O shokë, vdeksha nga kënga…/Vdeksha dhe prapë u ngrefsha,/ shokët në këngë i gjetsha…” Lefter Çipa, Rapsodi i “Iliadës” shqiptare.
Poeti që u frymëzua nga qyteti bregdetar i Himarës, mes maleve dhe detit, botues i disa librave me vjersha të çmuara.
Nga Miho Gjini
Atje, as mbi tokë e as në qiell, është një fshat, mbi fshat, që e ka emrin Pilur, dhe që gjithkujt që kalon rrëzë maleve Akrokeraune, ku grumbullohen e bien vetëtimat e rapsodët thonë se po atje, është edhe “Froni i Zeusit” e ngjan si i varur nëpër grumbujt e reve, jeton një poet mbipoet, Bardi i fundit i gojëtarëve të poezisë, Lefter Çipa.
Si i tharë nga erërat, elegant në veshjen e tij me sqimë, dimër e behar me kollaren shtrënguar në fyt, hera- herës me një kërrabë bariu të kthyer në krye si sqep shqiponje, patriot i kulluar dhe baba i pesë burrave, që të gjithë me germën e parë të Shqipërisë (Aleksandër, Andrea, Arben, Ardian, Akroqeran), të cilëve s’ua “ha qeni shkopin”, këngëtar e pijetar njëherësh, është autor i njëzetë e ca librave me vjersha që “pikojnë mjaltë” që të gjitha dhe që e meriton monumentin së gjalli po atje ku është, ku ri dhe mbretëron e shkruan vjersha, po në Pilur.
Po në këto burime të pashtershme të poezisë e të iso-polifonisë brilante, ka lerë dhe është, do të thoshnja, edhe i biri, Aleksandri, me pseudonimin letrar Akil Dhrami, po edhe i biri i Aleksandrit, Akri Çipa, (me A. edhe ai), nga i njëjti burim malor kristalin, nga po ajo Derë e Çipajve, që krren poet e këngëtar nga më të mirët, me vjersha prej trëndeline e me melodi të magjishme me fyell e këngë polifonike të shtruara që u ngjajnë blegërimave.
Lefter Çipa
Erëmira e flladitëse nga Deti përkarshi e nga mali i Vetëtimave mbi krye, vjersha që dehin të madh e të vogël dhe i bëjnë bagëtitë e gërxheve të mbajnë veshë si njerëz e kënga të zbres valë-valë deri te shkëmbinjtë e “Vajzës së Valëve” të Neço Mukos së shkretë,”Bilbilit të Himarës”, sikundër e quanin, që iku aq i ri, sevdalliu më i ëmbël i këtyre anëve, që jetoi pak e la shumë këngë malli e dashurie.
E që do ta vazhdonte këngën e tij të mallit e të dashurisë, të mërgimtarëve të rinj e të sevdallinjve të vjetër të Bregut, Lefter Çipa i “Bejkës së Bardhë” e i “Fyllit të Bariut”. Poeti dhe këngëtari njëherësh që kërkon “të vdes e të ngjallet po nga kënga”! E s’do shumë mënd që Aleksandër Poeti, i biri, do i qëndisë vjershat e para atit shpirtëror, duke parë “nën lëkurën e lodhur të fytyrës” së tij, një “zgafellë shkëmbinjsh (që) ende fsheh,/metafora manushaqesh të shpirtit” në gjirin magjik të Himarës, kur “sytë tek malet i ngre, ka aq subjekte…”
Njeriu-poet
“Dhe heshtjen e ngjall si baladë të vjetër.” Dhe në shpirtin e të birit poet, Aleksandrit, lind vetiu brenga e ikjes dhe e heshtjes, qe do të vije një dite, kur Bardi “Do të bëhet lule-ëndërr” e tek “Shën Pjetri do të jetë fyelli i pare”, i melosit, në këngën e përjetshme. Dhe e gjitha poezia e të birit do të ketë vetëm një motiv të gjithanshëm e të gjithmoçëm, detin, syprinën, thellësinë e horizontin e Detit, qetësinë e harbimin e tij, të qeshurën që ka Deti dhe flladin që vjen deri në Pilur lart, në afërsi të qiellit.
Dhe do të përdor metaforën më të bukur e më të kuptimshme që kanë përdorë poetët mb’anë: “Në prehrin tim/sonte e kam ulur detin!”. Që të kuvendojë, ta “ledhatoj” e të mësoj prej tij, si të ishte Orakull, po edhe një qenie njerëzore me shpirt të paanë.
“Deti është vetëm,-shprehet poeti më posht-dhe unë jam në rrugë , duke ndjerë se si i zgjohen metaforat antike, se si i vjen pran Homeri me Odisenë e tij, se si zbret qindra vjet më vonë Jul Çezari në gjirin e Palasës, duke e ndjerë veten si në një libër a nëpër vise të shenjta, me ca “tinguj kambanash” të një “meshe të kaltërt”.
Po ai do të kthjellohet se kjo masë ujore e madhërishme që “dialogon” me poetin, ka folur e fletë tërë kohën me të. “As deti nuk ka histori për dallgët e veta”, i paska thënë gjiri-shkëmb i rrëzës së Malit të Vetëtimave” e njeriu-poet, do të ngrejë lartë zërin e do t’u bjerë kambanave se “Në det të Mesdheut fëmijët Sirianë u mbytën/ një arkivol për ndjeshmëri na duhet!”.
Njeriu dhe Deti
E njeriu që shkruan vjersha, zbret e ngjitet kështu majave të vetëdijes së tij qytetare, sepse “Njeriu dhe Deti,-kaq duhet që të ketë Perëndi!”.
E kështu do të vijmë në atë metaforë të madhërishme se “Deti nuk ka portë”, që mbetet edhe si emërtim i këtij libri të përkor të njeriut-poet nga “Ballkoni i Pilurit”, nga ku e ka detin si në pëllëmbë të dorës.
E, prej andej sheh “agimet e ardhme që ndritin”.
“Por ne,-mediton ai,-vijojmë të mbesim në veten tonë”…”Po nuk iki,-shton menjëherë,-të shkoj larg prej këtu”, ngaqë është e mbetet si Orfeu.
“Një hap i vetëm ecje s’nxjerr/Por me një njeri e bëj një botë!”..E vazhdon: “Në vendin tim ka shumë dashuri/ Të gjitha të mira, të fisme në heshtje, /Ato kanë një fat të pameritueshm fasadë,/I vret pamëshirshëm, marrëzi e pjesshme.”
Dhe do ti duket gjithmonë se “Fqinjërojmë me vdekjen, si me dashurinë!”. I tëri ky libër poetik është si një bisedë filozofike me natyrën përreth, me malin e me detin, me udhët ku ecën përditë, me retë që vërtiten mbi krye të fshatit dhe me njerëzit që ngrihen e ikin nëpër botë.
Ka shumë dhimbje në këto metafora që përdor poeti, ka shumë ndjenjë, po edhe një largpamësi intelektuale, racionalitet që e lidhë ngushtësisht me vatrën e lindur, me rretë e gurët , me detin e malin, duke parë më përtej shtëpisë së tij.
Elementët e frymëzimit
“Dritarja ime/,-thotë ai, kornizon një pjesë të botës,/së cilës përmasën nuk ia gjen dot syri” e do të mbetet si i ati, Lefteri “Homerik i parënë, bard që s’humb vreshtin!”. As Aleksandri nuk e humbi “vreshtin”.
E rrëfen fare mirë edhe ky libërth i tij, ku harmonia midis detit e malit krijohet prej shpirtit të tij poetik, si një dashuri sublime që nuk mund të zëvendësohen.
Ashtu sikundër u “robërua” Bajroni, poeti anglez me këto gërxhe malesh e shumë vite më pas poeti nobelist grek, Seferis, kur erdhi në Korçë si konsull e i shkrepi frymëzimi magjishëm, kur do të shkruante këtu për Detin e “lulëzuar dhe malet në hënën e ngrënë” dhe për disa “Lule të gurit kundruall detit të blertë/…që erdhën kur askush nuk fliste dhe më folën”!!
Në këtë sfond të Detit dhe të Malit, në :”Furkën e Reve”të Pilurit shohim atë mrekulli që fal jeta dhe zhvillmi: transformim e origjinës, të genit, në përsosjen e individualitetit poetik e njerëzor.
Familja që trashëgon vargjet e shpirtit
“Në qoftë se Lefter Çipa, është si ai Rapsodi i Verbër i “Iliadës”, që i dha botës kryeveprën e njerëzimit, drejtpërsëdrejti nga burimet e jetës së virgjër pagane të antikitetit grek, duke i dhënë fjalës shenjtërinë e ligjërimit bruto, në mesin e natyrës e në afërsi të perëndive, ashtu si ia thonte zemra, me kurmin e këngëve polifonike të Jugut, i biri, Aleksandri, u dha vargjeve të tij sensin filozofik, për të hyrë e dalë nga shtigjet e vështira të jetës, të këngës e të poezisë, ndërsa trashëgimtari i Çipajve,i biri i Aleksandrit, Akri Çipa, edhe ai poet i këndshëm, do të ketë një valëzim më të butë e më të qartë të vargut, ku është edhe më i prekshëm lirizmi i moshës së tij të re.
Nuk është e rastësishme që ky pinjoll i Çipajve, i biri i Aleksandrit, do t’i vihej krijimtarisë letrare e poetike nënë siglën “Etër dhe Bij” e do të kishim prej tij tre vepra interesante në poezi, proze dhe në ese.
Po gjithsesi, jeta ka rrëfyer se ky Aleksandri i Çipajve, i mbiquajtur Akil Dhrami, sepse fisi i dikurshëm i Çipajve u përkiste Dhramajve, burrë i qetë dhe i mençur, analist i ekuilibruar i gjendjes politike të kohës, ish-korrespondent i BBC së Londrës dhe tani, me detyrën e sotme si Kryetar i Unionit të Gazetarëve të Shqipërisë, Fjalë ëmbël e kurajoz në guximin e tij qytetar, mbrojtës i se mire, i së bukurës dhe i së drejtës, sa herë që i kërkohet mendimi e prononcimi publik, Djalë Bregu i sjellshëm e i papërtuar, gjithmonë kundër ngricave të politikës, ngërçeve, njëanshmërisë, dasive të shëmtuara të shqiptarëve, vanitetit të sëmurë te deputeteve, ministrave e të partive të mëdha e të vogla, si edhe shtirjeve te pafundme në farsën e “përkundjes” së këtij tranzicioni tmerrësisht të gjatë.
E kështu, vlerat rriten e bëhen madhore, te padiskutueshme. Shqipëria jonë ka shumë nevojë për njerëz, shkrimtarë, poetë, intelektualë e politikanë të këtyre dimensioneve universal. Dhe atyre që thonë se nuk kemi njerëz të tillë, le t’u kujtojmë fjalët e Leninit, kur u ngre dhe tha me zemërim”. Të pushkatohen të gjithë ata që thonë se nuk ka njerëz!”
ObserverKult
Lexo edhe:
