Nga Adrian Zalla
“Marrja e gjakut” e autorit Andreas Dushi që në titull na shfaq intertekstualitetin: fenomeni, identiteti, tradita kanunore, por edhe plaga, por a është vërtetë libri për gjakmarrjen? Ji i duruar e i vëmendshëm do thoshte narratori i romanit, gjë me të cilën bashkohem dhe e këshilloj plotësisht! Por meqë jemi në këtë temë të flasim pak për pjesë të tjera të intertekstualitetit në roman:
Ndërtekstorësia shfaqet edhe në formë e në përmbajtje, përkatësisht në numrin e kapitujve, të cilët janë 30, aq sa ka këngë edhe “Lahuta e Malcis´”; futja e elementit të vargjeve në roman dhe gërshetimit të tyre me prozën është një element tjetër, integrimi i legjendës së Rozafës në roman, intergrimi i rapsodive ose gojëdhënave të vjetra shkodrane ose veriore, grima të Abelit dhe Kainit por edhe tragjedive greke që dalin si reminishencë dhe krahasim mbi ngjarjet që përvijojnë në roman, por edhe grimcat e teatrit absurd të gërshetuara me mjeshtëri të hollë.
Romani nis me një sfidë, para se të kalojë në rrëfim, një hyrje sfiduese që ngjall kureshtje të madhe, e cila nis me një paralajmërim, e më tutje tregohet për “Malin me Tym”, familjen e Vocit dhe sesi kishin mbetur vetëm disa shtëpi në atë vend. Më tutje në kapitullin e tretë gjërat si me magji marrin një kthesë të papritur, Voci vret veten, bam, bum, historia merr rrjedhën e marrjes së gjakut, nis të formohet korja, cipa rreth absurdit të vëlla-vrasjes. Gjatë formimit të kësaj narrative ku Vilzani kërkon fajtor për vetëvrasjen e vëllait të tij formohet absurdi, (ose metafora e parë e një absurdi shqiptar, siç nënvizon shkrimtari poshtë titullit të romanit).
Fenomeni “gjakmarrje” ose “shpagim, marrje gjaku” formon një absurd dhe narrativë, duke e trajtuar këtë gjë si një marrëzi pa fund e pa krye. Ngjizja e fitilave mes vëllezërish ku nga njëra anë qëndron Leci e Laloshi e nga tjetra Leka, vënia në kandar e peshës së fajit të të vrarit dhe të vrasësve në një rrëfenjë ku të dyja palët janë të pafajshme, por të vepruarit sipas traditës, zakonit, dhe trashëgimisë së lënë e kthejnë narrativën në absurd, në marrëzi, dhe në të pavlerë duke goditur fenomenin.
Në roman ashtu sikurse shpesh në jetë shihet qartë se të pafajshmit paguajnë për fajet a gabimet e të fajshmëve, duke i detyruar të heqin dorë nga të jetuarit, nga jeta!
Le të flasim për gjuhën në roman. Gjuha shtrohet si një miks i bukur shtresash, ndikimesh, e stilesh të të shkruarit. Përdoret standardi si stili kryesor i të shkruarit kur rrëfen ose komenton, dialogët mes vëllezërish janë kryesisht në dialektin e Shkodrës, dhe më pas janë vargjet e rapsodive, gojëdhënave, legjendave që vijnë në dialektin gegë të gërshetuara dhe integruara mirë. Fjalitë kryesisht janë të thjeshta, mbizotërojnë fjalitë dëftore, pyetëse e çuditëse. Gjuha është e kuruar me kujdes, ka një mbivendosje detajesh e simbolesh që e bëjnë romanin ta lexosh akoma me më shumë ëndje.
Personazhet janë ne! Janë si ne! Jetojnë si ne, po si ne vetëvriten, dhe po si ne lihen të ndikohen nga morali, nga tradita, zakoni e trashëgimia dhe kështu formojnë e mbajnë anë. Personazh fort i bukur është Leticia, e cila flet “gjuhën e ltinit”, e cila do kisha dashur të ishte zhvilluar më tepër, si të thuash për të parë qëndrimet e një nëne, kur një xhaxha nxit vëlla-vrasjen se ashtu ia do me demek puna, por edhe Letcia si çdo vdekatar kthesat i ka të papritura, e pse jo të frikshme!
Por për të marrë vesh si përfundon kjo histori, a ndodh vëlla-vrasja, a përfundon ky roman si një tragjedi greke apo jo do iu duhet të lexoni romanin. Nuk mund t’i zbuloj të gjitha! Di të them që në fund Leticia dhe kunata e saj “hanë marren me bukë”, e përse… zbulojeni ju vetë!
Shkrimtari dhe qytetet kanë një lidhje të pazgjidhshme dhe qyteti luan një rol kyç në formimin, por edhe suksesin e një shkrimtari. Aty ngrihen pyetje të mëdha mes qytetit dhe moralit, mes qytetit dhe ndershmërisë, mes qytetit dhe rolit të gruas dhe respektit ndaj saj. Përtej kësaj godet hipokrizinë e këtij qyteti, godet mburrjen e krenarinë e tyre duke i shfaqur edhe si injorantë, godet fenomenin e shkrimit e këndimit, por edhe atë të kulturës, dijes e librit, të parit e tyre si vjetërsira të panevojshme, zhvlerësimin e tyre e ilustron kur dervishi i Teqes së Beqareve kishte urdhëruar tellallin të jepte lajm që do mblidhej çdo vjetërsirë që nuk i hyn në punë kurrkujt: Dhe kështu kishte arritur të mbledhë 28 thasë me libra, madje ai citon se “ Në qytetin poshtë njiri i gjallë nuk lexon”!
Notat dhe tonet e ironisë e sarkazmës i gjejmë përgjatë gjithë romanit, narratori e bën këtë me të gjithë, me shkrimtarët duke “i akuzuar” si shumë narcisistë, që interesohen vetëm për veten e tyre dhe në fund i mbush me epitete të pakëndshme. Me lexuesin duke e “akuzuar” si të paditur, të painteresuar ndaj folklorit,”, të pavëmendshëm e të pakujtesë e plot tjera, dhe nga fundi si të dashur dhe të vëmendshëm, madje në “intermexo” i kushton një letër dashurie ku e mbyll me fjalinë: “Jemi dy miq që na lidh përjetësisht ky libër “. Me qytetin duke “e akuzuar” si hipokrit dhe me dy standarde etj.
Narratori i shumëfishtë është pranishëm në këtë libër. Ai del si personazh, si rrëfyes. Na del si moderator e si ndërmjetës mes romanit dhe lexuesit. Na del në rolin e pasqyrës. Na del në rolin e vetëdijes. Na del në rolin e psikologut, mbështetësit e përkrahësit. Por na del edhe në rolin e bullizuesit, fyesit e moskokçarësit! Falë narratorit shumëplanësh në roman ndodhin kapërcime të magjishme nga bota njerëzore e ndjesive, te bota natyrore e përshkrimeve…
Narratori përmes shfajësimit por duke marrë edhe rolin e moderatorit, e tregon historinë dhe përvijimin e ngjarjeve si të ishin një detyrim dhe një e mirë e përbashkët e përgjithshme, si të ishte duke edukuar e ndërgjegjësuar pra nga këndvështrimi i narratorit ai po na bën një nder si shoqëri.
Narratori duke marrë role të ndryshme zhvillon aftësinë që të bashkëbisedojë drejpërdrejtë me ne, pra nga një monolog të ndërtojë një dialog, ngjan se na ul në një tavolinë dhe na “detyron” të flasim me të, madje edhe t’i kthejmë përgjigjie nën zë, ndonjëherë ngjan si reflektimi ynë në pasqyrë, tenton të na futet nën lëkurë për të na treguar se çfarë ndiejmë apo mendojmë ose çfarë duhet të ndiejmë apo mendojmë. Narratori që në fund bën lojë fjalësh është apo jo në libër e ka bërë subjektin dhe këtë roman një andrallë të cilën nuk mund ta anashkalosh.
U nis për të qenë një shënim i shkurtër, por ndonjëherë shënimet janë shumëplanësh njëlloj si narratori. Një absurd, një lojë mendjeje, një subjekt i kuruar, një narrator shumëpolar, një shkrim i kujdesshëm, një gjuhë gjithpërfshirëse. Dialekti gegë i jep origjinalitetin dhe besueshmërinë e duhur rrjedhës së ngjarjeve. Një shkrimtar i ri, ndjesë një rrëfyes i ri i dashuruar me jetën që ka shumë për të ofruar e dhuruar dhe një roman gati i pametë.
Romani “Marrja e gjakut” shfaqë një përvojë jetësore në fund, e jetuar në forma e mënyra të ndryshme, për të arritur në një përfundim: Jeta ia vlen të jetohet, të jetohet me nder e dinjitet, ia vlen edhe atëherë kur nuk jetohet me nder e dinjitet në fakt, dhe ia vlen të jetohet e gëzohet edhe kur vdekja është afër…
ObserverKult
