Nga Krist Maloki
Duhet dijtë se katholikët e Kosovës mund të merren si ndër ma të vjetrit e Ballkanit, në mos të gjithë Evropës. Hulumtimet speciale që janë tuj u ba në kohen e fundit kallxojn se si Shën Pali tuj ardhë nga Palestina e nepër Selanik aty kah vjeti 60 mb. Kr.,i ndërtoj të parat komuna kristjane afër Shkupit e Përzerendit.
Shkupi i hershëm (latinisht Scupi) dhe Perzerendi (Latinisht Theranda) kishin asokohe një randsie të veçantë si qendra të forta romake-militare, administrative dhe tregtare-, këtu u dajshin edhe rrugët kryesore të Ballkanit që vijshin nga Lezhja (Lissus) dhe Selaniku (Thesalonike) –rrugë të vjetra illyrjane-dhe çojshin perpjet kah Beligradi e Transilvanija.
Shën Pali dhe shumë pasardhës të tijë misjonarë kalojshin asokohe ma të shumten nga Theranda e nepër grykën e Drinit (afër Kukësit) për me shkue deri në Lissus, prej kah udhëtojshin andej ma leht e ma mbarë me anije të shpejta illyrjane deri n’Italië e për Romë.
Traditat e Kishës Kristjane në Kosovë jan shum të vjetra dhe s’asht çudië që në té zotnon edhe sot një shpirtsië arkaike dhe pagane.
Deri ner ditët e fundit të pushtetit tyrk ka qenë i perhapun një synkretizëm i ndijshëm-një përziemëje fetare (emnash, zakonesh, kultesh dhe besëtytsinash) ndërmjet myslimanëve dhe katholikëve mbë njenën anë dhe orthodoksëve dhe katholikëve mbë tjetrën.
Porse me gjithë që katholikët shqipëtarë i kan perkalue të dy skizmat kishëtare të vjetëve 732 dhe 1054 dhe i kan qëndru besnikë Kishës së Perëndimit (Romës), ata s’kan lanë rast me i kundërshtue rreptësisht “Papës sa herë që i kanë pa të cënueme interesat dhe traditat e veta kombëtare.
E kanë ngjaë edhe vonas që për “inatin” e ndonjë prifti shkandullues ka ndrue feë i gjithë katundi katholik; po njashtu si edhe shumë priften katholikë kosovarë-si Shtjefan Gjeçovi –jan ba flijë e martyrë nga shkaku i kombësisë së tyne të pathyeshme shqiptare.
“Kanga e Miletit të Prizrenit” si dorëshkrim origjinal nga fundi i shekullit të kaluem –me alfabetin e vjetër të para Kongresit të Manastirit, -i ka ra në dorë shkruesit të këtyne rradhëve rastësisht dhe privatisht. Mjerisht, me gjithë hulumtimet në vend në vjetin 1955 nuk qe e mundunë me marrë vesht mirë se i cili fakt a shkak e ka çue pesh popullsinë katholike të Perzerendit kundra “Vergjineshave” që paraqiten në këngë.
Këto – murgesha katholike e ma të shumten kroatesha-kan ardhë për të parën herë n’at gjytet aty kah fundi i shekullit XIX si “motra bamirëse dhe shkollare”, kan ngreë aty një kuvend fare modern evropjan , u kan dhanë mësim në gjuhen shqipe “çikave kosovare” pa dallim feje dhe kan ba shërbime medicinale falas ner të gjitha shtresat socjale e fetare.
Se ku e kan pra katholikët vet “halen në përshesh”, kët duhet ta e zbulojnë historiografët e ardhshëm dhe specjalista.
Kanga Miletit Prizrenit
Ky Mateja panafaki
Erdh prej Shkodrës njo sahat
Njo sahati në jaci
Thirrni krenët neper shpi
Por kta krenë në kishë u mluedh
E kët leter muern’e knuene
Argjipeshkvi qi kish shkrue
“Mue konakin ma kan zaptue”
U mluedhne krent e kuvenojn:
“E ket punë qish t’ja bojm?
Nja dy vetë te korclla t’i çojm
E ket punë tëja kallxojm!”
Ata dy vetë korcllësi thojn
“Virgjineshat nuk i dojm,
Deri të honen na të presim,
Virgjineshat per krahi i qesim!”
Qe ky korclla fort serbes
I tha krenëve: “Mirrni vesh,
Mirrni vesh, se keni gabue,
Papa Shejt fjalë ka çue,
Ju bre krenë shka keni mshtillue,
Konaki i ri ka me u vnue
Per ket punë keni gabue,
Virgjineshat s’kan m’u çue!”
Ky mileti po kuvenojn,
Në ungjill be të bojn:
“Për pa u ndreqë puna e jonë
Na në kishe mos të shkojm!”
I madh e i vogël u çuenë vikamë
Thanë: “Myhyr hajde të vandojn
Virgjineshat nuk i dojm,
Në Stamboll dy vetë t’i çojm!”
Këta dy vetë në Stamboll kur shkuene
Arzullah muern’e shkruene
E në Saraj muern’ e çuene
E Megjlizi kur e knoj
Çoj policët e i perzojn.
Këta dy vetë bojn: “Aman”
Kemi ardh me gjetë derman!”
Këto dy vetë po kujtojn:
“Per kët punë qush të ja bojm,
Ajde të shkojm na në Romë,
Atje ndreqet puna jonë!”
Këta në Romë por sa hine,
Por te Papa nuk mund të hine,
Por ni letër muern’e shkruene,
Papës Shejt ja kallxuene:
“Kët rixha me na nigue,
Ne mileti na ka çue,
E konakin me lëshue!”
Papa Shejt i dha xhevap:
“Unë veqil po ja çoj ni frat,
Veç Veqilin m’e nigue!”
Ky veqili hyqymdar
Shikion punët të gjithë mbarë,
Për kët punë mbet tuj pëvetë:
“Qush ansht mshtillue ky milet!”
Duel Veqili e predikoj:
“Unë kët letër po kallxoj,
Papa Shejt qi ka shkrue,
Mue të kshtenët me më nigue,
Papa Shejt m’i tha dy fjalë
E në kishë keni me ardhë,
Se m’u çue Shqypnija mbarë
Virgjineshat s’kan me dalë!”
Këta dy vetë qi kenë në gyrbet
Si haxhi erdhne opet,
Haxhi Krista e haxhi Shtjefni,
Mbet si i dhinë gjithë mileti.
Thotë Veqili: “Me më nigue
Se kom hyqmin me i mallkue,
Me i mallkue kët milet,
Sidomos ma teper krenët,
Ky mallkim mos ju ndaltë,
Deri në shtat shokë mos ju daltë!”
Phoenix, Viti II,nr. 4, 1998, fq. 28-32, Shkodër.
*Shkëputur nga libri “REFLEKSIONE”, Kritikë (letrare)’, analiza dhe mendime të Krist Malokit përgatitur nga Albert Ramaj
Përgatiti: Observerkult
Lexo edhe:
KRIST MALOKI: NDOSHTA NUK KUPTOJM’ SHKA DO ME THANË “POET” E FLASIM N’ERË…
Nga Krist Maloki
Paralel me gjendjen dhe rjedhjet sociale qindron edhe literatura e jonë e shkatrueme. Pa një drejtim, pa një qellim të perbashkët – mbasi u shterp edhe lopa e patriotizmit – vjershor poetët e sotshëm ner gjithfar anësh të Shqipnisë e gjithfar vendesh të huej, sejcili në mendje të vetë, pa fije inspiracjonit e shije artistike.
Disa madje, plot bindje ndaj genialitetit i vet mohojn edhe ligjet ma primitive të gjuhës amtare – e kur e do nevoja – edhe gjuhën e vet dhe prodhojn, në një palodhje të çuditshme, një vjershë mbas tjetres, thutë se “qesim” e moren poeziën.
Tekstin e plotë mund ta lexoni KËTU:
ObserverKult
