Nga Mërgim Bekteshi
Botimet “Koha”, më 2021 sollën romanin “Katalogu i njollave” të Avni Alijajt, i cili merret me pikturë, përkthime dhe shkrime publicistike. Titulli i romanit nuk përmban tablotë me ngjyra të piktorit, por ngjyrimet e jetës gjatë një periudhe kohore, ngjarjet e së cilës ai përshkruan. Edhe pse pa dashje, autori i romanit nuk mund të largohet nga vlerat e njëmendta artistike që zotëron në artin e pikturës.
Romani është i ndarë në katër pjesë, që do t’i përkufizoja edhe si katër akte të një drame, ndërtuar me një kujdes të shtuar gjuhësor, me një përshkrim të mahnitshëm të personazheve, të vendeve, situatave, emocioneve dhe gjendjes faktike që ai e prek dhe përballet, aspak fiktive. Pra, ky është katalogu i njollave ku autori pikas një shumëngjyrësh dhënë me narracion prej shkrimtari duke vënë në pah shumë detaje, po sikur nuancat dhe hijezimet që i japin shpirtin një pikture.
Por, cila është tema e romanit? Refugjati. Shqiptarët e Kosovës që jetonin në margjinat e Jugosllavisë dhe së fundmi të Serbisë, gjatë kohës së okupimit e luftës e deri në çlirim, përjetuan dëbime dhe tortura të ndryshme nga aparati shtetëror. Por, nga fillimi i viteve të ‘80-ta të shekullit të kaluar e në përfundim të asaj dekade, masat okupuese u përshkallëzuan. Dëbimi nga institucionet dhe suprimimi i autonomisë, edhe pse ajo përmbante kujtesë historike mikse mes vëllazërisë së kombeve, dhe efektet e saj juridike përbënin kontrollin e rreptë federativ. Plasaritja e “vëllazërisë” së kombeve jugosllave (bashkim-vëllazërimi) ndodhi me dëbimin masiv nga institucionet të atyre që nuk u nënshtroheshin kushteve të një rendi juridik të kontrolluar nga serbët. Gjuha, liria dhe mendimi ndryshe, nuk respektoheshin nga administrata serbe, Konventat Ndërkombëtare vetëm ishin sa për sy e faqe. Dhe, për çudi, Evropa vetëm bënte sehir. Pra, shqiptarët e profesioneve të mësuesve, inxhinierët, nëpunësit, policët, ushtarët, mjekët dhe profile të tjera u dëbuan dhunshëm nga institucionet. Tani një inxhinier shqiptar duhej të vishte përparësen e kuzhinierit dhe t’u shërbente klientëve ose të merrte rrugën e emigrimit.
Edmond Blakajt, personazhit të romanit të Avni Alijajt, personaliteti i të cilit ishte ngritur me edukim të mirë në familje dhe me shkollim në Akademinë e Arteve, i ndalen akrepat e orës në kohën më të mirë të rinisë. Akoma pa bërë një vit punësimi në Radio Televizionin e Prishtinës, së bashku me kolegët e tij, dëbohen dhunshëm nga ky medium. Edmondit nuk i mbetej tjetër zgjidhje, pos të arratisej nga atdheu me gjithë mundin e punën e bërë dhe krenarinë që duhej ta kapërdinte si një kafshatë të rëndë, por nënshtrimi ishte më i vështirë për të, nuk ia duronte mendësia dhe qenia e artistit. Intelektuali duhej të ndiqte rrugën jo të ligjshme të largohej nga atdheu, me dokumente të falsifikuara, por shkelja e normave ndërkombëtare për të drejtat e njeriut që u bëhej shqiptarëve, vendeve demokratike në Evropë ua pamundësonte refuzimin e kërkesës për azil. Një institut i vjetër që u lejohej refugjatëve.
Romani fillon me paraqitjen e personazhit para një gjykate gjermane, ku merret në pyetje nga një gjyqtar hetues. Çështje të hetimit për gjyqtarin ishin: Si kishte arritur të hynte në tokën gjermane, emri i agjencionit dhe personat që kishin kryer këtë transport? E më pak pyetje për arsyen e arratisjes nga atdheu. Në këtë perceptim vërehet aftësia e atistit të përshkruajë detajet apo nuancat e veçanta që i përdor gjatë pikturimit dhe më pastaj ato t’i hedhë në letër me përshkrime mbresëlënëse që janë të rralla. Libri i Friedrich Wilhelm Nietzsche “Zaratustra”, që gjendej në tavolinën e gjyqtarit, në atë atmosferë e pamje të sallës së gjykimit, e bezdisin Edmondin. Libri i filozofit Niçe duhej të ishte në një vend ku studioheshin konceptet e tij, ndërkaq thënia e tij se “Zoti ka vdekur” nuk i bënte mirë atmosferës së hetimit.
Në pjesët e tjera të romanit, autori shpesh kthehet në pikën zero, sigurimi i dokumentacionit të falsifikuar slloven, marrja e rrugës për Shqipëri dhe nga aty drejt tokës së premtuar. Por, edhe kjo pjesë e rrugëtimit ngjan me purgatorin, ballafaqimi me pafytyrësinë dhe mashtruesit të cilët ia zhvatin paratë dhe refugjati mbetet në mes të rrugës, Shqipëria një destinacion i shpresës, por Leku apriori. Dhe, tentativa e fundit drejt Gjermanisë përfundon në Çeki. Edmondin e gjen fati me një çantë krahu me gjësende personale, disa libra dhe një dorëshkrim libri që është esencial për identitetin e tij. Ky dorëshkrim do të mbetet në Çeki në duart e një narkodileri, ‘në Besë’, dhe do të zhduket. Zhdukja është edhe humbje e një identiteti për personazhin.
Pas sistemimit në Gjermani, nga procedurat administrative në kërkim të strehimit, nga kampi pastaj në një shtëpi të përbashkët, ai fillon të bëjë punë të ndryshme duke u ndihmuar të tjerëve, si të prezantonin deklaratat e tyre para autoriteteve gjermane, që ato të ishin bindëse për të fituar të drejtën e strehimit. Por, shpirti i personazhit ishte akoma pezull, nuk prekte tokën me këmbë, sepse andej kufirit gjerman, në Çeki, ishte dorëshkrimi, manuskripti që bartte identitetin e tij të vërtetë. Sado që personazhi nga leximet e tij e njihte këtë qytetërim evropian dhe jeta tani ishte me plot liri, ai nuk mund të bëhej rehat. I mësuar tashmë të merrte rrugën e refugjatit dhe duke shkelur normat kufitare, ai mësyn drejt Çekisë ku ndalohet në aeroport. Dhe, në kërkesën e drejtuar doganës ishte kërkimi i dorëshkrimit që për të përbënte identitetin, ADN-në e tij. Pra, një personazh totalisht i shkujdesur që rrezikon të humbë të drejtën e strehimit politik në kërkim të një dorëshkrimi, por që për të ishte më i madh se Kulla e Babelit apo libri i Zaratustrës.
Avni Alija në këtë roman ka treguar që ka një shije të veçantë të rrëfimit, një tërheqje magnetike që e bën për vete lexuesin duke i pikturuar personat dhe pamjet që vijnë reale. Ai nuk bën imagjinatë, rrëfen nga palca kurrizore gjithë rrugëtimin e tij, peripecitë e një refugjati kosovar, i cili e lë atdheun ku kishte bërë mundin, por nuk mund të përballonte nënshtrimin. Ky roman është i veçantë, jo vetëm për gjuhën, rrëfimin, ngjarjet, përshkrimet, por edhe tematikën e ekzilit, për ikjet, njolla që lanë vragë jo vetëm gjatë robërisë, por edhe në ditët e sotme.
ObserverKult
LEXO EDHE:
MËRGIM BEKTESHI: SKËNDERBEU DHE SHTETI I SË DREJTËS TË ARBRIT
