Publikohet historia e panjohur e ruses Taisa Btkina (Pisha), me origjinë nga Tula e Rusisë, fëmija i tretë i një familje shumë të varfër fshatare, e cila mbeti jetime që në moshë fare të vogël.
Pasi i ati humbi jetën gjatë punës në një nga galeritë e qymyrgurit që ndodheshin në rrethinat e Tulas, ku ai punonte si minator (pak kohë pasi i kishte shpëtuar arrestimit, i akuzuar për “mbështetje të armiqve të popullit”) dhe ajo u rrit me vështirësi të mëdha ekonomike. Pasi qyteti i tyre vazhdonte të ishte nën bombardimin e forcave gjermane, që kishin arritur deri në afërsi të Kurskut.
U njoh dhe u martua me studentin shqiptar, Gaqo Pisha
Diplomimi i Taisa në fakultetin e Kimisë, pranë Universitetit ‘Lomonosov’ të Moskës, ku ajo u njoh dhe u martua me studentin shqiptar, Gaqo Pisha, me origjinë nga qyteti i Korçës, i cili asokohe studionte në fakultetin e Filozofisë së Moskës dhe të dy së bashku në vitin 1957, u kthyen në Shqipëri.
Bashkë me djalin e vogël të porsalindur, Sasha, ku filluan jetën në qytetin e Tiranës, Taisa u emërua si pedagoge e Kimisë në Universitetin Shtetëror të Tiranës, ndërsa Gaqo, në katedrën e marksizëm-leninizmit, ku ata punuan deri në vitin 1976, kur Sigurimi i Shtetit me akuza të montuara.
E arrestoi Taisa Batkin, duke e akuzuar si “agjente të KGB-së sovjetike” dhe e dënoi me dhjetë vite burg politik, të cilat ajo i vuajti në “Burgun e grave” në Qytetin “Stalin”, nga ku u lirua në vitin 1986, ndërkohë që bashkëshorti, Gaqo Pisha, kishte ndëruar jetë në vitin 1983, nga një sëmundje e rëndë.
Historia tragjike e Taisa Batkina (Pisha)
Histori tragjike e Taisa Batkina (Pisha), nëpër kampet dhe burgjet çnjerëzore të regjimit komunist të Enver Hoxhës, ku ajo kaloi një dekadë të jetës së saj, së bashku me shumë bashkatdhetarë nga ish-Bashkimi Sovjetik, apo vende të tjera të Evropës Lindore.
Vjen nëpërmjet kujtimeve të saja, të botuara në një libër me titull “Shpresuam dhe mbijetuam”, kujtime të cilat, i biri i saj, Aleksandër Pisha, ia ka ofruar me dashamirësi për botim, Memorie.al
Nga: Taisa Pisha (Batkina)
Por, sa shumë gjëra interesante kishim veç mësimeve! Teatrot, muzetë, koncertet, mbrëmjet studentore, shëtitjet, ekskursionet. Ajo kohë vazhdimisht më vjen në mendje, si një ëndërr e mrekullueshme.
Në Universitet u njoha me bashkëshortin tim të ardhshëm, Gaqo Pishën. Ai kishte ardhur nga Shqipëria për të studiuar në Fakultetin e Filozofisë. Para se të vinte në Moskë, qe marrë me punë partie.
Në vitin 1955, u martuam dhe në 1956-n lindi djali ynë i madh, Sasha (Sandri). Pasi përfundova studimet, më mbajtën për të punuar në Universitet. Më 1957-n burri im përfundoi studimet dhe në muajin qershor, ne duhej të shkonim në Shqipëri.
Moskën e kam dashur gjithmonë
Por, meqë në muajin gusht të atij viti, do të zhvillohej Festivali i Rinisë dhe Studentëve në Moskë, shumica e studentëve shqiptarë, mes tyre edhe bashkëshorti im, u përfshinë në delegacionin e vendit të tyre.
Kësisoj, nisja u shty për në fund të gushtit. Në prill u lirova nga puna në Universitet dhe bashkë me djalin, vajta në Tula, te nëna, për t’i dhënë mundësi tim shoqi, të përgatitej për mbrojtjen e diplomës dhe provimet e shtetit.
Gjatë festivalit munda të shkëputesha një javë, vajta në Moskë dhe jetova në mjedisin e haresë, gëzimit, muzikës, gazit, koncerteve. Moskën e kam dashur gjithmonë, por Moska e ditëve të festivalit ishte vërtet madhështore.
Kisha një burrë dhe një djalë që i doja shumë…
Në ato kohë ndihesha për mrekulli: kisha një burrë dhe një djalë që i doja shumë, kurse në xhep mbaja diplomën e Universitetit Shtetëror të Moskës. Më bëhej se s’kisha ç’të kërkoja tjetër!
Do të shkonim në Shqipëri! Ishte një vend vëllazëror, anëtar i kampit socialist. Së bashku do të punonim për të ndërtuar socializmin dhe gjithçka do të shkonte si s’ka më mirë. Po, ashtu ishim edukuar, besonim çdo fjalë, nuk dyshonim në asgjë.
Ah sikur ta dinim ç’do të sillte jeta dhe të kishim pasur mundësi të ngrinim qoftë dhe fare pak siparin e të ardhmes!
Por kjo ishte diçka e pamundur për tu parashikuar. Pati prindër që bënë gjithçka varej prej tyre për t’i ndërprerë lidhjet e fëmijëve te tyre me studente të huaj dhe për të mos lejuar që ato të përfundonin në martesë.
Nëna ime nuk kish si të më pengonte
Nëna ime nuk kish si të më pengonte; unë ndodhesha në Moskë, larg shtëpisë dhe e komandoja vetë fatin tim.
Në fund të gushtit 1957, bashkë me studentët shqiptarë dhe delegacionin e rinisë shqiptare, i hipëm trenit për në Odesë, nga duhej të niseshim të nesërmen për në Shqipëri me tragetin “Beloostrov”.
Në Moskë më përcollën shumë njerëz. Më kujtohet, nëna ime e gjorë që qante pa pushim. Nuk e di në se parandiente diçka, apo qante vetëm ngaqë vajza e madhe, mbështetja e saj, e arsimuar me aq vështirësi, po ikte, siç shprehej ajo “shtatë dete kaptuar”.
Edhe në ndalesën e vetme në Bullgari nuk zbrita
Por ja që rinia është tejet e shkujdesur dhe egoiste dhe unë nuk e kuptoja shqetësimin e nënës. Jam optimiste nga natyra kështu që nuk qava. Më dukej se po shkoja drejt një jete të re, të krijoja vatrën time, për ç’ka ëndërron çdo vajzë.
Në Odesë qëndruam vetëm një ditë. Dolëm shëtitje, takova njerëzit e mi që banonin atje ndërsa bëhesha gati për të shkuar drejt jetës së re! Trageti i vogël “Beloostrovi”, me të cilin do udhëtonim, u mbush plot me të rinj.
Kishte shumë pak kabina dhe njerëzit flinin në kuvertë dhe në hambarë. Ne bëmë përjashtim; kishim fëmijë të vogël dhe na vunë në një kabinë, me dy shtretër të ngushtë pranë motorëve të anijes, ku flinim me radhë në një vapë të tmerrshme.
Anija gumëzhinte nga zhurma, këngët, hareja…
Anija gumëzhinte nga zhurma, këngët, hareja; në kuvertën e sipërme të rinjtë bënin banja dielli, kurse unë nuk e lëshoja nga duart, djalin tim dyvjeçar. Ishte fëmijë i shkathët, vraponte shpejt dhe unë kisha frikë se mos binte nga kuverta.
Edhe në ndalesën e vetme në Bullgari nuk zbrita, sepse infermieri i tragetit, më tha se djali mund të merrte ndonjë infeksion në breg. Udhëtuam gjatë, 7 ditë, kaluam anash brigjeve të Greqisë dhe më në fund mbërritëm në Radën e portit shqiptar të Durrësit. Ishte vonë dhe anija duhej të ankorohej të nesërmen.
Njerëzit rrinin të heshtur, me shikimin drejt dritave të Shqipërisë
Njerëzit rrinin të heshtur, me shikimin drejt dritave të Shqipërisë. Kishte studentë që prej 5 vjetësh s’kishin qenë në atdhe, teksa të tjerë, si puna ime, vrisnin mendjen se çfarë i priste në vendin e ri.
Tani rri e vr as mendjen: po të më afrohej dikush e të më thoshte se ç’do të ndodhte me mua në këtë vend, a do të zbritja vallë në breg, apo do të kthehesha nga vija? Nuk e di, mendoj se nuk do ta besoja, sepse gjithçka ndodhi më vonë me mua, atëherë do të më dukej absurde.
Në mëngjes u ankoruam. Gaqoja na zbriti mua dhe Sashën në breg, ku kërkuam me sy vëllanë e Gaqos, që duhej të na priste. Nuk e pamë! Çudi! Por duhej të dilnim kështu që u nisëm. Pará nuk kishim.
Mua më la pa mend, vapa e tmerrshme dhe sheshi gjithë pluhur i portit para daljes. Qëndrova në një hije. Fëmija qante sepse ishte i lodhur. Aty pranë disa fëmijë luanin në pluhur.
U ndjeva shumë keq, nuk po më kujtohej asnjë fjalë…
U ndjeva shumë keq, nuk po më kujtohej asnjë fjalë, nga ato pak që më kishte mësuar im shoq, por që nuk i kisha mësuar mirë; s’kisha kohë, nuk më linin diploma, provimet e shtetit, fëmija, puna. Desha ujë, por s’dija si thuhej në shqip.
Më ndihmoi një grua shqiptare, që e njohëm gjatë udhëtimit e cila më solli ujë. Më në fund mbaruan të gjitha formalitetet, gjithçka u rregullua, dhe ne u nisëm me tren, për në Tiranë. Po errej. Vend në hotele nuk gjetëm dhe natën e kaluam tek të njohurit. Në mëngjes na gjeti vëllai i burrit.
Ishte inxhinier ushtarak dhe nuk e kishin lejuar të vinte të na priste. Gaqoja, mori emërim si pedagog i filozofisë, në Universitetin e Tiranës dhe pas nja dy ditësh u nisëm për në Korçë, për të takuar familjen e tij dhe për të vizituar të afërmit. Rrugës e pashë që kisha ardhur në një vend lindor.
Korça nuk ngjante si qytet oriental…
Në Shqipërinë e atyre viteve, por edhe shumë vite me pas, mund të shihje gra të veshura me çitjane dhe fytyra të mbuluara thuajse plotësisht. Gra me veshje të tilla karakteristike, burra me tespihe në duar dhe veshje kombëtare, pashë në Elbasan, kur zbritëm nga treni dhe hipëm në autobus.
Te sheshi bënte vapë, kudo kishte pluhur dhe na pihej ujë. Midis njerëzve dredhonin disa burra, me ca enë të çuditshme në shpinë. Shisnin një lëng bimësh, që nuk e mora vesh se ç’ishte, të cilin e ofronin në gota të palara. Nuk pranova të pija, vendosa të duroja.
Nga Tirana në Korçë, bëhen gati 250 kilometra, por treni ecte shumë ngadalë, kurse rruga e autobusit ishte malore dhe e ngushtë. Rrugës disa herë na kontrolluan dokumentet. Pritëm me orë të tëra. Nga Tirana dolëm në mëngjes herët, kurse në Korçë mbërritëm në mbrëmje vonë, kur qe errur.
Shqipëria ishte vendi më i prapambetur në Europë…
Shqipëria ishte vendi më i prapambetur në Europë. Vetëm në vitet ’30 – ‘50 nisi ndërtimi i rrugëve dhe i ndërmarrjeve. Në vitin 1948, u ndërtua hekurudha e parë Tiranë-Durrës. Korça më pëlqeu. Qytet i vogël, shumë i pastër, me shtëpi kryesisht njëkatëshe, plot gjelbërim dhe lule.
Ishte njëri prej qyteteve më të kulturuara të Shqipërisë. Para luftës shumë qytetarë të Korçës, kishin emigruar jashtë shtetit. Qyteti mbante lidhje të qëndrueshme me Greqinë dhe kishte një lice francez me mësues nga Franca.
Pasi mbaronin këtë lice, shumë të rinj vazhdonin studimet në Francë, Itali, Austri e gjetkë. Kjo frymë ende ndihej në qytet. Korça nuk ngjante si qytet oriental, njerëzit këtu bënin jetë europiane.
Unë mbeta vetëm me vjehrrën…
Nëna e Gaqos, Artemisa ose shkurt Arta, më priti shumë mirë. Ishte një grua e vockël, e dobët, e krehur me kujdes. Atëkohë ishte 69 vjeçe. Ishte grua shumë e mirë, e qetë dhe jashtëzakonisht punëtore. Nuk kishte shkollë, por mbetej grua e mençur e edukuar dhe fisnike.
Ajo sillej shumë e përzemërt me mua dhe unë e doja shumë. Gaqoja mori lejen dyjavore dhe e kaloi me ne në Korçë. Këto ditë më mbetën në kujtesë si kaleidoskop shumëngjyrësh: vinin mysafirë, të afërm, të njohur.
Unë duhej t’i gostitja të gjithë. Dilja me tabaka të mbushura me gota me liker dhe me ëmbëlsira të ndryshme. Kështu e donte zakoni, gostiste “nusja”.
Nuk e dija pothuajse fare shqipen…
Për mua, që nuk e dija pothuajse fare shqipen, dhe që nuk kuptoja çfarë dhe si duhej të veproja, fillimisht ishte shumë e vështirë, por më pas u mësova. Pas dy javëve Gaqoja iku në Tiranë, për të filluar punë.
Duhej të gjente punë për mua dhe shtëpi. Unë mbeta vetëm me vjehrrën, pa mundësi për të komunikuar në ndonjë gjuhë. Duhet të përmend me nderim ndihmën që më dhanë miqtë dhe të afërmit e burrit tim. Si ta harroj Erieta Konomin, e cila na vinte çdo ditë dhe më ndihmonte në gjithçka.
Bashkë shkonim në pazar, i vetmi vend ku mund të blije ushqime. Pazari që në fillim, më la pa mend me bollëkun. S’kisha qenë ndonjëherë në jug dhe më habitën pirgjet e perimeve dhe frutave, me bukuri të pashembullt, koka e lakrës pesë kilëshe dhe mrekulli të tjera.
Unë vetëm tregoja me gisht, kurse Erieta blinte. Bashkë komunikonim me ndihmën e fjalorëve Shqip-Rusisht dhe Rusisht-Shqip.
Sasha, i cili në fillim nuk i afrohej gjyshes
Atëkohë në Korçë kishte rënë epidemi gripi dhe të gjithë, tek unë dhe tek Erieta, zunë shtratin. Vetëm unë qëndroja në këmbë dhe kujdesesha për të gjithë. Dora-dorës nisa të kuptoja shqip sa kur erdhi Gaqoja për të na marrë pas një muaji e gjysmë u habit tek më dëgjoi të bisedoja me nënën e tij dhe me Erietën.
Sasha, i cili në fillim nuk i afrohej gjyshes, sepse nuk e kuptonte, tani qe mësuar dhe bënte shumë pas saj. Në tetor 1957 u shpërngulëm në Tiranë, ku jetova gjithsej 18 vjet. Nisëm punë në Universitet, unë në katedrën e kimisë organike, kurse Gaqoja, në katedrën e marksizëm-leninizmit, të Universitetit të Tiranës të sapo hapur.
Vitet e para të jetës në Shqipëri autoritetet shqiptare silleshin shumë mirë me ne. Pas gjashtë muajsh na dhanë apartament. Edhe puna në laborator, ishte interesante. Gjuhën po e mësoja shpejt dhe lehtë.
Gjashtë muaj pas ardhjes në Tiranë, fillova të jap mësim
Merresha shumë kohë me të; çdo ditë më lironin nga puna, dy orë përpara që të punoja vetëm me shqipen. Kudo më duhej të komunikoja në gjuhën shqipe dhe kjo ishte një praktikë e pa zëvendësueshme.
Për të vajtur në punë dhe në fakultetin filologjik, ku mësoja shqipen, bëja çdo ditë disa kilometra rrugë në këmbë.
Autobusët ishin ende shumë të paktë. Gjashtë muaj pas ardhjes në Tiranë, fillova të jap mësim, drejtoja punët laboratorike në biokimi dhe merresha me kompletimin e laboratorit të kimisë organike, sepse vitin e ardhshëm do të hapej dega e saj në universitetin e Tiranës. Në të njëjtën kohë bëja edhe punë shkencore.
Gjatë viteve të shkollës dhe të fakultetit kam qenë gjithmonë aktiviste e organizatës së rinisë, organizatore e veprimtarive të saj. Kur erdha në Shqipëri, gjeta shumë gra sovjetike të cilat ishin martuar me burra shqiptarë.
Ato kishin themeluar komunitetin e tyre, organizonin leksione, mbledhje, mbrëmje. Kuptohet, shumë shpejt u përfshiva në punët dhe veprimtaritë e komunitetit. Qëllimi ynë kryesor ishte që të ruanim gjuhën, mënyrën tonë të jetesës “identitetin tonë”. Më vonë e kuptuam se kjo nuk u pëlqente autoriteteve.
Shumica e “grave sovjetike” ishin me arsim të lartë
Nën fjalën “identitetin tonë” fshihej dëshira jonë për të mos humbur gjuhën amtare, kulturën me të cilën ishim rritur dhe na kishte ushqyer.
Shumica e “grave sovjetike” ishin me arsim të lartë, i donin librat, teatrin. Nuk mund t’i humbnim aq lehtë këto tradita. Prandaj kishim nevojë për të komunikuar, për bisedat, për filmat tanë.
Që atëherë kam menduar dhe ende mendoj se nëna duhet t’u drejtohet fëmijëve të saj, në gjuhën amtare nëse dëshiron të krijojë me ta marrëdhënie të ngrohta shpirtërore, dhe që të mund t’u kalojë atyre dijet, kulturën, zakonet, me të cilat është rritur vetë.
Ne u martuam me të huaj, pas vendimit të qeverisë sovjetike…
Jam përpjekur shumë dhe kam djersitur mjaft, që për fëmijët e mi gjuha ruse, krahas shqipes, të bëhej amtare dhe mendoj se ja arrita këtij qëllimi. Kjo i ka ndihmuar shumë në jetë.
Dëshira për të ruajtur gjuhën dhe kulturën amtare nuk na pengoi të përfshiheshim në realitetin shqiptar. Ne mësonim gjuhën shqipe, shoqëroheshim me kolegët, me fqinjët, ruanim marrëdhënie të mira me të afërmit e bashkëshortëve tanë.
Dua të them diçka edhe për qëndrimin e ambasadës sovjetike ndaj nesh. Ne u martuam me të huaj, pas vendimit të qeverisë sovjetike, të vitit 1954, i cili i lejonte qytetarët sovjetikë të martoheshin me të huaj.
Megjithatë, kur po bëja dokumentet për regjistrimin e martesës, të gjithë punonjësit e administratës më quanin tradhtare dhe ishin gati të ma thoshin në sy.
Kur erdhëm në Shqipëri, megjithëse ende ruanim nënshtetësinë sovjetike, ambasada na quante njerëz të cilësisë së dytë. /Memorie.al
——————
LEXO EDHE:
Çfarë përmbante pakoja që Kokalari ia dërgoi Enverit?
ObserverKult
