Hanah Arendt tregonte se filozofia politike moderne punon “duke rrezikuar shumë” dhe “pa parmakë”, larg sigurive metafizike. “Të mendosh pa parmak”, pra, siç thoshte ajo.
Në të vërtetë është fjala për një epokë ku nuk kishte më qartësi natyrore tek të cilat mund të kapeshe. Ishte gjysma e parë e shek XX, ngjarjet e tmerrshme në botë, ato që e bë Arendt të mendonte nëse ka më vlerë shoqëria, çfarë ishte morali, shkenca nacionaliste, instrumentalizmi i turmës etj.
Analiza e saj “totalitarizmit’’ të fashizmit dhe stalinizmit mbetet e vlefshme sot, ndërsa teoria e saj e “banalitetit të së Keqes” për të karakterizuar makinën e shfarosjes së nazistëve, të hedh në shumë përpjekje të tjera për shpjegim.
Arendt zbatonte teknikën fenomenologjike dhe ekzistencialiste, në mënyrë besnike. Kjo shkaku i ndikimit që nga koha e studimeve prej Martin Haidegerit, me të cilin e lidhnin jo vetëm idetë.
Ju ftojmë të lexoni më shumë për konceptet e Arendt nga Edmund Jacoby
Në gjysmën e parë të shekullit XX, idetë e Iluministëve-liri, dinjitet njerëzor, humanizëm –ishin shkelur me këmbë nga racizmi dhe antisemitizmi i lëvizjeve të masave fashiste, si dhe nga terrori stalinian ndaj të gjithë ‘’elementëve borgjezë” dhe komunistëve ‘’deviatorë’’.
Morali dhe shkenca “nacionaliste” ose ashtuquajtura “pikëpamje e klasës’’ ishin vendosur tek të vërtetat e shpallura universale nga iluministët dhe te ligji moral i përbashkët.
Por për ç’arsye humbën vlerat e shoqërisë borgjeze? Për ç’arsye filozofia dhe shkenca e shekujve XVIII dhe XIX nuk vlejnë më?
Në veprën e saj më të njohur, një trilogji mbi Zanafillat e totalitarizmit, botuar më 1951, Arendti u përpoq t’i jepte një përgjigje politiko-filozofike kësaj pyetjeje , nëpërmjet një inventari historiko-fenomenologjik. Teza e saj qendrore është se ekzistenca e njeriut modern është shënjuar nga një “humbje e botës’’, çka shkakton atë të vetëdijes së vetes dhe që për pasojë e bën të manipulueshme. Atëherë ajo ‘’vihet në rresht”, “uniformizohet” (gleichgeschaltet).
Arendt i fillon kërkimet me dukurinë e masës së antisemitizmit, që e dëboi nga Gjermania sepse ishte hebreje dhe që çoi te holokausti, katastrofa me e llahtarshme e qytetërimit modern. Në shoqërinë e masës moderne, shpjegon ajo, dallimet e vjetra klasore u zhdukën gjerësisht dhe barazia themelore e të gjithë pjesëtarëve të shoqërisë mund të diskutohet vetëm nëse pabarazia shprehet si pabarazi “natyrore’’, domethënë raciale.
“Turma” e atyre që u “deklasuan” në procesin e zhvillimit kapitalist u mbërthye tek ideja raciste e pabarazisë “natyrore” e një grupi shoqëror- ai i hebrenjve me qëllim që të siguronte vetë përkatësinë e tij te “populli”.
Hebrenjtë qenë vulosur, pra, nga një shenjë e veçantë dhe “vegjëlia” u përpoq t’i përjashtonte përmes forcës së “trupës së vegjëlisë”.
Arendt i drejtohet teorisë së imperializmit, të përpunuar nga Roza Luksemburgu, për të shpjeguar zanafillën e kësaj “vegjëlie”: ajo qe produkt i kapitalizmit, që privonte nga funksioni i tyre një numër të madh personash falë një industrie përherë e më efikase, ndërkohë që kapitali i tepërt e bënte objekt të kërkimit sistematik të mundësive të reja, më të vlefshme .
Elitat kapitaliste kërkuan të instrumentalizonin turmën e të deklasuarëve dhe të papunëve në funksion të objektivave të tyre: pushtimi i tregjeve të reja nëpërmjet aventurës koloniale dhe shtrirjes luftarake.
Por atje ku mungonte “valvula” e eksportimit të popullsisë drejt kolonive, si në Gjermani, kjo turmë u bë aq e fuqishme sa “rrugaçët”, që ishin shpallur shefa të saj, e “shtrënguan” shoqërinë e mirë’’ të bisedonte me ta si i barabarti me të barabartin. Lëvizja e masës së vegjëlisë kishte qëllim vetëm të imponohej.
Terrori dhe kampet e shfarosjes u bënë objektivat e saj sublime, duke vërtetuar se uniformiteti i plotë i masave përligj gjithmonë përjashtimin e individit si subjekt i vetëdijshëm i vetvetes dhe, në fund të fundit, zhdukjen e tij fizike dhe morale.
Mizoritë e nazistëve u bënë të mundshme sepse individë të veçuar, në dobi të një makinerie burokratike, hoqën dorë të jepnin gjykime morale të pavarura. Arendti e bëri këtë diagnostikim kur mori pjesë, në Jeruzalem, në procesin e Adolf Aikmanit, njërit prej oficerëve gjermanë, organizatorë të “zgjidhjes finale” që synonte t’i shkulte hebrejtë nga Europa.
Aikmani nuk kishte qenë një vrasës për ‘’motive të ulëta’’ të zakonshme, por për mungesë mendimi. ‘’Banaliteti i së keqes” i vidhet çdo gjykimi moral, përderisa nuk përmban asnjë mendim moral.
Përmes kësaj analize të totalitarizmit, Arendti zbaton në mënyrë shumë konkrete dhe politike teknikën fenomenologjike dhe ekzistencialiste, së cilës i kishte mbetur besnike që nga koha e studimeve, pranë Martin Haidegerit.
Ndërsa ky i fundit përmendte me fjalë të koklavitura ‘’harresën-e-qenies’’ (Seinsvergesseheit) të njeriut modern, Arendti tregoi, me anën e një kërkimi shoqëroro-historik të detajuar, se ç’kuptonte me “humbje të botës” të këtij njeriu modern.
Te Kushti i njeriut modern (1958) ajo u përpoq të përcaktonte shkaqet e thella të procesit historik që çonte në ‘’humbjen e botës’’ së shoqërisë të masës moderne, pra në totalitarizëm; pastaj ajo sugjeroi të ndiqej një rrugë nëpërmjet së cilës ky proces i kobshëm mund të përmbysej.
Zbrazëtia e kuptimit të së tanishmes vjen nga fakti se, në kohët moderne, paraqitjet e praxis shoqëror ndodhen përherë e më tepër të kufizuara në prodhimin e gjërave materiale nëpërmjet punës shoqërore.
Karl Marksi e kishte zbuluar këtë, por pa paraqitur zgjidhje të vërtetë të ndërrimit. Mirëpo kjo zgjidhje do të mund të frymëzohej, sipas Arendit, nga shembulli i shoqërisë së lashtë greke: veprimtaria politike ishte aty në qendër të vetëdijes së përgjithshme, ndërkohë që puna ishte një gjë shumë më pak e çmuar dhe e lënë gjerësisht në sferën vetjake.
Në lirinë e debatit politik, grekët vendosnin gjithmonë, në çdo diskutim , për një të ardhshme të hapur dhe të mbushur me rreziqe, por edhe me premtime. Ripërshtatja e kësaj sfere politike të jetës aktive ia vlente mundimin, me qëllim që njerëzit të mësonin sërish ta përballonin gjithçka bashkërisht, me vetëdije të plotë dhe jo si ‘’budallenj’’ moralë, siç ishte shembulli i Aikmanit.
Arendti, me shpresën e këtij rifitimi politik, përshëndeti me entuziazëm të gjitha kryengritjet spontane të masave që nga revolta hungareze e vitit 1956 e deri te maji parisian i vitit 1968.
Në veprën e saj të fundit, mbetur e papërfunduar, ajo kundërvinte vita active politike traditën antike dhe mesjetare të vitacontemplativa, duke qenë e mendimit se, të mendosh, të duash dhe të gjykosh përbëjnë mënyrat e ‘’soditjes’’ së botës për një qenie njerëzore. Dhe vita contemplative është për të gjithashtu politikë, për sa kohë që ajo zbulohet para së gjithash në kërkim të gjykimit.
Arendti krahason vlerësimin e një fakti politik- për të cilin duhet të jetë i aftë një subjekt politik i lirë –me “gjykimin estettik” të Emanuel Kantit: ajo që është politikisht e drejtë ose e rreme, nuk rrjedh nga çfarëdo e vërtetë e siguruar; asgjë nuk është e provueshme me saktësi, por çdo gjë është e komunikueshme, përderisa mbështetet mbi kuptimin e përbashkët të individit. Ky u bën thirrje shembujve, kërkon aleatë, provon të imponojë atë që i duket universalisht e vlefshme:
shkurt, individi merr përsipër përgjegjësi.
Me këtë kthimin te Kanti, Arendti tregonte se filozofia politike moderne punon “duke rrezikuar shumë” dhe “pa parmakë”, larg sigurive metafizike. Por hapësira ku vendoset kjo filozofi nuk është pa ajër dhe, sidomos, nuk është pa histori.
*Shkëputur nga libri “Filozofët më të mëdhenj të kohërave”
Hanah Arendt – Jeta dhe vepra
Hanah Arendti u lind në Hanover më 14 tetor 1906. Duke filluar nga mosha pesëvjeçe, fëmijërinë e kaloi në Konigsberg.
I ati i vdiq si pasojë e një sëmundjeje të gjatë, kur ajo ishte vetëm shtatëvjeçe.
Arendti krijoi poezitë e saj të para në fund të shkollës së mesme në një lice për vajzat.
Pas maturës, më 1924, filloi në Margurg studimet për filozofi , teologji dhe greqisht, por dashuria për filozofinë ishte e pandashme nga ajo që ndiente për profesorin e saj, Martin Haidejgerin, me gjithë shtatëmbëdhjetë vitet që i ndanin.
Kjo lidhje e fshehtë -Haidegeri ishte i martuar dhe baba i familjes-vazhdoi deri në nisjen e Arendtit për në Haidelberg. Më 1928, ajo mbaroi cursus e saj filozofik pranë Karl Jasperit, me një tezë mbi konceptin e dashurisë te Shën Augustini. Në Haidelberg, u takua me Kurt Blumenfeldin, një nga teoricentët sionistë më me rëndësi të Gjermanisë, që u bë ‘’udhëheqësi i saj në fushën politike’’.
Më 1992, u martua me filozofin Gunter Stern dhe filloi – falë një burse të Shoqërisë së Ndihmave të Shkencës Gjermane- një studim mbi biografinë e shkrimtares Rahel Varnhagen, që e përfundoi gjatë mërgimit të saj parisian më 1938. (Ky tekst u botua vetëm më 1958, në një përkthim anglez.)
Më 1933, Hanah Arendti u arrestua për njëfarë kohe nga gestapoja, pastaj u lëshua; ajo gjeti strehë në Francë, por qëndroi pa kombësi ligjore deri në marrjen e nënshtetësisë amerikane, më 1951. Në Paris, punoi për organizatat që ndihmonin refugjatët hebrenj të emigronin në Palestinë.
Më 1936, u njoh aty me Hainrish Blusherin (1899-1970), me të cilin u martua më 1940. Në fund të majit të atij viti, u internua administrativisht më shumë të tjerë në kampin e Gursit, në jug të Francës, prej nga arriti që të arratisej në fund të një muaji. Në prill 1941 emigroi në Shtetete e Bashkuara me nënën dhe të shoqin dhe u vendos në Nju-Jork.
Gjatë tre viteve që pasuan, bashkëpunoi me gazetën gjermane Der Aufbau.
Ajo ishte gjithashtu kryelektore në botimet Salman Schocken dhe drejtonte Jewish Cultural Reconstruction Organisation, kushtuar ruajtjes së trashigimisë kulturore hebreje.
Arendti filloi të studionte nga afër nazizmin: më 1951, vepra e saj në tri vëllime, Zanafillat e totalitarizmit, i siguroi një famë të madhe.
Duke filluar nga viti 1953 dha mësime në universitetet e Prinstonit, Kembrixhit, Çikagos dhe Berklit. Korrespodente e New Yorker në procesin e Adolf Aikmanit më 1961-1962, ajo nxorri nga kjo përvojë një vepër të bujshme, titulluar Aikmani në Jerusalem. Sprovë mbi banalitetin e së keqes (1963).
Hanah Arendti mori shumë vlerësime, ndër të cilët çmimin Lesing dhënë nga qyteti i Hamburgut. Ajo vdiq më 4 dhjetor 1975 në Nju-Jork.
Hanah Arendti mori nga ekzistencializmi fenomenologjik të mësuesit të saj (dhe dashnorit) Martin Haideger një teori politike që i jepte ‘’harresës-së-qenies’’ “humbjen –e-botës” dhe humbjen e shenjave dalluese të masave në shoqërinë moderne.
Kjo çon në një rrënim të unit si instancë e mendimit të pavarur dhe e gjykimit moral. Analiza e saj “totalitarizmit’’ të fashizmit dhe stalinizmit mbetet e vlefshme sot, ndërsa teoria e saj e “banalitetit të së Keqes” për të karakterizuar makinën e shfarosjes së nazistëve, të hedh në shumë përpjekje të tjera për shpjegim.
Përgatiti T.K/ : ObserverKult
Lexo edhe:
LETËR DASHURIE: HEIDEGGERI I DREJTOHET HANNA ARENDTIT: DASHURIA IME BURON NGA TI!
