Në rubrikën Personale të ObserverKult, mysafirja jonë është poetja, Marsela Neni.
– Si ndodhi takimi juaj i parë me letërsinë?
Takimi i parë me letërsinë është besoj si i çdo fëmije, me letërsinë e folur dhe folklorin shqiptar. Babai im ka qenë modeli i një lexuesi të mirë në jetën time. Edhe pse sot është i thyer në moshë, ai lexon shumë, mbase më shumë se unë.
Nuk ka tentuar kurrë të shkruaj diçka, por është një rrëfyes i shkëlqyer dhe ka një kujtesë të jashtëzakonshme. Në fëmijërinë time, në vitet ’90, kujtoj që kishte mungesa të energjisë elektrike për orë të tëra.
Unë dhe vëllai im më i vogël shtriheshim mbrëmjeve në shtratin e madh me babain midis nesh dhe poshtë batanijeve me një elektrik të vogël që e drejtonte nga vetja, babai na tregonte përralla, histori jetësore, si dhe përmbajtet e librave që lexonte që mund të ishin të përshtatshme për moshën tonë.
Ajo atmosferë magjike, mënyra sesi i interpretonte karakteret, zëri i tij i butë, entuziazmi i rrëfimit kanë ndikuar në dëshirën time të përhershme për të lexuar. Mendoj se që ta duash letërsinë, ndihmon shumë edhe mjedisi në të cilin rritesh. Nëse je i rrethuar nga libra, nëse të rriturit në familjen tënde lexojnë, diskutojnë rreth librave, shpenzojnë për librat dhe të nxisin dashurinë për librin që në fëmijëri, me kohë ai bëhet një mik besnik, që gjithnjë arrin ta gjejë udhën për të ardhur tek ti.
– Kur ratë në “grackën” e letërsisë?
Kam qenë një fëmijë plot fantazi, e shkathët dhe e apasionuar. Duhet të kem qenë shtatë apo tetë vjeç kur kam shkruar tregimin tim të parë. Isha e abonuar në një revistë të përmuajshme për fëmijë që botohej nga Elia Zaharia (Zogu), vajza e aktores Yllka Mujo. (Më vjen të qesh dhe kënaqem me vete, kur e kujtoj këtë çast të jetës sime.)
E postoj tregimin me dëshirën për ta botuar në atë revistë, por nuk u botua. Unë gjithsesi këmbëngula duke i dërguar një përkthim nga italishtja skenarin e një seriali mjaft të ndjekur në atë kohë për fëmijë. U botua jo i plotë dhe jo menjëherë. Kujtoj që prisja me padurim të blija kopjen e revistës në librarinë e vogël në qendër të qytetit përballë kullës së sahatit.
Fakti që m’u botua një përkthim (edhe pse ishte diçka krejt e vogël) mendoj se më motivoi të mësoj më vonë disa gjuhë të huaja, fillimisht italishten, më vonë anglishten, frengjishten e gjermanishten dhe njohuritë në këtogjuhë i kam përdorur kryesisht për të lexuar, për të konsultuar literatura të ndryshme në profesionin tim, por edhe për të përkthyer.
Në gjimnaz, kujtoj si të ishte dje përshtypjen time të parë dhe gjithë ndjesitë që më zgjoi leximi i disa këngëve nga pjesa e parë e “Faustit” të Gëtes në gjuhën gjermane. E kam shijuar. Kam shijuar çdo gjë që mësuesja ime gjermane (në shkollën e mesme të Gjuhëve të huaja ku studioja gjermanisht-frengjisht) më jepte me fotokopje të lexoja.
Humb kaq shumë gjatë përkthimit. Kur kam dhënë provimin e gjuhës së huaj në ambasadë, për provimin me gojë zgjodha fushën e letërsisë. Mbaj mend mimikën e komisionit vlerësues, si një zgjedhje e imja diku midis “paksa pa mend” dhe “e guximshme”. Më ra romani “Brudenbrokët” i Tomas Mann. Munda të them veç dy fjali për ato çka dija rreth atij romani autobiografik të Mannit dhe e drejtova bisedën tek një novelë e famshme e tij të cilën e kisha lexuar, “Der Tod in Venedig” (“Vdekje në Venecia”).
U lashë një përshtypje shumë të mirë me analizën dhe gjykimin tim mbi librin saqë besoj m’i kanë falur jo pak gabime në përdorimin e saktë të gjuhës. Përfundimisht, kjo ngjarje, disa poezi të botuara në një përmbledhje poetike, fitimi i çmimit të parë në një konkurs për letrën më të bukur të dashurisë (isha 18-vjeç atëkohë) e disa ndodhi të tjera, shenjuan jo vetëm rënien time në “grackën” e letërsisë, por dhe vazhdimin e studimeve të larta për këtë degë për të ndjekur pasionin tim.
Sot, letërsia për mua nuk është një “grackë”, por është shtegu i mistershëm që më shpie drejt vetes, drejt Njeriut brenda meje, unit universal i cili frymon në fshehtësinë e qenies time, një unë që, siç besoj, e mbartim pajë prej një tjetërbote.
–Kur nisët të ndiheshit shkrimtare?
Kjo është një pyetje që përnjëmend më vë në mendime, por ajo çka më së pari më vjen ndërmend është mahnitja që më fal gjuha. “Të ndihesh shkrimtar”- një emër/ status për veten që përmbush dhe ngop foljen ‘ndjej’ dhe përcakton emrat ‘ndiesi’ apo ‘ndjenjë’.
Pra, po përpiqem të kujtoj kohën e ndjesisë. Emërtimet dhe etiketat pranohen më së shumti të vëna nga të tjerët si për të dalluar nga joshkrimtarët. Veten e kam përcaktuar deri vonë me sintagmat “shkruese e apasionuar” ose “e dhënë pas të shkruarit” ose “më jepet për të shkruar”, jo për t’u treguar modeste, por, sepse për një kohë të gjatë më ka munguar përballja me lexuesin, përballja me kritikën.
Prej disa vitesh botoj shpesh në gazeta e revista, në mediume online dhe mendoj se ka ardhur koha për të shkuar në një mënyrë më serioze dhe më të plotë e të dinjitetshme te lexuesi përmes një vëllimi poetik me poezi të përzgjedhura, i cili do të ishte dhe libri im i parë, të cilin kam më shumë se tre vjet që e gdhend e lustroj, pasi s’dihem kurrë e kënaqur me veten.
Ka shumë që më nxisin të botoj, disa duke më thënë se jam e vonuar dhe të tjerë se duhet bërë hapi i madh dhe se shpesh libri i parë, për shumë arsye joletrare, “bëhet kurban”. Kjo e fundit jo vetëm që nuk më nxit, por më frenon. Kush do të donte që “të parëlindurin” e tij ta bënte “kurban”?
– A ia keni shtruar pyetjen shumëdimensionale vetes: “Pse shkruaj”?
Vetes sigurisht, por edhe kam shkruar jo pak rreth motiveve që më nxisin të shkruaj në një intervistë për revistën Defekt -Teknik në bashkëbisedim me shkrimtaren Arlinda Guma.
Për të mos përsëritur vetveten, më lejoni të bëj një parantezë të shkurtër.
Të shkruarit tek ne nuk konsiderohet profesion. Nuk e di me siguri, por mendoj se ata që arrijnë ta sigurojnë jetesën vetëm përmes shitjes së librave të tyre, në Shqipëri numërohen me gishtat e njërës dorë, në mos mund të veçojmë vetëm Kadarenë.
Kështu që përgjigjja më e shkurtër për pyetjen “Pse shkruaj?” do të ishte “Për qejf.” apo “…sepse është hobi apo pasioni im”, por kjo përgjigje do të ishte pjesërisht e vërtetë. Njeriu për qejf mund edhe të flejë, veçanërisht kur bën dy, tre, apo dhe katër punë njëherësh siç më ka qëlluar jo pak vite të jetës sime të bëj, përveç të qenit grua, nënë dhe zonjë shtëpie, duar, këmbë dhe zemër për prindërit e mi në moshë, që i kanë sytë të drejtuar nga unë për shkak se pjesa tjetër e familjes sime ndodhet jashtë Shqipërisë.
Pra, kur vjen koha e darkës, e lodhur, ndonjëherë e rraskapitur, si mund të jetë “qejf” të rrish deri pas mesnate duke shkruar? Në një pikë të jetës sime jam ndier e ngopur me zbrazëti, me boshësi. Kisha arritur të sistemoja jo pak gjëra në jetën time në sajë të punës, djersës e përkushtimit tim, por kuptoja që po i largohesha vetes gjithnjë e më shumë. Në atë kohë që ndieja se kisha humbur veten, Zoti më gjeti dhe hyri në mua e bashkë me të u rikthye poezia, drita, jeta.
Procesi i krijimit i ngjan pasionit të Krishtit, është përvujtni. Udha drejt lumturisë është udha e përplotësisë që arrihet duke përshkuar shtegun e ngushtë për të gjetur NJERIUN që prehet ndër ne. Të shkruash është si t’i jepesh një thirrjeje për t’u lidhur me hyjnoren, të përjetshmen, unin universal brenda teje dhe poezia, shkrimi është udha për të shkuar atje.
– Çka ju bën ju të veçantë si poete?
E veçanta del më mirë në pah në qasje krahasimtare. Zakonisht janë të tjerët që ta vënë në dukje, ata që të lexojnë, që notojnë në thellësinë e vargjeve dhe midis vargjeve dhe të dallojnë për thellësinë e mendimit, larmishmërinë e temave, tisin e një trishtimi të bukur e me dritë, vargun me ndiesi të holla, qasjen ndaj elementeve biblike, jo rrallë mitologjike, metaforat e gjetura etj.
Unë vetë vargun tim do ta përshkruaja si të butë, të rrjedhshëm, të çiltër, të pasforcuar, me nuanca të një trishtimi e melankolie të pakuptuar, me figura të pakërkuara, por që më vijnë natyrshëm, një varg që thuret me besimin se vetëm dashuria do ta shpëtojë/shërojë botën.
Dikush më ka thënë “ti je vetë poezia jote”. Në këtë botë, në këtë shoqëri cinike, rrënjështhurur, të përdalë, që çdo ditë të vë stërkëmbësha e sprova shpesh absurde, të besosh ende te dashuria si fëmijë (pastërtisht, çiltërsisht, pafajësisht) besoj se të veçon. Të arrish ta përcjellësh këtë besim në art është e çmueshme. Unë përpiqem çdo ditë.
– Çka keni thënë me shkrimet apo poezitë tuaja?
Asgjë që ende s’e kam thënë. (Qesh) Shpesh bie në kurthin e pyetjes: “A ka ngelur më gjë pa u thënë?”. (Qesh përsëri) Mendoj se ka plot për të thënë, veçanërisht nga gratë. Ndër shekuj botën, por dhe veten, e kemi njohur, pranuar, kufizuar a vlerësuar përmes syve, duarve dhe shpirtrave mashkullorë, rrallë përmes shpirtrave njerëzorë (nënkuptoj me këtë përcaktim atë që kemi të përbashkët të gjithë ne e që nuk përcaktohet nga ndasitë e veçoritë sipas seksit apo gjinisë).
E ndiej të nevojshme, madje të domosdoshme që të jepet perspektiva e botës dhe njeriut edhe përmes syve të femrës. Ndaj shpesh në poezitë e mia kam shkruar për femrën, por jo duke iu drejtuar veç asaj. Po e paraqes shumë thjesht me një shembull: Unë e shoh veten ndryshe, nga mënyra se si im shoq më sheh mua, por mënyra se si unë e shoh veten i vlen edhe tim shoqi për të më njohur më mirë mua.
Këtë shkrimtarët meshkuj e kanë bërë prej mijëvjeçarësh, kurse shkrimtaret femra në mënyrë më të kufizuar, ndaj shpesh mendoj mbase është e dobishme të shkruash në këtë mënyrë, femërore (jo feministe).
– Çfarë u ka mbetur ende pa thënë?
Nëse universi do të shërbente si njësi matëse, do të thoja një univers fjalësh. E rëndësishme nuk është aq fort se çfarë thua se “s’ka asgjë të re nën këtë diell”, por e rëndësishme është si e thua. Unë sapo kam filluar…
– I besoni muzës apo përvuajtnisë së punës së pareshtur?
Unë nuk bëj asgjë pa frymëzim. Nëse bëj ajo nuk është më e mira e imja. Poezia në veçanti lyp një gjendje të veçantë. Më së shumti unë i thërras muzave, përmes leximit, dëgjimit të muzikës ose vëzhgimit intensiv të realitetit përmes syve të mendjes. Ato vijnë prej së larti, ose prej së thelli ngarkuar me disa vargje. Fryma është e tyre, kurse puna bëhet nga tokësorja në mua.
Në të tilla raste shkruaj shpejt, ashtu siç më vjen, pa e harruar ende. Në një rast një poezi e kam krijuar në ëndërr dhe sapo jam zgjuar e kam shkruar me nxitim. Poezinë e kam titulluar “Çel -ti- në” ,sepse në ëndërr shihja një lule të mrekullueshme që po çelte në një livadh në mes të një pylli me drurë të dendur.
Para se të më zinte gjumi isha duke lexuar “Letër humanizmit” të filozofit Martin Heidegger. Më duket se kam sjellë me atë poezi da -sein që ai shpjegon, sipas mënyrës se si libri më ka lexuar. Gjithsesi mund të ndodhë që për ditë të tëra të jesh në ngërç poetik.
Boshësinë e mbush me lexime, por gjithsesi çdo ditë përpiqem të shkruaj. Asgjë nuk hedh, asgjë nuk gris. U rikthehem edhe pas shumë kohësh, ndaj më ndodh edhe që të shkruaj disa variante për të njëjtën poezi. Talenti apo frymëzimi asnjëherë nuk mjafton, kërkohet punë, punë, shumë punë.
– Sa jeni sistematike në të shkruar?
Krijimi i hapësirave boshe, i “vrimave të zeza” ndonjëherë i shërben përmbushjes. Të shkruarit është zbrazje, çjerrje e gdhendje e vetes, një akt dashuridhëniejeje. Njeriu ka nevojë edhe të marrë që të ketë ç’të japë.
Pavarësisht dëshirës për të shkruar sistematikisht, kjo jo gjithnjë është e mundur, veçanërisht për ne gratë e nënat e përkushtuara shqiptare, sikur dita të kishte 36 orë, përsëri nuk do të mjaftonte.
– Sikur të fillonit nga e para, do të bëheshit sërish shkrimtare, apo jo?
Mbase kjo jetë është një rifillim. Kush e di që të na thotë se nuk kemi ardhur edhe herë të tjera në jetë, çfarë kemi bërë e cilët kemi qenë? (Buzëqesh)
Nëse vërtet ne vijmë në jetë me një qëllim dhe largohemi prej saj mjerueshëm pa e arritur qëllimin, mbase ky është rasti ynë i fundit për t’u përmbushur me anë të asaj që na është dhënë.
ObserverKult
Lexo edhe:
XHABIR TABAKU: DUA TA FLAS SHPIRTIN E MENDJEN DERI NË THELLËSI!
