Nga: Arben Prendi
QIELLI NGA VERILINDJA asht murrëtye tanësisht. Ashtu i murrëtyem dhe i vnerosun duket edhe ma i ftohtë e i vetmuem. Rigat e pandërpreme të shiut, që bien mbi çatinë prej rrasash të qelës së mënjanueme nga shikimi i njeriut, e shtojnë me ngut shkretimin e pasosun. Shkretimi i ftohtë qiellor shpërndahet gjithandej mbi dhe. Ai shkretim i rrafshtë mbizotnon me të njejtin ritëm, njiherësh solemn e monoton.
E zhytun në mugëtinën e shtërngatës malore, kisha e vogël, rrënue nga njani krah, ngjan edhe ma e vetmueme. Pikëllima e ftohtë, tmerrësisht e ngujueme e shiut, jep e merr në jetë të jetëve me qetësinë e paqtë të ograjës së çapërdisun prej gjelbërimit dhe atyne pak kasolleve të fshatit të mshefun me dreqni nën rrahun e shpatit të ngurtë. Fort pak tokë e ndame në ngastra të vogla nxin diku ma në qoshe, ku herë mbas here përroi vjen e përlan mundin e vet të kohës. Ato ngastra të vogla ngjajnë me përfytyrimet e përrallave për xhuxha ose për gishto, e me do vizatime të bame natën vonë mbi hinin e nxehtë që kanë lanë cungat e djegun në votër. Kështu për mot të moteve, ndërsa duert e robit që vizaton në këtë hi ndërrohen pa nda, përfytyrimet e përrallave s’prajnë asnjiherë.
Misteri i thellë buron edhe prej Pyllit të Zi, që harliset qysh prej s’mbahet mend atij krahu. Qetia rrallë e tek prishet nga përcëllima e ndonji rrufeje me gjuhë të mnershme. Mbas kësaj, qetia bahet edhe ma e frikshme, edhe ma e plotë, si e tjetër bote. Qetia mbas këtyne përcëllimave kryqëzohet në kryqin e madh prej druni frashni të ngulun në hymjen e kishës qindavjeçare. Ky asht kryq i randë. I randë veçmas kur në natën e gjatë të dimnit ngopet nga shiu i ftohtë përzie me borë. Ai asht në fakt i randë dhe i mundimshëm sidomos për t’u bartë. Edhe tash randon lodhshëm mbi shpinën tonë gjatë ikjeve prej anmikut.
*
Ka ditë, turqit nuk janë pa këtyne anëve. Lajmësit e paktë që këndej i bjen herë moti i lig e herë rruga e keqe, po thonë se Arbni ka ra krejt nën Turkinë dhe do të jetë kështu edhe për shumë kohë. Ndër anët tona kanë me e pasë të vështirë me u ngjitë shpesh, por ekspeditat ushtarake nuk do të mungojnë. Atëbotë, si deri më sot, duhet ta bartim kryqin tonë në krahë, kryqin e randë të ikjes. Bashkë me te çdo gja tjetër: njerëzit, plaçkat, gjanë e gjallë, ushqimet deri në pranverë, e edhe arkën me libra e uratë të padër Gjonit, famulltarit tonë, nji barrë e randë, pa të cilën padër Gjoni nuk pranon asnjiherë të lëvizë nga qela.
Prej vitesh bjeshka na mshef në bashkën e saj të errët sa herë turqit sulen në krahinë. Turqit djegin gjithçka sa herë ia mbërrijnë, pa harrue asnjiherë kishën tonë, kryqin e të cilës e mbartim çdo herë mbi shpinë. Mbasi djegin gjithçka, zhduken si mos me pasë ardhë kurrë, veç mendimet e liga t’i kishin fantazue. Jeta jonë kështu asht si ikje nga mendimet e liga që pjellin ekspedita ndëshkuese. Nga naltësitë i shohim gjuhët dredhake të flakëve, banesat ndërsa na i lëpijnë. Nji kob i zi na ngujon sa jemi, nësa shohim këtë pamje të mjerueshme. Robi i huej vjen nga bota tjetër dhe të kall flakën, të pret me hekur. Zot na ruej!
Sa marrim vesh se garnizonet turke në lukuni janë për rrugë, ngarkojmë kryqin në shpinë, arkën me libra të vjetër të padër Gjonit dhe gjithçka tjetër që kemi mbas shpirtit, i cili nuk don të nënshtrohet, megjithëse i sfilitun nga lufta e gjatë. Burrat e fortë kanë mbetë ndër luftna. Kur kryqi të jetë lagë prej shiut të ftohtë të dimnit, prej lotëve të grave e të fëmijëve, prej psherëtimave të djerruna, bahet edhe ma i randë. Fëmijët në këso rastesh kërkojnë me ditë çka po ndodh, e kryqi na bahet ma i randë ne të rritunve. Padër Gjoni na ngushëllon të mos epemi.
Në shpellën e Borës së Madhe jemi të sigurtë pothuej. Bri kryqit të randë lutemi me gjithë shpirt që të na mbarojnë vuejtjet nji herë e mirë, në këtë dimën të ftohtë, e që nji herë e mirë shpirtnat e të gjallëve e të vdekunve tanë të shenjtë ta gjejnë paqen aq të dëshirueme, që nji herë e mirë të na mbarojnë ravgimet me kryqin e madh të mundimeve mbi shpinë. Mbajmë shpresë që i madhi Zot, që asht nji e dy nuk bahet, që sheh gjithçka e gjithçka din, në nji mënyrë a tjetër, shpejt t’u japë fund këtyne vuejtjeve tona.
*
Sa kthyem prej mshefjes në bjeshkë, e padër Gjoni asht mbyllë në të ndamen e vet, vetëm për vetëm me fashikujt e trashë të letrave e me Zotin. (Kësaj here turqit nuk u ngjitën deri këtu nalt; sa vjen e ia pritojnë ngjitjes, mjaftohen tue shkretue katundet rrotull dhe largohen). Padre këtë ngujim e ka ba rregull pavarësisht se ku ndodhet, në shpellën e ftohtë të malit apo në qelën e vet. Vonë mbas mesnate shkon me fjetë i lodhun, i rraskapitun. Bile edhe me u ushqye e kujtoj unë, si shërbestar i qelës, kaq fort e harron Zoti të bekuemin ndër libra. Në ditsha gja prej kësaj pune, edhe ka fillue me u tretë e me u zbehë, sikur vuen prej ndonji etheje të paemën. Se ethe të çuditshme ia përvlojnë shtatin që i tretet dita më ditë. Mbështjellë në petk të zi, padër Gjoni rrin me orë i kapun mbas tryezës së madhe, e herë mbas here ia çoj ndonji teneqe prush pse e ftohta cingëruese këlthet përmes plasave të shumta të qelës së meremetueme tash së mbrami.
Shumën e kohës asht i përhumbun ndër mendime të veta e dikur vjedhet e shkon në kthinën e vet si me pasë frikë se dikush ka me ia zbulue të msheftën që ruen nëpër meditimet e pasosuna. Zoti e ruejttë! Kisha me thanë se e shkon kohën tue folë me Perëndinë, si unë që po flas me ty e me gjasë prandaj edhe shkon e mbyllet me fashikujt e vet larg syve kureshtarë.
Shpesh thotë se ata fashikuj të mëdhaj letrash quhen libra e me ta mund të merren vesh shumë gjana që robi e Zoti kanë zbulue në botën tonë. Vetë ma ka thanë se ka ndër mend me shkruejtë nji libër në gjuhën tonë, si bajnë tjerët në gjuhët e tyne, nji tog letrash të bardha të mbushuna me kambë të zeza buburrecash. Ky farë libri më duket si gja e gjallë, se shpesh me këta veshë e kam ndie padren tue folë të naltë me te, si me folë me ty e mue, siç jam tue folë unë me ty e ti tue më marrë vesh pikë për pikë.
Derisa ai vetë ma ka tregue punën e këtij libri që asht si shpirt njeriu, padren e kam pasë kujtue për njeri të marrë, që mërzia e vetmia ia kanë qitë trutë prej kreje, këtu në këtë skajim të botës sonë të dashtun. Edhe kur e shoh tue u tretë dita-ditës, tue u ba ma i zbehtë, tue u përvlue ethesh të panjohuna, drue se asht i smundë e se ky farë libri po ia han sytë si shqipja atij që i afrohet folesë së saj në mal. Ndoshta edhe libri asht drejt përfundimit, sepse prej sa kohe që shërbej nuk e mbaj mend padren kurrë kaq të drobitun.
Shpesh e ma shpesh, kur më del gjumi natën, ia shoh dritën e zbehtë të kandilit në kthinë, më bahet se po e ndiej nji jehonë zanesh e gurgullimash, herë në gjuhë tonë e herë në të panjohuna për mue. Më bahet se janë mbledhë në atë kthinë tanë shpirtnat e shenjtë të të parëve tanë o se të lumet e malit janë tubue në kuvend për punë të veta; e në të zbardhun të dritës e gjej padër Gjonin me sy të skuqun si të hutinit që tanë natën prenë e ka vigjilue.
Çkado me ndodhë, padër Gjoni turret drejt e tek arka e shkrimeve tue më porositë nji mijë herë me ba kujdes, mos me i lagë e me i ruejtë prej ndonji gace zjarri. As nana nuk ia tregon tanë atë kujdes foshnjës së vet! Më porosit veçan me ba kujdes të madh se mos kush, tue mendue se po merr gja me vlerë, rrehet me ia shprishë fletët e nxime me kambë buburrecash, për të cilat ai më thotë se asht shkrim i gjuhës sonë, i gjuhës që flasim prej motesh. Punë përnjimend me habi që ato kambë të zeza buburrecash me qenë shenja të gjuhës që folet prej nesh.Janë pak libra në gjuhën tonë e po lypen tjerë, – thotë padër Gjoni.
Shkrimi i librave me siguri duhet të jetë punë e randë kur janë pak libra e kur vetë padre çohet i rraskapitun prej punësh. Herë mbas here na e lexon në meshë nji libër lutjesh në shqip, thotë se e ka shkruejtë njifarë dom Gjon Buzuku prej Kraje a Shkodre, nuk më kujtohet. Ai, me sa shihet, me librin e vet don m’e ndjekë shembullin e këtij dom Gjonit.
*
Padër Gjonin tash e mban shpresa se me t’u shkri bora mirë që rrugët me i lirue, ka me mujtë me ra deri në Shkodër, për punë të librit që po harton, pse atje janë edhe punishtet për me ia lidhë kryet kësaj pune. Deri atëherë e mban shpresa se me ndihmë të Zotit libri do të kryhet. Po, deri atëherë, edhe shumë borë ka me ra, shumë herë qielli me u mugëtue nga verilindja, shumë herë kena me ikë prej anmikut e, si thotë vetë padër Gjoni, shumë herë ka me iu dashtë me u ndry në kthinën e ftohtë të qelës ose në qoshkun e shpellës në bjeshkë, për t’i shtue tjera fletë të nxime prej kambësh të zeza magjike kandrash të çuditshme, që sa herë i shoh më duken milingona mbi rranjë lisi, që çojnë ushqimin me ngut drejt shpisë së tyne të msheftë.
Drue boll se, tue qenë padre fort i ligun shëndeti, ky libër ka me mbetë i pasosun, mos me mbarue kurrë. Megjithatë, ai sa vjen e bahet ma i randë, shenjë kjo se fletët e mbushuna me shkrim po shtohen dita-ditës e prandaj po peshojnë ma fort. Ec e merre vesh a peshon ma fort fleta apo ajo çka përmbajnë njato shenja të zeza që kullosin nëpër arën e bardhë të saj. Kur na qëllon të ngjitemi sa në nji qelë, sa në tjetrën malësive tona tash së mbrami, arka e shkrimeve na duket përherë e ma e randë, gjithnji e ma e randë sesa historia e ravgimeve të rodit tonë.
*Titulli i origjinalit: “Libri”
Tregimi “Libri”, është shkëputur nga vëllimi “FRYMA” – tregime bashkëkohore në gegnisht, Botimet Princ, 2019
ObserverKult
Lexo edhe:
