës, kryesisht vetëm për artin e kulturën, u shndërrua në “gijotinën” e shkrimtarëve dhe artistëve, pasi aty u “prenë shumë koka”, duke u shkarkuar fillimisht nga detyrat dhe funksionet që kishin pasur deri në atë kohë, për të përfunduar më pas fshatrave më të largët të Shqipërisë, në miniera dhe në kantiere ndërtimi, si dhe burgjeve e internimeve të regjimit komunist të Enver Hoxhës, si: Fadil Paçrami, Todi Lubonja, Mihallaq Luarasi, Lluk Kaçaj, Sherif Merdani, Minush Jero, Kujtim Spahivogli, Ibrahim Uruçi, Dhimitër Shuteriqi, Edi Luarasi, Zhani Ciko, Leka Bungo, Bujar Kapexhiu, Novruz Yzeiri, Dorjan Nini, Francesk Radi, Justina Aliaj, Vilson Kilica, Hamide Stringa, etj.
“Fenomene të kësaj natyre janë vënë re edhe në muzikën e lehtë, sidomos në atë ritmike, ku ka pasur deformime të vijës së qartë melodike dhe u është hapur rrugë ritmeve të shfrenuara. Kjo u duk sidomos në Festivalin e 11-të të Këngës në Radio-Televizion. I tërë opinioni ynë shoqëror e refuzoi me indinjatë atë muzikë vulgare, ato këngë të përçmuara dhe atë paraqitje snobiste që ky festival na nxori në skenë. Ai me të drejtë e konsideron dhe e dënon atë si një ofendim që i bëhet traditës më të mirë kombëtare, frymës popullore dhe partishmërisë së artit tonë.
Shfaqje të tilla të huaja janë dukur edhe në disa piktura, në paraqitjen skenike të ndonjë vepre teatrale e operistike, në kopertinat e librave etj. Shmangie të tilla kanë ndikuar drejtpërsëdrejti si në formën, ashtu edhe në brendinë e letërsisë e të artit tonë. Këto prirje të shtrembra janë në kundërshtim me partishmërinë e letërsisë e të artit, me rolin formues dhe edukues, me karakterin popullor e kombëtar të tyre. Ato vënë një barrierë midis artit dhe popullit, zbehin natyrën demokratike që duhet të ketë arti ynë, prishin shijet e masave punonjëse”.
Kështu u shpreh në mes të tjerash Enver Hoxha në fjalën e tij të mbajtur në Plenumin e IV-ët të Komitetit Qëndror të PPSH-së që u zhvillua në datat 26 dhe 27 qershor të vitit 1973, i cili u mbajt kryesisht vetëm për artin e kulturën dhe u shëndrua në “giojtinën” e shkrimtarëve dhe artistëve, pasi aty u “prenë shumë koka” të tyre, duke u shkarkuar fillimisht nga detyrat dhe funksionet që kishin pasur deri në atë kohë, për të përfunduar më pas fshatrave më të largët të Shqipërisë, në miniera dhe në kantiere ndërtimi, si dhe burgjeve e internimeve të regjimit komunist të Enver Hoxhës, si: Fadil Paçrami, Todi Lubonja, Mihallaq Luarasi, Lluk Kaçaj, Sherif Merdani, Minush Jero, Ibrahim Uruçi, Dhimitër Shuteriqi, Edi Luarasi, Zhani Ciko, Leka Bungo, Bujar Kapexhiu, Novruz Yzeiri, Dorjan Nini, Francesk Radi, Justina Aliaj, Vilson Kilica, Hamide Stringa, etj., ku pjesa më e madhe e tyre dolën nga burgu apo u kthyen në Tiranë vetëm pas shëmbjes së regjimit komunist në fillimin e viteve ’90-të.
Për më shumë se çfarë u tha nga Enver Hoxha në Plenumin e IV-ët të Komitetit Qëndror të PPSH-së, na njeh dokumenti arkivor që Memorie.al po e publikon për herë të parë në disa pjesë (me disa shkurtime), duke filluar nga shkrimi i sotëm.
Fjala e Enver Hoxhës në Plenumin e IV-ët të Komitetit Qendror të të PPSH-së, të mbajtur në Tiranë më 26 dhe 27 qershor 1973
Shokë dhe shoqe, Ky Plenum i Komitetit Qendror i kushtohet një problemi të madh e jetik për Partinë dhe për çështjen e ndërtimit socialist: problemit të luftës kundër ndikimeve të ideologjisë së huaj borgjeze e revizioniste, për rrënjosjen e ideologjisë proletare në të gjitha frontet, në çdo kohë dhe veçanërisht në kushtet e tanishme të rrethimit armiqësor imperialisto-revizionist të vendit. Këto probleme, me të cilat ne jemi ndeshur vazhdimisht, kohët e fundit janë bërë më të mprehta, prandaj edhe kanë tërhequr në mënyrë të veçantë vëmendjen e Partisë dhe të të gjitha masave punonjëse. Partia kritikoi me guxim e me principialitet marksist-leninist mjaft shfaqje të huaja, që ishin dukur në disa sfera të jetës sonë shoqërore, si rezultat i ndikimeve të shoqërisë së vjetër e sidomos i presionit të botës kapitaliste e revizioniste.
Masat që janë marrë për të luftuar këto fenomene negative përbëjnë një hap të mëtejshëm me rëndësi në thellimin e procesit të revolucionarizimit të të gjithë jetës së vendit. Megjithëse ka kaluar një kohë relativisht e shkurtër, që kur Partia ngriti përpara gjithë popullit këto probleme, vërehet me kënaqësi se është bërë një punë e madhe dhe janë arritur rezultate mjaft pozitive në të gjitha fushat. Në radhë të parë, duhet vënë në dukje kuptimi i thellë, aprovimi unanim dhe gatishmëria që shprehën me këtë rast komunistët, klasa punëtore, rinia dhe të gjithë punonjësit. Tani kudo është krijuar një atmosferë e gjallë debati e ballafaqimi për të kritikuar të metat, për të zbuluar dobësitë e shfaqjet e huaja në qendrat e punës, në institucionet kulturore artistike, në shkolla e në familje, për të përcaktuar rrugët efektive të kapërcimit të tyre. Në qytet e në fshat po krijohet një frymë e shëndoshë mobilizimi për realizimin e planit e për kryerjen e detyrave, për forcimin e disiplinës proletare në punë dhe për mbrojtjen e pasurisë së popullit. Është ngritur në një shkallë të re më të lartë vigjilenca ideologjike e politike ndaj armiqve të brendshëm e të jashtëm dhe përgatitja luftarake për mbrojtjen e atdheut.
Në këtë atmosferë revolucionare kanë shpërthyer një varg iniciativash të vlefshme në sferën e prodhimit, të ideologjish e të kulturës etj. Ato janë një shprehje konkrete e kuptimit të drejtë të situatave të brendshme e të jashtme në të cilat jetojmë, e vetive të larta morale që ka rrënjosur Partia në popullin punonjës, e unitetit të çeliktë të tij rreth Partisë dhe e vijës së saj të drejtë marksiste-leniniste. Të gjitha këto janë një premisë dhe garanci për suksese edhe më të mëdha në të ardhmen. Por ne nuk mund të kënaqemi me këtë që është arritur dhe as mund të mendojmë se problemet e ngritura kohët e fundit nga Partia tanimë janë zgjidhur plotësisht. Përkundrazi, është e domosdoshme të ndalemi e të thellohemi akoma më tej në disa drejtime të rëndësishme të luftës klasore për të shkatërruar të gjitha ndikimet e ideologjisë së huaj, të së kaluarës dhe të së sotmes, borgjeze e revizioniste, për të forcuar edhe më shumë diktaturën e proletariatit, për të çuar përpara pa ndërprerje revolucionin dhe ndërtimin tonë socialist.
Enver Hoxha: Forcimi i partishmërisë proletare, kusht i domosdoshëm për zhvillimin në rrugë të drejtë të letërsisë e të arteve
Partia ka treguar një kujdes të vazhdueshëm për zhvillimin në rrugë të drejtë të letërsisë e të arteve dhe i ka konsideruar ato gjithmonë si mjete të fuqishme për edukimin komunist të masave, veçanërisht për formimin ideoestetik të tyre. Letërsia dhe artet kanë ecur në një hap me tërë zhvillimin e jetës së vendit, me thellimin e revolucionit ideologjik e kulturor dhe kanë dhënë një kontribut të madh për formimin e edukimin e njeriut të ri, për ngritjen në një shkallë më të lartë të kulturës sonë të re socialiste. Shkrimtarët dhe artistët tanë, të udhëhequr nga mësimet e Partisë, besnikë ndaj marksizëm-leninizmit, kanë krijuar vepra të frymëzuara dhe me brendi të shëndoshë.
Arti ynë me përmbajtje socialiste dhe revolucionare ka vulën kombëtare, shpreh ndërgjegjen e popullit tonë në momentet e mëdha historike që kemi kaluar dhe po kalojmë. Ky art pëlqehet nga masat dhe është një ushqim shpirtëror për to. Populli i do dhe i respekton shkrimtarët dhe artistët e vet. Sukseset e letërsisë e të artit flasin qartë për gjallërimin e metodës së realizmit socialist, të parimit të saj themelor, partishmërisë proletare, për harmonizimin e saj me frymën popullore e kombëtare dhe traditën e shëndoshë realiste. Zhvillimi i arteve, ashtu si ai i gjithë jetës shpirtërore të shoqërisë sonë, është bërë në luftë me ndikimet e huaja ideologjike të vjetra e të reja, konservatore e moderniste, sidomos me ato borgjezo-revizioniste.
Një rëndësi të veçantë në këtë luftë kanë pasur orientimet e Plenumit të 15-të të vitit 1965 të Komitetit Qendror. Por vitet e fundit, si rezultat i presionit të ideologjisë së huaj, e sidomos i dobësive të karakterit subjektiv, në letërsi, në art e në kulturë janë vërë re disa ndikime të hapëta të ideologjisë borgjeze e revizioniste, janë mbajtur qëndrime liberale ndaj tyre. Ato i kanë sjellë dëm zhvillimit të letërsisë e të arteve tona. Në të gjitha diskutimet që janë zhvilluar është vënë në dukje rreziku që përbëjnë këto ndikime të huaja, si mjet i diversionit ideologjik imperialisto-revizionist, për t’i larguar letërsinë e artin nga rruga e drejtë revolucionare e realizmit socialist dhe nga tabani i shëndoshë kombëtar, për t’i shmangur ato nga vija e Partisë dhe nga orientimet e saj të drejta.
Në përhapjen e këtyre ndikimeve një rol të dorës së parë kanë luajtur imitimet e modeleve të huaja, të rrymave të vjetra e të reja dekadente e moderniste, kopjimet e hapëta e mekanike të modës së sotme artistike borgjeze e revizioniste, si dhe konceptimet e gabuara të proceseve të zhvillimit tonë të brendshëm, të cilat e kanë burimin edhe te boshllëqet në formimin politik, ideologjik e profesional të disa krijuesve. Në disa vepra të letërsisë e të artit, drama, poezi e poema, tregime e novela, në ndonjë film etj., është shtrembëruar realiteti. Kontradiktat e ndryshme dhe lufta që zhvillojnë Partia e populli kundër fenomeneve negative, pengesave e vështirësive janë pasqyruar jo nga pozitat e Partisë, por nga pozita të kundërta me to.
Kështu, në mjaft raste lufta kundër burokratizmit jepet e gabuar në thelbin e saj, organet e pushtetit tonë paraqiten të mbytura nga burokratizmi dhe masat punonjëse krejt të pafuqishme në luftën kundër burokratëve. Në disa drama e vepra të tjera letrare kontradiktat në gjirin e popullit trajtohen, gjithashtu, shtrembër. Në emër të “së resë”, synohet të mohohet e sotmja dhe lufta midis së vjetrës e së resë paraqitet si luftë e pashmangshme midis brezave. Ndikimet e huaja kanë çuar deri atje sa në ndonjë tregim të errësohen madhështia e Luftës Nacionalçlirimtare dhe heroizmi partizan. Pasojë e ndikimeve të huaja është edhe kapja e tepruar pas temave të vogla intime, largimi nga problemet e mëdha shoqërore, tema e vetmisë së njeriut, kur ky na u shndërruaka në ‘kërmill’, në ‘fik deti’ e absurditete të tjera, fenomene që lidhen me ndikimin e filozofisë e të estetikës ekzistencialiste, si dhe të rrymave letrare, si simbolizmi etj. Këto fenomene, që janë vërejtur në disa poezi e tregime, në tekste këngësh, në disa piktura etj., janë në kundërshtim me frymën militante revolucionare të letërsisë e të artit tonë, me patosin qytetar dhe me karakterin epik të tyre.
Në poezi është shfaqur prirja e përdorimit të një figuracioni të errët në kundërshtim me traditën e poezisë aq të qartë shqipe. Disa të paktë poetë të rinj, filluan të adoptonin në poezitë e tyre hermetizmin. Kjo është fare e huaj për letërsinë tonë, për njerëzit tanë të një vendi socialist me një demokraci proletare. Shkrimet e errëta nga brendia e forma janë pjellë e mendimit dhe e ndjenjave të çoroditura të njerëzve ku sundon regjimi i kapitalit, i shtypjes dhe i shfrytëzimit të njeriut, i shtypjes kombëtare dhe i mungesës së lirisë së shprehjes së mendimeve. Fenomene të kësaj natyre janë vënë re edhe në muzikën e lehtë, sidomos në atë ritmike, ku ka pasur deformime të vijës së qartë melodike dhe u është hapur rrugë ritmeve të shfrenuara. Kjo u duk sidomos në Festivalin e 11-të të Këngës në Radio-Televizion.
I tërë opinioni ynë shoqëror e refuzoi me indinjatë atë muzikë vulgare, ato këngë të përçmuara dhe atë paraqitje snobiste që ky festival na nxori në skenë. Ai me të drejtë e konsideron dhe e dënon atë si një ofendim që i bëhet traditës më të mirë kombëtare, frymës popullore dhe partishmërisë së artit tonë. Shfaqje të tilla të huaja janë dukur edhe në disa piktura, në paraqitjen skenike të ndonjë vepre teatrale e operistike, në kopertinat e librave etj. Shmangie të tilla kanë ndikuar drejtpërsëdrejti si në formën, ashtu edhe në brendinë e letërsisë e të artit tonë. Këto prirje të shtrembra janë në kundërshtim me partishmërinë e letërsisë e të artit, me rolin formues dhe edukues, me karakterin popullor e kombëtar të tyre. Ato vënë një barrierë midis artit dhe popullit, zbehin natyrën demokratike që duhet të ketë arti ynë, prishin shijet e masave punonjëse.
Shkaku themelor i përhapjes së këtyre ndikimeve të huaja është moszbatimi me konsekuencë dhe largimi nga orientimi i drejtë i Partisë për zhvillimin e një lufte ideologjike frontale, në të dy krahët, si kundër konservatorizmit, ashtu edhe kundër liberalizmit. Nga disa punonjës e kuadro drejtues të sektorit të kulturës, të letërsisë e të arteve, është nënvleftësuar rreziku i ndikimeve të sotme të ideologjisë borgjeze e revizioniste. Si i vetmi rrezik aktual në praktikë janë konsideruar vetëm disa shfaqje e tradita të vjetra të karakterit konservator, kurse ai liberal është parë vetëm si mundësi. Thjeshtësimi i rrezikut të ndikimeve borgjezo-revizioniste, sidomos kur kjo bëhet nga njerëzit “e mësuar” intelektualë, nuk është një harresë, por një prirje, një tendencë që, po nuk u luftua, trashet e bëhet e rrezikshme.
Ndikimi shthurës liberalo-modernist nuk është një rrezik në potencë, por një rrezik real. Disa elementë, të infektuar nga modernizmi dekadent, duke e hequr veten si njerëz «kompetentë», nën maskën e luftës kundër konservatorizmit, u përpoqën t’u hapnin dyert liberalizmit antiproletar, rrymave të huaja borgjezo-revizioniste. Këta me trup ishin këtu, por mendjen e zemrën e kishin jashtë. Jetën dhe zhvillimin e vendit tonë ata e shikonin së prapthi dhe rrymat dekadente kërkonin t’ia përshtatnin gjendjes sonë. Këta elementë hodhën tezën përçarëse se letërsia e vërtetë fillon gjoja me vitet ‘60-të, duke denigruar e mohuar kështu krijimtarinë artistike të mëparshme. Në emër të kritikës kundër konservatorizmit e zhvendosën tehun e luftës kundër disa krijuesve si persona, sidomos kundër më të vjetërve, duke dëmtuar rëndë atmosferën shoqërore në rrethet letraro-artistike.
Teorizimet kundër të ashtuquajturit konservatorizëm, në gjinitë e ndryshme të artit janë shfaqur në forma të ndryshme. Në artet figurative shpesh me parullat e luftës kundër shkollarizmit, akademizmit, natyralizmit etj., jo vetëm përligjeshin, por merreshin edhe si modele guximi krijues e novatorizmi vepra me ndikime të huaja moderniste, të vjetra e të reja, bile edhe me huazime nga impresionizmi e kubizmi. Në muzikë është quajtur shfaqje konservatorizmi mbizotërimi i melodisë, ashtu siç është quajtur arkaizëm e folklorizëm mbështetja në krijimtarinë muzikore të popullit. Ky i ashtuquajtur folklorizëm shpesh është paraqitur si një gogol dhe si pengesë kryesore për zhvillimin e muzikës së kultivuar. Vitet e fundit është ndier një nënvleftësim i traditave më të mira të muzikës popullore, gjë që duket edhe në ekzekutimin e pamjaftueshëm të saj nga artistët më të mirë e veçanërisht në mungesën e një pune serioze për përgatitjen e talenteve të reja. Ky nënvleftësim nuk mund të merret i shkëputur nga një preferim që kanë pasur disa njerëz për të ashtuquajturën: muzikë dinamike e ritmike, e cila gjoja na qenka muzika moderne e fjalës së fundit, e vetmja që iu përgjigj “kërkesave të kohës e të rinisë”.
Jo, neve nuk na duhet rijë muzikë e tillë. Ajo u duhet vetëm borgjezisë e revizionistëve si një narkotik për t’i trullosur masat, veçanërisht të rinjtë. Rinia jonë ka nevojë për një ushqim shpirtëror të pastër, vërtet të kohës, por të mbrujtur ne ideale të larta e frymë të shëndoshë. Dhe kompozitorët tanë të talentuar kanë krijuar shumë vepra të Dukura e origjinale me frymë revolucionare, kombëtare të kohës. Ata u këndojnë me frymëzim e dashuri atdheut e popullit, natyrës shqiptare, jetës socialiste dhe ndjenjave të pastra të njerëzve tanë. Në spekulimet rreth arkaizmit, folklorizmit etj., të bëjmë me një qëndrim të hapët përbuzës përgjithësisht ndaj folklorit, ndaj vlerave të mëdha artistike shoqërore të tij, ndaj raportit të tij me artin e kultivuar.
Pikërisht qëndrime e teorizime të tilla kanë qenë një nga shkaqet e largimeve nga tabani i shëndoshë kombëtar dhe kanë shërbyer si argumente për t’i përligjur këto largime. Çdo gjëje të mirë e të bukur popullore këta pseudoteoricienë i ngjisnin etiketa përçmuese, shumë herë të pakuptueshme edhe nga ata vetë, Disa ishin terma e korrente borgjeze në literaturën që vetë rrjedha e kohës i kishte hedhur në kanale. Këta të ashtuquajtur estetë modernë i vinin rëndësi reformës dhe aspak ideologjisë, politikës, brendisë. Elementët me prirje liberale shpeshherë e kanë identifikuar konservatorizmin me traditën. Ata, në mënyrë mekanike, fenomenet e sotme letraro-artistike i ndanin në “tradicionale” ose “novatore”. Konfondime dhe ndarje të tilla i hapin rrugën mohimit të traditës, anëve të shëndosha të saj. Mbi këtë shtrat u përhapën më lehtë ndikimet e huaja.
Këta njerëz natyrisht nuk mund të mbështeteshin në traditën, që e quanin regres, por në të ashtuquajturin novatorizëm, të cilin e quanin progres. Partia ka theksuar vazhdimisht nevojën që të mbështetemi në traditat e shëndosha e t’i kultivojmë ato më tej. Ajo ka nxjerrë në pah vlerat e mëdha të traditave më të mira kulturore, frymën patriotike e demokratike popullore të tyre. Por për ne traditë nuk është vetëm tradita e fuqishme e letërsisë patriotike të Rilindjes Kombëtare, e letërsisë përparimtare demokratike e revolucionare të paraçlirimit, por edhe tradita tashmë tridhjetëvjeçare shumë e pasur dhe e larmishme e letërsisë dhe e artit tonë të realizmit socialist. A nuk shërbejnë krijimet e çmuara të poetëve tanë më të njohur, që nga këngët e Luftës Nacionalçlirimtare, “Epopeja e Ballit Kombëtar” e Shevqet Musarajt, poezitë e Llazar Siliqit etj., ashtu si edhe krijimtaria e pasur dhe e shëndoshë e shumë poetëve të rinj, si një shembull i qartë kundërvënieje ndaj çoroditjeve që janë vërejtur kohët e fundit në poezi e që me të drejtë po i kritikojmë me forcë?
Sa shumë ia kanë rritur vlerën poetët tanë fjalës gjithmonë të fuqishme e të mrekullueshme të poezisë më të mirë shqipe! Nuk ka shumë kohë që kam lexuar përmbledhjen e fundit të krijimtarisë poetike të Dritëro Agollit. A nuk është krijimtaria e këtij poeti një traditë e re, një shembull i harmonizimit të frymës socialiste revolucionare me frymën popullore kombëtare, të brendisë së pasur e të formës së qartë, të partishmërisë e të mjeshtërisë së lartë artistike? Shumë vepra të tjera të shquara letraro-artistike janë krijuar gjatë periudhës së fundit. Në romanet më të mira të Sterjo Spasses e të Ismail Kadaresë, të Fatmir Gjatës e të Jakov Xoxes, si dhe të prozatorëve të tjerë, pasqyrohet me madhështi të vërtetë epike lufta e popullit për çlirimin nga shtypja e të huajve e shfrytëzimi shekullor, për ndërtimin e shoqërisë së re socialiste, për formimin dhe edukimin e njeriut të ri.
Edhe dramaturgët e kineastët, bashkë me artistët e talentuar të skenës e të ekranit, i kanë pasqyruar shumë bukur këto transformime kolosale në dramat, filmat e shfaqjet e tyre më të mira. Këtë madhështi dhe këtë frymë heroike lufte e shohim edhe në veprat më të shquara të skulptorëve e të piktorëve tanë të talentuar, si: Odhise Paskali, Kristaq Rama, Guri Madhi e të tjerë. Vepra shumë të bukura të gjinive më të ndryshme muzikore të mëdha e të vogla me brendi të shëndoshë, me vlera edukative, me nivel të lartë profesional kanë dhënë edhe kompozitorët, si: Çesk Zadeja, Tish Daija, Feim Ibrahimi e të tjerë. Ne kemi të drejtë të krenohemi me krijimet e mira të letërsisë e të artit tonë që shquhen si për frymën militante, ashtu edhe për një mjeshtëri me të vërtetë të lartë artistike. Duke theksuar këto arritje të mëdha në këto fusha nuk mund të mos pranojmë se kritika dhe shkenca jonë letraro-artistike janë borxhlinj ndaj përgjithësimit të kësaj përvoje të re të kulturës artistike socialiste, të këtyre sukseseve e traditave të reja të fuqishme të letërsisë dhe të artit të realizmit socialist. Ne duhet të luftojmë që kjo traditë të bëhet pronë e krijuesve të rinj dhe e masave të gjera artdashëse, që ajo të popullarizohet me botime e ribotime, me incizime, riprodhime etj.
Krijuesit e rinj duhet të mësohen e të edukohen që të mbështeten në rezultatet e në përvojën tonë të re, që të ndjekin këtë traditë të pasur socialiste. Mënjanimi i boshllëqeve dhe i nënvleftësimeve në këtë fushë është edhe një mjet për t’i mbyllur shtigjet përhapjes së ndikimeve dhe imitimeve të huaja. Partia ka qenë dhe është për një art novator, që të mbështetet fort në traditën e shëndoshë të vjetër e të re dhe në partishmërinë proletare. Por edhe në këtë çështje ka pasur shtrembërime e teorizime të karakterit liberal. Shpesh, në mënyrë mekanike, çdo gjë që del si e re, pa e analizuar në prizmin klasor dhe në mënyrë shkencore se ç’përfaqëson, është quajtur novatore, duke krijuar edhe pështjellime teorike, siç ndodhi me një “të famshëm” diskutim për heroin pozitiv në letërsi, të zhvilluar në gazetën “Drita”.
Disa herë novatorizmi është konsideruar si pronë vetëm e të rinjve në moshë. Herë të tjera ai nuk është shikuar kryesisht e në radhë të parë në përmbajtje, por vetëm në formë. Pikërisht në emër të një “novatorizmi” të tillë janë përligjur edhe ato krijime formaliste e moderniste në poezi, në muzikën e lehtë, në pikturë, në regjisurë, në skenografi etj., për të cilat fola më sipër. Në mënyrë të veçantë është spekuluar në emër të përkrahjes së të rinjve, gjoja të mbajtjes së një qëndrimi dashamirës e me takt ndaj tyre. Një qëndrim i tillë u ka sjellë vetëm dëm të rinjve, pasi në të vërtetë këta ndihmohen jo duke i përkëdhelur, por duke i inkurajuar kur duhet dhe duke i kritikuar, kur kjo është e domosdoshme. Për ne, marksistë-leninistët, e re është ajo që i shërben shkatërrimit të çdo gjëje të vjetruar, regresive e reaksionare, të çdo gjëje të huaj për shoqërinë dhe për ideologjinë tonë, është ajo që i shërben afirmimit të çdo gjëje progresive e revolucionare, zhvillimit të shoqërisë socialiste, të bazës e të superstrukturës së saj, të prodhimit e të jetës shpirtërore.
Të renë ne e shohim gjithmonë, në radhë të parë, në brendi e pastaj në formë. Kështu e shohim atë edhe në letërsi e në art. Partia jonë, që është novatore e madhe dhe e guximshme, revolucionare sypatrembur, që ka shkallmuar e vazhdon të shkallmojë vjetërsirë pas vjetërsire, që udhëheq një revolucion të pashembullt në jetën materiale e shpirtërore të shoqërisë, nuk do t’ia lejojë kurrë vetes të mashtrohet nga novatorizmi i rremë, nga cipa e bukurisë së jashtme të artit e të kulturës borgjeze e revizioniste, me të cilën ata e veshin helmin e ideve të tyre reaksionare, nga reklama e bujshme që ata u bëjnë të ashtuquajturave novacione të kësaj kulture. Partia jonë është për një zhvillim me të vërtetë modern të të gjithë jetës sonë shoqërore, të ekonomisë e të kulturës, të letërsisë e të artit. Por kjo nuk ka asgjë të përbashkët me modernizmin çoroditës të botës së sotme kapitaliste e revizioniste.
Shumë shmangie që po kritikojmë kanë ardhur nga largimi prej frymës kombëtare, nga injorimi e mohimi i saj. Në emër të së resë, të kërkesave të kohës, të asaj që jetojmë në Evropë, përkrahësit e liberalizmit filluan të shtrembërojnë orientimet e Partisë për qëndrimin e diferencuar kritik ndaj kulturës së huaj dhe të na servirin si të reja e novatore shëmtirat e kulturës së sotme dekadente e moderniste borgjezo-revizioniste. Përmes shumë rrebeshesh të kohës, betejash të ashpra e pa mbarim populli ynë krijoi një kulturë e art me fizionomi të qartë kombëtare që përbën një pasuri të paçmueshme. Këto vlera të artit përparimtar të kombit tonë janë për ne objekt i një krenarie të ligjshme, janë kontributi ynë në thesarin e kulturës botërore përparimtare. Nëse në shekuj populli ynë ruajti e zhvilloi më tej këtë kulturë, atëherë neve, brezave të shoqërisë socialiste, na bie barra të luftojmë me pasionin e militantit komunist, për ta ruajtur të pastër atë dhe për ta zhvilluar më tej./Memorie.al
