Nga Reshat Kripa
Pjesa e dymbëdhjetë
-“Njerëzit që kurrë nuk e kanë njohur diktaturën dhe tiraninë, e kanë të lehtë të jepen pas retorikës për lirinë, duke harruar fare realitetin e thjeshtë e të tmerrshëm, të shtypjes së njëmendtë atje ku ekziston përnjëmend”.-
Robert Krasta, e kishte bërë zakon që në çdo përvjetor të prindërve, të shkonte në varreza dhe të vendoste një tufë me lule, mbi varrin e tyre.
Vështronte fotografinë e stamposur në porcelan dhe fillonte bisedën me ta. Këtë zakon, kishte kohë që e kishte bërë. Biseda sikur i qetësonte shpirtin.
U tregonte për gjithçka kishte ndodhur në familje. Ndonjëherë, kur gjente vështirësi në ndonjë gjë, u kërkonte ndihmë atyre dhe i dukej sikur ata i përgjigjeshin.
Ndoshta kjo, mund të ishte ndonjë hamendje e tij, megjithatë ai e besonte.
Viti i ri filloi me probleme të rënda për familjen Canaj. Agroni, vazhdonte të qëndronte në birucat e Degës së Punëve të Brendshme.
Ndërsa Lumtos, vdekja e vajzës i kishte shkaktuar një traumë të rëndë. Por sikur të mos mjaftonte kjo, një çështje tjetër i kishte dalë përpara. Kish kaluar më tepër se një muaj dhe asaj, nuk po i vinin menstruacionet. E tmerronte mendimi se mund të kishte mbetur shtatzënë. Gjithë natën pothuajse e kalonte pa gjumë.
Rrinte dhe mendonte fatin e saj të zi. Si do t’u dilte para syve shoqeve dhe në mënyrë të veçantë Agronit, në rast se një gjë e tillë do të ishte e vërtetë? Çfarë t’u thoshte? T’i tregonte të vërtetën? Kjo ishte e pamundur. Atëherë ta hiqte me ndihmën e ndonjë mamie plakë? Kush e siguronte se një gjë e tillë, nuk do të merrej vesh? Ndoshta plaka mund të mos e mbante të fshehtë një gjë të tillë?! Vaji e mbulonte dhe qante e qante pa zë, me orë të tëra.
– Vazhdoj të eci. Vazhdoj të jetoj. Deri kur? Nuk e di, –Përsëriste vazhdimisht me veten e saj. – A ja vlen? Përsëri nuk e di. Rida, ka një muaj që ka fluturuar. Në ç’qiell ndodhet vallë? Me siguri shumë larg. E rrethuar nga engjëjt. Apo ndoshta nga kentaurët që e degdisën kaq larg. Rida, më thuaj ku je? Nëna po të pret. Më ka pikur malli, moj bijë. S’kam kujt t’ia qajë hallin. Ah, sikur të kisha pranë Gonin! Do e ndanim dhimbjen së bashku.
Nëna jote ka dhe një hall tjetër më të madh, moj bijë. Më dridhet i gjithë trupi kur e kujtoj. Më duket se pres një fëmijë. Por ai nuk është as vëllai dhe as motra e jote. Ai është fëmija e një përbindëshi. Me siguri edhe ai do të jetë një djall, ashtu si i ati. Kurse ti, ishe një engjëll. A mundem unë të kem një engjëll si ti dhe një djall si ai?
Nënë Gjyla, e shikonte me shqetësim gjendjen e nuses. Edhe ajo kishte shqetësimin e të birit dhe të mbesës, por e kishte të qartë se, në këtë situatë, duhej të tregoheshin të fortë. Nuk duhej ta lëshonin veten. E gjora plakë nuk e dinte të vërtetën që kishte ndodhur.
– Nuse, mblidhe mendjen! – i tha një ditë. – Përse vjen rrotull dhe pëshpërit me veten tënde? Përse e ke lëshuar veten?
– Jam nënë dhe më dhemb zemra për time bijë. Përveç kësaj edhe Agronin e kam në burg dhe nuk e di në se, do dalë ndonjë ditë. Për këto qaj dhe vajtoj
– Po unë mos nuk jam nënë? Edhe unë kam humbur burrin në moshën tënde dhe tani nuk e di nëse, do ta shoh më tim bir, se jam plakë dhe nuk e di se deri kur do të jetoj. Po Irida, a nuk ishte mbesa e ime, mjalti i mjaltit tim?
E doja më tepër se vajzën time, po të më kishte falur Zoti një vajzë. Por e mbaj veten. Fatkeqësitë më kanë mësuar të jem e fortë. Kështu duhet të bëhesh dhe ti. Mos u bëj qejfin atyre që nuk na duan.
Fjalët e saj sikur e qetësonin disi zemrën e Lumtos. Ngrihej, kryente punët e shtëpisë dhe lexonte ndonjë libër. Në ato çaste sikur e harronte gjendjen. Por kjo nuk vazhdonte gjatë. Tragjedia kishte ndodhur. Irida kishte vdekur. Në familje kishin mbetur vetëm dy qyqare të vetmuara, të ndara nga pjesa tjetër e botës. Njerëzit që u vinin për ngushëllim, sa vinte dhe pakësoheshin. Erdhi një ditë që edhe ata mbaruan dhe mbetën vetëm ato të dyja, të mbuluara nga dhimbja dhe zia.
Në një mbrëmje të vonë janari, trokiti porta e shtëpisë. Nënë Gjyla u ngrit dhe e hapi. Para saj qëndronte Syrjau me një tufë trëndafilash të bardhë në dorë.
– Urdhëroni brenda, – i tha.
Ai hyri si me ndrojtje. U ul në një karrige që gjeti përpara.
– Jo, jo aty. Urdhëroni uluni në divan.
– Faleminderit, por jam shumë mirë. Kam parë edhe më keq dhe tani më duket shumë mirë.
– Ngrehuni ju lutem dhe uluni në divan. Na fyeni nëse nuk pranoni.
U ngrit dhe u ul atje ku i thanë.
– Më vjen shumë keq, – i tha Lumturisë. – Por duhet të bëheni të fortë. Njeriu duhet t’i bëjë ballë çdo fatkeqësie që i bije.
– Por, a mundemi? – tundi kryet Lumtua.
– Duhet t’ia impononi vetes. Duhet të gjeni forca për ta përballuar. A e dini se ka patur edhe më keq?
– E ku mund të ketë më keq se kaq?
– E keni këtu para syve tuaj.
– Ç’doni të thoni me këtë?
– Jam unë. Dikur edhe unë kam patur prindër, vëlla dhe motër, nipër dhe mbesa. Kam patur edhe unë familje. Po tani? Asgjë. Babanë ma pushkatuan. Nëna më vdiq, kur unë isha në burg. Vëllai u arratis jashtë shtetit dhe e shoqja u martua me një tjetër, duke marrë me vete edhe fëmijët. Motra më vdiq në çastin e lindjes, duke e lënë të shoqin me një djalë, pesë vjeç. Nga frika ai i preu marrëdhëniet me mua dhe kam disa vjet, që nuk i shoh nipërit dhe mbesat.
Vetë jetoj në një kasolle në rrethinat e qytetit. Punoj në ndërmarrjen bujqësore dhe me ato pak para që marr, mezi jetoj. Para kasolles kam mbjellë disa lloje lulesh. E kam pasion. Ato janë pjesëtarët e familjes time të sotme. Nuk jam martuar. Kur dola, pas njëzet vjet burg, nuk vendosja dot të martohesha. Kështu që kënaqësia ime e vetme mbetën lulet. Nga ato kam prurë këtë buqetë. Janë trëndafila që lulëzojnë gjithë vitin. I kam sjellë për lulen e shtëpisë. Megjithëse nuk është më, ajo mbetet lulja e kësaj shtëpie. Një lule që nuk do të thahet kurrë.
Syrjau heshti. Të dy gratë shikonin fytyrën e tij të përvuajtur dhe kuptuan se në botë paska fatkeqësi shumë më të mëdha
-Shumë të faleminderit! – tha më në fund Lumturia. – Nesër këta trëndafila, do t’ia shpie Ridës, se ajo ishte me të vërtetë një trëndafil.
– Ndaj ju them të bëheni të forta, — vazhdoi me zërin e tij të ultë dhe bindës Syrjau. – Ju jeni e re. Agroni një ditë do të lirohet dhe ju do të lindni fëmijë të tjerë dhe atëherë kujtimi i Iridës, do kthehet në një ëndërr të bukur të së kaluarës.
Syrjau u ngrit, u takua me to dhe u largua.
– Mos harroni ato që u thashë, – foli duke ikur.
Të dy gratë mbetën pa gojë. Fjalët e tij sikur kishin goditur zemrat e tyre. Për çudi, e ndjenin veten më të qeta. Ai kishte patur të drejtë. Bota ishte e madhe dhe fatkeqësitë, ndonëse ishin kaq të mëdha, përsëri e gjenin një rrugë zgjidhje.
– E dëgjove? Janë fjalët e arta të një të mençuri, – tha nënë Gjyla.
– Po unë, ku ta gjejë forcën e atij burri?
– Duhet ta gjejmë. Duhet ta gjejmë së bashku.
– Nuk mundem nënë, nuk mundem.
Të nesërmen Lumtua shkoi në varreza dhe vendosi tufën e luleve që kishte sjellë Syrjau. Fundi i janarit dhe menstruacionet nuk erdhën. Kjo e bindi Lumton se kishte mbetur shtatzënë. Brenda saj po rritej fëmija e një krimineli. Tashti ishte e sigurt për atë që kishte ndodhur. Duhej të merrte një vendim.
Po afroheshin të dyzetat e vajzës. Duheshin bërë përgatitjet për të përkujtuar atë ditë, për të pritur ata që do të vinin. Pastaj do të shihte dhe do të vepronte, si të ishte më e arsyeshme. Një ditë, duke qenë në një gjendje shpirtërore të rëndë, shkoi në shtëpinë e shoqes së saj, Anitës, për të gjetur pak qetësi. Nuk e gjeti në shtëpi. Të nesërmen, kur e takoi e pyeti:
– Ku ishit mbrëmë?
– Ishim te mamaja, se kishim bërë shtëpinë me helm për tartabiqet.
Një mendim i flakëriu në mendje.
– Ndoshta ju ka tepruar pak se edhe ne kemi tartabiqe.
– Posi, ta sjell nesër.
Të nesërmen i dha Lumtos një shishe të vogël me helm.
– Është shumë i fortë. Hidhe në pesë litra ujë dhe spërkat dhomat.
– Faleminderit!
Ditën e të dyzetave u ngrit herët dhe u nis për në varreza.
– Prit të vij edhe unë, – i tha nënë Gjylua
– Jo, ti më mirë qëndro këtu, se mund të vijë ndonjë dhe nuk gjen njeri.
Në varreza, u gjunjëzua pranë varrit të vajzës dhe vendosi disa tufa lulesh, që i kishte blerë në treg. Shikonte fotografinë në pllakën e granitit të porsa vendosur dhe lotët i mbulonin fytyrën.
– Irida, mos je mërzitur duke më pritur? Do të vij bija e mamit dhe do të rrimë bashkë përjetësisht.
U ngrit, fshiu lotët, puthi fotografinë dhe u nis për në shtëpi. Nuk qau më. Gjithë ditën priti njerëzit që erdhën dhe në mbrëmje u mbyll në dhomën e saj, ku qëndroi për rreth dy orë. Pastaj u kthye në kuzhinë, ku ishte edhe nënë Gjylua, dhe duke i zgjatur një zarf të mbyllur i tha:
– Kjo letër është për Agronin. Jepja kur të dalë prej burgut.
– Ç’është kjo letër, moj bijë? Po ti je shumë më e re dhe nuk ke pse të ma japësh mua që jam plakë dhe nuk e di nëse do të rrojë apo jo deri atëherë!
– Po nëno. Ti do të rrosh dhe do t’ia japësh këtë letër. E kam shkruar për të.
– Pse m’i thua këto fjalë moj bijë? Çfarë ke ndër mend të bësh?
– Asgjë, por e ndjej që të keqen e kam këtu brenda, – dhe me dorë tregoi barkun. – Nuk e kam shumë të gjatë. Do të vete të bashkohem me vajzën time dhe nuk dua të iki pa i treguar tim shoqi të vërtetën.
– Mblidh mendjen moj bijë.
Por ajo nuk foli më. U largua dhe u mbyll përsëri në dhomën e saj. Nënë Gjyla mendoi se e kishte nga dhimbja që iu ngjall nga përkujtimi i të dyzetave. Nesër kjo do të kalonte dhe me kohë çdo gjë do shkonte në rrjedhën e saj. Lumtua u kthye përsëri, shtroi tryezën dhe hëngrën darkë në heshtje pa folur me njëri-tjetrin. Pastaj u ngrit dhe kur shkoi te dera e dhomës.
– Natën e mirë! – i tha nënë Gjylos me një zë të çuditshëm.
Të nesërmen nënë Gjylua u ngrit si zakonisht herët. Bëri kafenë dhe po e pinte. Iu kujtuan fjalët që i kishte thënë nusja dhe ndjeu një shqetësim brenda vetes së saj. Vështroi orën. Ajo tregonte gjashtë e një çerek. Po nusja pse nuk po ngrihej? Ajo zakonisht ngrihej para orës gjashtë. Më shtatë nisej për në shkollë. U ngrit dhe trokiti në derën e saj. Asnjë përgjigje. Trokiti përsëri dhe thirri:
– Lumto!
Përsëri nuk u dëgjua asnjë përgjigje. Hapi derën dhe hyri brenda. Mbi shtrat ndodhej shtrirë nusja, e veshur me një fustan të zi që e kishte bërë me rastin e vdekjes së vajzës. Një pamje e zbehtë i kishte mbuluar fytyrën. Mbi buzë një varg shkume. Shkoi dhe i vuri dorën në ballë. Ai ishte i ftohtë si akulli. Nënë Gjylua u drodh. Pranë trupit pa një shishe të vogël bosh. I mori erë. E kuptoi se ishte helm. Mbi komodinë ishte një pusullë. E lexoi:
Mos akuzoni njeri. Jeta ime nuk kishte më kuptim. Lumturia.
– Përse e bëre, moj bijë?
Filloi ta qajë me zë të ulët që të mos e dëgjonte njëri. E puthi në ballë dhe lotët i rridhnin nëpër faqe. Nuk kishte patur vajzë dhe Lumtua ishte bërë vajza e saj. Pastaj mori telefonin dhe lajmëroi Degën e Brendshme.
Ata erdhën menjëherë. Morën kufomën dhe e çuan në spital. Autopsia tregoi se kishte vdekur e helmuar me koçifos. Mjeku ligjor vërejti se, në barkun e saj kishte një fëmijë afro tre muajsh. Lumton e njihte shumë mirë. Njihte dhe karakterin e saj. Mendoi se duhej të kishte ndodhur diçka e jashtëzakonshme, diçka e pabesueshme. Ndaj në proces-verbalin përkatës, nuk shkroi asgjë përsa vërejti. E prunë përsëri në shtëpi. Nënë Gjyla i bëri të gjitha nderet. Të nesërmen e varrosën pranë varrit të Iridës. Skënderi, megjithëse u lajmërua, edhe kësaj radhe nuk erdhi të merrte pjesë në varrimin e kunatës.
Nënë Gjyla mbeti e vetme. Fatkeqësitë e kishin ndjekur gjatë gjithë jetës. Por ato e kishin bërë më të fortë. U drejtua te komoja, mori fotografinë ku kishin dalë i biri me gruan dhe vajzën dhe u tha:
– Lumto dhe Irida, prehuni në paqe! Agron, unë nuk do të lë vetëm. Do të pres deri sa të kthehesh. Ky është amaneti i Lumtos dhe unë do ta mbaj atë.
Puthi fotografinë dhe dy pika lot i rrodhën nëpër faqe. I fshiu, vuri fotografinë në vendin e vetë dhe u kthye përsëri në dhomën e saj.
Kryetar Petriti, rrinte i menduar në zyrën e tij. Para duarve, kishte një proces-verbal hetimor, që ia kishte dorëzuar Demiri. Ishte proces-verbali i Agronit. E lexonte dhe mendohej. Në të, përshkruheshin me detaje e gjithë veprimtaria armiqësore e grupit prej gjashtë personash, në krye të të cilit, ishte Stefan Gjoka. Akuzuesi kryesor i tyre, ishte Agron Canaj, që kishte nënshkruar atë dokument.
Kryetari e dinte që ndërmjet atyre që kishin denoncuar ishin edhe dy punonjësit e ndërmarrjes, Resul Sulejmani dhe Ibrahim Mehmeti, por emrat e tyre nuk figuronin aty. Ata ruheshin për t’u përdorur në ndonjë rast tjetër. Për këtë radhë, mjaftonte nënshkrimi i Agronit. Do gjendeshin edhe dëshmitarë të tjerë. Qëllimi ishte arritur. Me këtë, i tregohej ministrit të tij se efektivi i Degës, që ai drejtonte, po e kryente më së miri detyrën në luftën kundër shfaqjeve të huaja dhe veprimtarive armiqësore.
Natyrisht lidhur me këtë, një meritë kishte edhe Demiri. Ai kishte mundur t’i shkëpuste Agronit, deklaratën që kërkonin. Në bazë të asaj deklarate ishte kryer edhe arrestimi i personave përgjegjës. Ishte bërë dhe demaskimi i tyre në sy të klasës punëtore. Deri këtu gjithçka kishte kaluar më së miri.
Pas disa muajsh, kur të mbaronte procesi hetimor edhe me deponimet e të tjerëve, do të zhvillohej një proces gjyqësor, që do të mbahej mend për shumë kohë. Dhe një meritë për këtë, do të kishte edhe ai, si kreu i atij institucioni. Natyrisht, ishte një zbulim i madh. Ky mendim i ngacmonte sedrën. Ndoshta me këtë gur i hapeshin rrugët e karrierës për më lart, në ministri.
Ndërkohë, nënë Gjyla kish mbërritur në Degën e Punëve të Brendshme. Kërkoi të takonte kryetar Petritin.
– I thoni që e kërkon e shoqja e dëshmorit të luftës, Bexhet Canaj, – u tha rojeve te porta.
Ata i kthyen përgjigje se kryetari nuk ishte aty
– Atëherë, unë do të qëndroj këtu deri sa të kthehet.
Afër drekës erdhën Demiri me Ilian. Sa panë nënë Gjylon u zverdhën në fytyrë.
-Ç’kërkon kjo djall këtu? – i thanë njëri-tjetrit.
Pastaj duke iu drejtuar asaj:
– Përse keni ardhur?
– Kush ma vrau vajzën? – thirri nëna e mjerë.
Ata filluan t’i flisnin për ta qetësuar. Por ajo vazhdonte të ngulte këmbë. Një polic u detyrua të lajmëronte kryetarin, i cili urdhëroi ta sillnin brenda.
– Pse je shqetësuar, moj nënë? – e pyeti kryetari.
– Më kanë qëlluar në zemër.
– Mos u shqetësoni. Së shpejti Agroni do të dalë para gjyqit dhe po qe i pafajshëm, do të lirohet. Te ne nuk dënohet kot njeri.
– Nuk kam ardhur për tim bir.
– Për cilin keni ardhur atëherë?
– Për vajzën e tim biri dhe nusen.
– E ç’hyn ato këtu?
– Nuk paskeni marrë vesh gjë?
– Jo, – tha ai duke luajtur rolin e të paditurit.
– Ato nuk jetojnë më.
– Ngushëllime. Nuk dija gjë.
– Shkakun e vdekjes së tyre, unë e kërkoj brenda zyrave tuaja.
– Në zyrat tona? Përse?
– Oficerët e tu, i morën dhe i sollën këtu. Kur dolën prej këndej, vajza ishte çmendur, ndërsa nusja, mjaft e çoroditur. Pas një muaji, mbesa u hodh nga ballkoni i spitalit, ndërsa nusja i dha fund jetës këto ditë.
– Kur ka ndodhur kjo?
– Natën e përvjetorit të festës së çlirimit.
– Kush ishin ata oficerë?
– Nuk ua di emrat, por ishin tani përjashta.
Kryetari u vu në mendime. Nëna donte një përgjigje dhe ai duhet të gjente një zgjidhje të tillë, që të mos shkaktonte një skandal në zyrat e tij.
– Shkoni në shtëpi dhe rrini e qetë, – i tha nënë Gjylos. – Këtë punë do ta zgjidh unë.
Nënë Gjyla u largua disi e qetësuar nga fjalët e kryetarit. Ai i shqetësuar filloi të mendojë përsa kishte ndodhur. Ishte një ngjarje e rëndë që, po të merrej vesh lart, mund t’i kushtonte detyrën. Vërtetë që i kishte thënë që të vepronte si ta shihte më mirë, por nuk i kishte thënë që në këtë valle, të fuste dhe një fëmijë. Tani fjala mund të hapej në gjithë qytetin dhe skandali do të pëlciste. Duhej vepruar shpejt dhe me gjakftohtësi. Trokiti porta. – Hyni!/Memorie.al
ObserverKult
Lexo edhe:
TMERRET E KOMUNIZMIT: E ÇUAN TE TELAT DHE E EKZEKUTUAN; DUKE DHËNË SHPIRT, THA VETËM: PËRSE?
“Nuk ma mban dot shpirti, moj nëna e Hysenit. Edhe pak më ka mbetur të rroj. Thashë të pastroj shpirtin. Më shfaqet përnatë Hyseni në ëndërr… “Përse?, më thotë, përse?”…por nuk e vrava unë.
Maksim Rakipaj tregon vrasjen në burg të një prej xhaxhallarëve të tij, Hysen Rakipajt. Të vërtetën, familja e mësoi nga një person i brendshëm i burgut të Tiranës. Ai tregoi se, ndryshe nga varianti zyrtar, nuk ishte një tentativë për arratisje, por një vrajse e urdhëruar.
Ata ishin 7 vëllezër. E nisën luftën me Ballin dhe e përfunduan si partizanë. Vetëm Njaziu që ishte zogist dhe që kishte kryer shkollën e lartë ushtarake në Modena, nuk pranoi të dilte partizan. Atë e arrestuan dhe e dënuan me 17 vjet burg politik. Por vëllai i tij, Hyseni, pati një fat shumë më tragjik. E arrestuan dhe pas ca kohe, pa e nxjerrë në gjyq, e vranë. Ai u ekzeketua në vitin 1956, në burgun e Tiranës.
Tekstin e plotë mund ta lexoni KËTU:
ObserverKult
