Nga Flurans Ilia
Pa e kuptuar jemi mësuar si për forcë zakoni që kur themi dy fjalë rreth një libri me poezi, forma e kërkimit kryhet njëmend në sipërfaqe, përdoren receta të gatshme, shkollime, ndonjë lazdrim i atypëratyshëm, brendashkruar automatikisht nën trajtën e një terminologjie të lidhur përkatësisht me vegjet e poezisë si gjini. Kur flasim për poezinë nga pikëpamja ndërtimore, dihet, jemi në një nga nivelet më të epërme të gjuhës, çka e vështirëson interpretimin e tekstit (në rastin tonë të vargjeve poetike). Nuk e kam fjalën ngushtësisht te veshjet e jashtme si simbolikë, por më veçanërisht te tjetërsimi i fjalës (fenomen mëvetësor), te forma që ajo merr në përdorimin e saj ndërsa përshkon trajektore nga më të çuditshmet, guximtare, novatore, nga jashtë si imazh figurativ – drejt thelbit ideor të kuptimësisë. Fjala është gjallesë nga ato më të hyjësishmet që kanë krijuar identitetin e njeriut dhe më gjerë karakterin gjuhësor të një populli. Në këtë kontekst libri “Muranë fjalësh” që kam përfunduar së lexuari këto ditë me autore Majlindë Sinani Lulaj është një prurje e veçantë, mbrujtur prej gjirit të traditës më të mirë të lëvrimit të poezisë në Kosovë.
Por cila është kjo karakteristikë që e bënë muranën e fjalëve të Majlindës të jetë një libër që dallon nga të tjerë?
Kandelën ndezëse, dhe jo vetëm, kërshërinë e leximit e gjejmë te elementi i “rrëfenjës”, çka është tharmi ku gjallon kjo formë poetike rrëfimi. Ky është parakushti i parë ligjërues që “Muranë fjalësh” vendos përballë lexonjësit. Dhe poetja nuk rrëfehet për veten e saj si ndodh rëndomtë në poezinë e sotme. Ajo rrëfen me atë lloj gjuhe trashëguar nga kohërat omerike. Majlinda si një bard popullor e fton lexuesin në kapitullin e parë “Jeta gjithmonë një trajtë që ka me ardhë” në parakushtin e nyjëtimit, dhe mendoj se është një gjetje ndërtimore befasuese në të gjitha këndvështrimet. Poetja shfaq imazhin: Vekun e gjyshes, avëlmendi, makina tjerrëse që thurr qilimat shoqëron (poetikisht) thurrjen e vargjeve, këngëve, gjuhës shqipe që është një trajtë e cila gjithmonë ka me ardhë. Poetja merr në dorë teknikën e çnyjëtimit të mendimeve të saj dhe krejt mistikës poetike, si për shembull te Fati nyjë, Ngatërrim, Hi urne, Mendim i humbun, Lidhun qiejsh, Sy harrue një stine tjetër, Laku i fjalëve. Krejt kapitulli është në fakt udhërrëfenjësi që do të shoqërojë udhëtimin tonë kureshtar si lexues në “Muranë fjalësh”.
Nga gjendja e ngurtë në këtë kapitull, fjala e saj në mënyrë të natyrshme merr trajtën e shkrirjes, lëngëzimit, rrjedhës drejt kapitullit të dytë “Fijëzue barishtesh syve t’ujtë njomet pranvera” që është i gjithi i përbërë nga këngë. Kanga e mohimit, Kanga e braktisjes, Kangë epitafesh, Kanga e asaj që s’jam, Kanga e çmëndisë së pabame, Kanga e zhgënjimit, Kanga e boshit t’brendisë, Kanga e arnimit t’ditës, Kanga e trajtave t’dashunisë, Kanga e shpirtit t’frikësuem. Një harmoni e admirueshme që të kujton rilindjen e jetës në pranverë, kryer me shumë urtësi nga autorja. Theksi migjenian i këngëve të Majlindës e përafron këtë lloj forme jo vetëm me traditën, por do të thosha se autorja i ka dhënë një kumt të ri perceptimit tonë për këngëzimin e vargut, çka është për t’u përshëndetur.
Kemi hyrë kështu në atë pjesë të rrugëtimit tonë si lexues ku e përpjeta vjen dhe theksohet. Me këtë nënkuptoj ritmin që dikton libri. Tempon (kohën) që dikton vet poezia e Majlindës. Dhe kryesisht përzgjedhjen e fjalëve që ajo punëson në kapitullin e tretë “N’qelqe t’ftohta sysh avujve t’krypun ishuj dëshirash vdesin”. Poezi që kërkon lexues të sprovuar edhe njëherazi një adrenalinë krejt ndryshe të funksionit leksikor në raport me vargun. Po të vërejmë me kujdes format e fjalëve që Majlinda vë në funksion të gjuhës së saj poetike, si lexues ngelemi padyshim të mahnitur nga bukuria shumëngjyrëshe kërshërore e fjalëve. Dhe që të jem i sinqertë, m’u desh të konsultoja disa prej tyre (falë redaksisë të ObserverKult) për të qenë i saktë etimologjikisht.
Veku (avëlmend, makina tjerrëse), m’diftohet andrrave, mendime t’zhgufta (e shkriftë, shkrifëruese), cepeve t’rrokullisë, urnave, padrita e syve, t’narta (i kulluar, i kthiellët, i cemtë), katrrisun (kur i kapesh dikujt me thonj, me kthetra), drashtë, angshta, vjerrun dita, molisun, jermia (jerm), irnueme, lektisje, plafa resh, fytyra askete, rrëmihin, dihamë epitafesh, kokërrzue, grimcon, thellinash, humbnajës, kah nji kaltri, pangimë, duhmë duhani, pejza rranjësh, shtërzen, krahnezë, lazdrim, pikje (mpiksje), e lé ( e lë, lëshon,), mbamendje, vjerrun, cukluemi, limurinë, limontisë, mantel gjethesh t’marruna, mardhë, dëshirim picërrue n’fjolla, përimtësoj, droçka mjegullash, brejtës butak, etj.
Kjo është mrekullia e gjuhës. Nga ky lloj leksiku në përdorim kuptojmë se kemi të bëjmë me një poete meraklije të mbivendosjes së fjalës në një rrafsh gjuhësor të tjetërllojtë poetik. Dhe poezia është unanimisht (edhe) gjuhë. Fjala gjen vendin e duhur në raport me planimetrinë e së tërës, librin në tërësi për të na shpënë urtësisht drejt kapitullit të katërt me titull “Udha s’ka t’sosun kurrkundit nëpër mendje dimnojmë jetën”. Tematika sjell ndjesinë e sheshpushimit në majën e një mali nga ku lexuesi sodit me sy të lirë tashmë krejt hapësirën që e rrethon dhe që përbën karakteristikën e krejt vëllimit nëpërmjet boshtit aksiomatik : Amull + Rrëmim + Vegim për të na dhënë më tej vijimësinë.
Kapitulli i pestë “Një fije drite pergamenë e pashkrueme matanë asgjasë” e gjen lexuesin tashmë të familjarizuar me poezinë, stilin e veçantë të ligjërimit të poetes. Sado të ndërkryera të jenë figurat e kësaj poezie, sërish është fjala e Majlindës që jep hov dhe shpresë në këtë udhëtim teje grishës dhe kureshtar. Dhe pikërisht kur sapo fillojmë të besojmë se niveli përcaktues i kësaj poezie gjendet në një rrafsh të ndryshëm nga ai i poezisë rurale, si për çudinë tonë, fjala e poetes na merr për dore dhe na shpje drejt poezisë urabane, asaj që quhet reliteti i përditshmërisë të jetës së njeriut.
Kapitulli i gjashtë “Stinë e lanun mbasdore me ditë t’pakrehuna e mbramje pa grim” sjell flladin e poezisë urbane që na kujton, nëse na lejohet ky paralelizëm, poezinë e viteve tetëdhjetë në Prishtinë, apo poezinë e viteve nëntëdhjetë në Tiranë. Është një kapitull që na bënë të ndihemi mirë si lexues sepse sjell realisht problematikën e njeriut në raport me përditshmërinë, çka sipas mendimit tim e zbret me këmbë në tokë flatrimin poetik.
Në mbyllje autorja ka vendosur të na risjellë edhe njëherë me forcë kumtin e fjalës. Kapitulli i fundit “Fjalët harxhohen tuj u thanë mbas tyne mbetun na murana që ato kanë lanë” do e konsideronim me plot gojë si shenjëzimin emblematik të shifrës shtatë në shtratin e librit. Të shtatë kapitujt e “Muranë fjalësh” nga Majlindë Sinani Lulaj ngjyrosen me të shtatë ngjyrat e ylberit. Orientohen me të shtata shqisat. Në të shtata drejtimet hapësinore. Me të shtatë eklipset e mundshme të diellit dhe hënës që mundet të ndodhin brenda një viti, si edhe me të shtata mrekullitë e botës. Me të shtata artet e lira të antikitetit edhe me të shtata notat muzikore. E kështu mundet të vazhdonim pafundësisht drejt simbolikës së fjalës.
Libri i Majlindës pra, jeton prajshëm me të shtata ditët e javës si të ishin shtatë ditët e krijimit. Dhe kjo vetëm për hir të Fjalës si fenomen, çka ky libër me poezi është në vetvete.
Montreal, dhjetor 2022
ObserverKult
Kliko edhe:
PROMOVIMI I LIBRIT TË MAJLINDË SINANI LULAJT “MURANË FJALËSH” (VIDEO)
