Biblioteka e Aleksandrisë, kush e shkatërroi, ja disa nga teoritë…

16/10/2024 • 08:45

Shkatërrimi i bibliotekës së madhe të Aleksandrisë, është konsideruar si një nga humbjet më të mëdha të botës së lashtë. Gati 1 milion dokumente nga mbarë Asiria, Greqia e Lashtë, Persia, Egjipti, India dhe shumë qytetërime të tjera të fuqishme të kohës, u zhdukën nën rrënojat e saj. Nuk është arritur të gjendet kurrë ndonjë gjurmë e bibliotekës, por të dhënat historike flasin për humbjen e saj tragjike.

Ngritja e Aleksandrisë

Aleksandria, një nga qytetet më të mëdha të botës së lashtë, u themelua nga Aleksandri i Madh i Maqedonisë, pas pushtimit të Egjiptit në vitin 332 Para Krishtit. Pas vdekjes së Aleksandrit në Babiloni, në vitin 323 Para Krishtit, Egjipti ra në sundimin e njërit prej gjeneralëve të tij, Ptolemeut.

Pikërisht nën Ptolemeun, Aleksandria e sapo-themeluar zëvendësoi qytetin antik të Memfisit si kryeqyteti i Egjiptit. Kjo shënoi fillimin e ngritjes së Aleksandrisë. Megjithatë, asnjë dinasti nuk mund të mbijetojë për shumë kohë pa mbështetjen e qytetarëve të saj. Ptolemeu ishte shumë i vetëdijshëm për këtë.

Mbretërit e hershëm që erdhën pas tij, u përpoqën të legjitimonin sundimin e tyre përmes mënyrave të ndryshme, duke përfshirë marrjen e rolit të faraonit, apo themeluar kultin greko-romak të Serapis, dhe duke u bërë padronë të dijes (një mënyrë e mirë për të treguar mirëqenien). Ishte ky lloj patronazhi, që çoi në krijimin e Bibliotekës së Madhe të Aleksandrisë, nga ana e Ptolemeut.

Përgjatë shekujve, Biblioteka e Aleksandrisë, u bë një nga bibliotekat më të mëdha dhe më të rëndësishme në botën e lashtë. Mendimtarët e mëdhenj, shkencëtarët, matematikanët, poetët e epokës, shkonin nga të gjitha qytetërimet aty, për të studiuar dhe shkëmbyer ide.

Deri në 700.000 pergamenë mbushnin raftet e saj. Studiuesit, nuk bien ende sot në një mendje se si u shkatërrua ajo.

Teoria nr.1: E shkatërroi perandori romak Jul Çezari

Ndoshta një nga dëshmitë më interesante mbi shkatërrimin i saj, vjen nga kronikat e shkrimtarëve romakë. Sipas disa autorëve, Biblioteka e Aleksandrisë, u shkatërrua aksidentalisht nga perandori romak Jul Çezari, gjatë rrethimit të Aleksandrisë në vitin 48 Para Krishtit. Plutarku shprehet:Kur armiku u përpoq të shkatërronte flotën e tij, Jul Çezari u detyrua të zmbrapste rrezikun, duke përdorur zjarrin. Ai u përhap aksidentalisht nga oborri, dhe e shkatërroi bibliotekën e madhe.

Kjo dëshmi është e dyshimtë, meqë Muzeu i Aleksandrisë, që ndodhej pranë bibliotekës, mbeti i padëmtuar, një fakt që konfirmohet nga gjeografi grek Straboni, rreth 30 vjet pas rrethimit të Aleksandrisë nga Çezari. Megjithatë, Straboni nuk përmend vetëm Bibliotekën e Aleksandrisë, duke mbështetur kështu pohimin, se Çezari ishte përgjegjës për djegien e saj.

Meqë Biblioteka ishte e bashkangjitur me Muzeumin, dhe Straboni përmend këtë të fundit, ka gjasa që biblioteka të ekzistonte edhe gjatë kohës së Strabonit. Mospërmendja e bibliotekës, mund t’i atribuohet ndoshta ose mundësisë që Straboni të mos ketë pasur nevojë ta përmendë atë, siç kishte përmendur Muzeumin. Ose që biblioteka nuk ishte më qendra e dijes si dikur. Ideja e “shkurtimeve të buxhetit” duket gjithnjë e më e mundshme. Përveç kësaj, është sugjeruar se nuk ishte biblioteka, por depot pranë portit, ato që ruanin dorëshkrimet, dhe që u shkatërruan nga zjarri që shkaktoi Çezari.

Teoria nr.2: Të krishterët

Përgjegjësit e mundshëm mund të kenë qenë të krishterët e shekullit IV Pas Krishtit. Në vitin 391, Perandori Teodos firmosi një dekret që nxorri zyrtarisht jashtë ligjit praktikat pagane. Kështu, Serapeumi ose Tempulli i Serapisit në Aleksandri u shkatërrua, dhe u shndërrua në një Kishë të krishterë. Shumë dokumente mendohet se janë shkatërruar gjatë asaj kohe.

Megjithatë, ajo nuk ishte Biblioteka e Aleksandrisë, apo ndonjë bibliotekë e çdo lloji, edhe pse besohet se përmbante rreth 10 % të bibliotekës së Aleksandrisë. Asnjë burim i lashtë, nuk përmend shkatërrimin e ndonjë biblioteke, gjatë kësaj periudhe. Prandaj s’ka asnjë dëshmi, që të krishterët e shekullit IV e shkatërruan Bibliotekën e Aleksandrisë.

Teoria 3: Myslimanët

Autori i fundit i mundshëm i këtij krimi, mendohet se mund të ketë qenë kalifi mysliman, Omar. Sipas kësaj historie, Xhon Gramatikus (490-570) i kërkon Amrit, gjeneralit mysliman fitimtar, librat e bibliotekës mbretërore. Amri i shkruan Omarit se si të veprojë. Ky i fundit i përgjigjet: ”Nëse ata libra janë në pajtim me Kur’anin, ne kemi nevojë për to. Nëse janë kundër tij, shkatërrojini”. Në këtë histori, ka të paktën 2 probleme. Së pari, nuk përmendet në asnjë rast fjala bibliotekë, por vetëm libra. Së dyti, kjo është shkruar nga një shkrimtar i krishterë sirian. Pra, mund të ketë qenë shpikur për të prishur imazhin e Omarit.

Misteri mbetet

Mjerisht, arkeologjia nuk ka qenë në gjendje të kontribuojë shumë në këtë mister. Së pari, papiri gjendej rrallë në Aleksandri, ndoshta për shkak të gjendjes klimatike, që është e pafavorshme për ruajtjen e materialit organik. Së dyti, rrënojat e Bibliotekës së Aleksandrisë nuk janë zbuluar.

Kjo sepse Aleksandria banohet ende sot, dhe nga arkeologët lejohen të kryhen gërmime të kufizuara.

Ndonëse mund të jetë e përshtatshme të fajësohet një njeri apo një grup njerëzish për shkatërrimin e asaj që shumëkush e konsideron bibliotekën më të madhe në botën e lashtë, kjo mund të jetë një mbithjeshtëzim i çështjes.

Biblioteka mund të mos jetë përfshirë fare nga flakët. Mund të jetë braktisur gradualisht me kalimin e kohës. Nëse Biblioteka u ngrit si një shenjë e fuqisë së Ptolemeut, atëherë rënia e saj mund të ketë qenë e lidhur me një rënie ekonomike.

Teksa Egkipti polemik nisi të perëndojë gradualisht me kalimin e shekujve, kjo mund të ketë ndikuar gjithashtu në gjendjen e Bibliotekës së Aleksandrisë. Nëse Biblioteka, i mbijetoi shekujve të parë pas Krishtit, ditët e saj të arta i përkisnin tashmë së shkuarës, pasi qendra e re e botës u bë Roma.

ObserverKult

=================

Lexo edhe: