Shtatë shekuj para Uliksit, një mbret tjetër filloi sfidën e tij ndaj perëndive dhe nisi një udhëtim në kërkim të dijes dhe pavdekësisë. Ai ishte Gilgamesh, mbreti i Urukut. Është një epope e treguar në 12 pllaka balte, e ribashkuar tani në Irak pas plaçkitjeve të luftës së 2003-shit dhe pushtimeve.
Një pllakë argjile 3500-vjeçare, pjesë e Eposit të Gilgameshit, që është teksti më i vjetër letrar në botë, u kthye në Irak në fillim të gushtit me 17.000 gjetje të tjera arkeologjike të restauruara nga SHBA-ja.
Ishin kontrabanduar pas pushtimit të aleatëve perëndimorë dhe pushtimit të ISIS. E shkruar në gjuhën akadiane (e folur nga asirianët dhe babilonasit), pllaka u vodh në vitin 2003 dhe iu shit në ankand, në 2014-n, për gati 1.7 milionë dollarë, një koleksionisti të Oklahomës, derisa u sekuestrua në vitin 2019.
SHPIKJA E LETËRSISË
Pllaka nuk ishte pjesë e një kopje të vetme të eposit të mbretit të Uruk, “ai që kërkoi skajin e botës në kërkim të dëshpëruar për jetën e përjetshme”, siç thonë rreshtat e tij të parë. Vepra, e gjetur në vitin 1853 në disa kopje midis rrënojave të pallatit Asurbanipal, në Nineveh (në Irakun e sotëm), përbëhet nga 12 pllaka.
Ky version i quajtur “klasik” ose “kanonik” është i shekullit të 12-të para erës sonë. Dhe rrjedh nga një bërthamë e përrallave sumere të shekullit të njëzetë para Krishtit dhe nga një version babilonas i dy shekujve më vonë.
Epopeja babilonase e Gilgameshit ishte shumë e përhapur në atë kohë, duke dëshmuar se letërsia në fillim po jepte përgjigje për pyetjet rreth ekzistencës. Gjithashtu, u përkthye në gjuhët hitite dhe hurriane, të gjetura në Anadoll dhe Siri.
Edhe Bibla Hebraike është nxjerrë nga Epi i Gilgameshit; parathënia është Historia e Përmbytjes së Madhe. E kompletuar me Noeun vendas (Utnapishtim) që ndërtoi një varkë të madhe dhe shpëtoi kafshët atje.
EDUKATIV
Është një tekst themelor mbi miqësinë, kuptimin e kërkimit dhe mbi qëllimin përfundimtar të njeriut.
Përvoja, e cila mund të mbahet mend mirë përmes një “libri” balte që hapet: “Për atë që pa gjithçka, dua t’i tregoj botës; për atë që mësoi dhe ishte ekspert në të gjitha gjërat. Ai eksploroi çdo vend dhe mësoi urtësinë më të lartë. Ai pa atë që ishte e fshehtë dhe solli historinë para përmbytjes. Ai udhëtoi në rrugë të largëta, derisa u rraskapit, gjeti paqe”.
Me një imazh kinematografik, lexuesit i thuhet: “Ngjitu mbi muret e Uruk dhe ec nëpër to. Provo themelet, shqyrto bazën e tullave. Shikoni në arkën prej kedri të pllakave, hapni bravën prej bronzi, ngrini kapakun i cili fsheh sekretin. Merrni pllakën lapislazuli dhe lexoni mundimet e Gilgameshit, atij që pësoi çdo pengesë”. Pas kësaj hyrjeje solemne, fillon historia e vërtetë.
NATYRA DHE CIVILIZIMI
Gilgameshi është një mbret trim që i thërret vazhdimisht luftëtarët e tij të rinj së bashku, duke provokuar protesta nga gratë dhe nënat.
Atëherë perënditë vendosin të kufizojnë fuqinë e tij duke caktuar perëndeshën nënë Aruru të krijojë një kundërfigurë, një njeri të egër me forcë fizike të barabartë me atë të Gilgameshit.
Enkidu, ky është emri i djalit të egër, jeton me tufat e gazelave, i shpëton kafshët nga kurthet dhe pritat e gjuetarëve, të cilët nga ana e tyre i drejtohen Gilgameshit për të protestuar. Atëherë, mbreti dërgon një prostitutë të shenjtë, e cila me gjashtë ditë dashuri e distancon Enkidunë nga miqtë e tij të kafshëve dhe e bind atë që ta takojë.
Sidoqoftë, dy “të kundërtat”, narcisti i civilizuar dhe altruisti i egër, grinden menjëherë sepse Enkidu e gjen të padrejtë institucionin e “ius primae noctis”. Në luftën e furishme Enkidu del fituesi. Gilgameshi pranon humbjen dhe krijon një miqësi të madhe me Enkidu. Ai synon ta përfshijë atë në një ndërmarrje të madhe: të shkojë në Pyllin e Kedrit dhe të marrë kujdestarin e tmerrshëm, Khubaba.
MIQ PËR JETË
Me ndihmën e Shamash, perëndisë së diellit, krijesa e fuqishme imobilizohet nga 13 erëra, ndërsa dy miqtë mund ta godasin atë në pjesën e pasme të kokës dhe zemrës. Perëndesha Ishtar, duke parë dy heronjtë që laheshin dhe rikompozoheshin pas fitores.
I propozon vullnetarisht Gilgameshit që të bëhet i dashuri i saj. Por ai, me një shpirt që nuk është aspak i nënshtruar, i liston perëndeshës emrat e të dashuruarve që ajo i ka zhdukur, së bashku me veset dhe defektet e saj.
E ofenduar, Ishtar i drejtohet babait të saj An, perëndisë së qiellit, duke i kërkuar atij të lëshojë Demin qiellor, një përbindësh të tmerrshëm që të dy miqtë e mundin në një fillim të keq. Por jo vetëm kaq, ata tallen me perëndeshën.
Enkidu e hedh atë në shpatullën e therur të Demit qiellor. Sakrifica ka arritur kufirin. Zotat mblidhen në një asamble dhe vendosin që të paktën një nga të dy duhet të vdesë. Zgjedhja bie mbi Enkidu, i cili ëndërron për veten në sferën e të vdekurve, i mbuluar me pendë si një zog i ftohtë (dëshmon për vizionin pesimist të jetës së përtejme në Mesopotaminë e lashtë). Me zgjimin, ai tregon shenja të çekuilibrit, sëmuret dhe vdes pas disa ditësh.
HISTORIA E PËRMBYTJES
Gilgameshi mban zi për mikun e tij dhe endet si një lypës duke menduar për kuptimin e vdekjes. Ai pastaj vendos të kalojë oqeanin për të arritur në Utnapishtim, njeriun që i shpëtoi përmbytjes që perënditë vendosën ta bëjnë të pavdekshëm.
Noeu sumerian i tregon Gilgameshit historinë e përmbytjes. Njerëzimi, pasi u bë shumë i padisiplinuar dhe i zhurmshëm, e mërziti Enlilin, perëndinë e Tokës, i cili vendosi ta ndëshkojë atë me një përmbytje.
Zoti i mençurisë Enki, për të mos kaluar si spiun për njerëzit, e tregoi planit në një kasolle magjike të cilën ai e raportoi tek Utnapishtim, së bashku me disa udhëzime: ndërtoni një varkë të madh, me 7 kate, lini të gjithë përfaqësuesit e kafshëve dhe perënditë të hyjnë në të.
Në fund të përmbytjes, varka u rrëzua në një mal dhe Utnapishtim dërgoi disa zogj në kërkim të kontinentit, të gjitha referencat që janë përdorur në tregimin biblik. Perënditë u penduan për fatkeqësinë e shkaktuar dhe vetë Enlil propozoi që Utnapishtimi të bëhej i pavdekshëm, me gruan e tij. A mundet ai t’ia zbulojë sekretin e pavdekësisë Gilgameshit?
PEMA E JETËS
Këshilla e një njeriu të pavdekshëm është që të përpiqet të qëndrojë zgjuar për 6 ditë e 7 netë në mënyrë që vdekja të mundet. Por mbretin e Urukut e zë gjumi ditën e parë, pasi ishte i lodhur nga udhëtimi.
Duket se nuk ka asgjë më shumë për të bërë kundër fatit të pashmangshëm të burrave kur gruaja e Utnapishtimit zbulon ekzistencën e një bime të rinisë, poshtë në humnerë. Gilgamesh e kërkon dhe e gjen.
Ai menjëherë mund të bëhet i pavdekshëm, por mendon për të tjerët. Ai vendos ta çojë atë në Uruk për ta ngrënë me pleqtë e qytetit. Gjest i madh i altruizmit, por bima do të vidhet gjatë kthimit nga një gjarpër, pranë një përroi ku Gilgamesh ishte ndalur për të pushuar.
Pastaj historia përfundon, në mënyrë kronologjike, me Gilgameshin që kthehet në Uruk, ndërsa zëdhënësi i tekstit lartëson veprat e tij. Është e vërtetë, në këtë epos të parë të njerëzimit, ku u mësuan vlerat e miqësisë, guximit, edhe me koston e sfidimit të një perëndeshë dhe altruizmin, pavdekësia e vërtetë mund të arrihet me vepra dhe përvojë, pasi të keni luftuar dhe njohur.
Duke u mbështetur në kujtesën, në pllakat prej balte që sot në formë letre ose digjitale i quajmë libër./a2news.com
LEXO EDHE: Si e mposhti Gilgameshi mbretin e fuqishëm, Agga të Kishit?
