Orhan Pamuk: Çfarë ndodh me ne kur biem në dashuri?

29/12/2023 • 09:40

Një veshje me lule, një vëth i vetëm, fotografitë bardh e zi dhe mijëra mbetjet e cigareve brenda “Muzeut të Pafajësisë” në Stamboll, tek vizitorët eksploron kujtime të dashurisë së humbur, çiftet gjejnë intimitetin për të treguar dashurinë e tyre dhe zemërthyerit kërkojnë mirëkuptim për humbjen e tyre.

Duke folur muaj më parë për Anadolu Agency (AA), autori i parë fitues i Çmimit Nobel i Turqisë, Orhan Pamuk, thekson se, “Dashuria nuk është vetëm një takim i lumtur apo një përvojë e papritur. Ka edhe një anë të errët për të dashuruar”.

“Muzeu i Pafajësisë” në Stambollin autokton të fituesit të Çmimit Nobel, është modeluar rreth një romani të vitit 2008, i shkruar me pikëllim të thellë nga vet Pamuk me të njëjtin emër. Që kur i erdhi ideja në vitet e ’90-ta, ai filloi të grumbullojë objekte për të shfaqur muzeun aktual.

“Dëshira për të sakrifikuar veten, tendenca për të parë ndjenjat tuaja si gjëja më e rëndësishme në botë, dëshira për miratim dhe ndjenjat e prapambetjes dhe epërsisë qëndrojnë drejtë mënjanë”, thotë Pamuk.

“Klasat e larta, shefat, të pasurit, madje e bëjnë veten të pranuar përmes dashurisë. Kjo është arsyeja pse ne admirojmë heroin që vlerëson më shumë dashurinë ndaj parave”, theksoI Pamuk, me gjasë autori më i famshëm i gjallë i Turqisë.

Duke u hapur katër vite pas botimit të librit, “Muzeu i Pafajësisë” u vendos në rrethin Beyoğlu të Stambollit. Muzeu shfaq ekspozita në katër katet e ndërtesës në dollape me xham, për të cilat Pamuk thotë se janë frymëzuar nga veprat e artistit dhe krijuesit të avant-kopshtit amerikan Joseph Cornell (1903-1972).

Pamuk personalisht hartoi secilën prej 83 kabineteve të muzeut si “piktura” që referojnë pjesë të ndryshme të librit.

Sipas regjistrit të muzeut, secili është si një muze më i vogël në vetvete, duke përshkruar individualisht “kujtimet dhe kuptimet që lidhen me objekte të jetës së përditshme”, siç përshkruhet edhe në roman.

Kujtime, objekte dhe dashuri

Siç thotë Pamuk, muzeu thekson “marrëdhëniet midis kujtimeve tona dhe objekteve”.

“Objektet që ne i marrim dhe i shohim përderisa biem në dashuri po ashtu na kujtojnë fazat e dashurisë sonë. Nëse i rregullojmë objektet krah për krah në një muze, lind historia e dashurisë sonë”, tha Pamuk.

Ai shtoi se në “Muzeun e Pafajësisë”, i cili mban mijëra objekte nga jeta e përditshme në fëmijërinë e tij në metropolin e pas viteve ’50-ta, mund të gjesh edhe histori të “jetës së përditshme dhe Stambollit”.

Kjo është një temë e zakonshme në veprat e Pamuk-it. Kur ai fitoi Çmimin Nobel për letërsinë në vitin 2006, Akademia Suedeze tha se, “Në kërkimin e shpirtit melankolik të qytetit të tij të lindjes, ai ka zbuluar simbole të reja për ndeshjen dhe gërshetimin e kulturave”.

Midis realitetit dhe trillimit

Libri i Pamuk-it është vendosur midis vitit 1974 dhe fillimit të viteve të 2000 dhe përmes kthimit mbrapa në ato vite tregon historinë e Stambollit në gjysmën e dytë të shekullit 20.

I përkthyer në mbi 20 gjuhë, libri përqendrohet në dashurinë midis biznesmenit të pasur të Stambollit Kemal dhe asistentes së bukur të një dyqani Fusun.

Në libër, Pamuk përshkruan ndërtesën e muzeut që përfaqëson shtëpinë e familjes së Fusun-it, të cilën një nga protagonistët kryesor, Kemal, viziton për tetë vjet pasi ajo martohet me dikë tjetër.

Loja e Pamuk-it me realitetin dhe trillimet ka bërë që shumëkush të dyshojë për realitetin që qëndron pas muzeut.

“A është gjithçka e vërtetë?”, shumë vizitorë kanë pyetur Oytun Elacmaz-in, personin që ndanë biletat në portën e ndërtesës së çuditshme, të fshehur në një skaj të rrugicave.

Disa, me shpresën që të ndeshen me shkrimtarin, pyesin se sa shpesh vet Pamuk viziton muzeun, por Elacmaz thotë se askush asnjëherë nuk e ka vërejtur Pamuk-in duke shëtitur nëpër ekspozita.

Sipas entuziazmit të vetë-përshkruar të Pamuk-it nga entuziasti 35-vjeçari Aytuğ Ünğör, gjëja më interesante në lidhje me romanin është se ai “luan me ndjenjën e realitetit të një personi”.

Kjo ndjenjë rezonon midis shumë vizitorëve që morën kohën për të lexuar librin, pasi Pamuk paralelisht zhvilloi idenë e tij për komplotin dhe muzeun.

Siç shkruan ai, Pamuk mblodhi edhe objekte për të shfaqur nga familja e tij, të afërmit dhe dyqanet e pleshtave, disa prej tyre edhe sot aktive në lagjen Çukur Cuma ku dhe ndodhet muzeu.

Duke e përshkruar muzeun si “një vepër arti”, Ünğör thotë se, “Prisja të shikoja dhomën e ndenjes, ku Tarik Beu dhe Nasibe Hanim qëndruan për tetë vite”, duke iu referuar prindërve të protagonistes femër të librit.

“Duke parë çdo kapitull të thënë (në muze), rast pas rasti më bëri që t’i lexoj ato kapituj”, shtoi ai

68-vjeçari Dorik Reznek, një akupunkturist ameriko-izraelit, erdhi në muze për herë të dytë në afro katër vjet, por këtë herë për t’ia treguar atë një miku të saj.

“Më pëlqen e gjithë atmosfera”, tha ajo, duke e lavdëruar atë për atë që nuk ka një buxhet të madh dhe se mban gjithçka më të thjeshtë sesa “bombastike”.

Propozimi për martesë

“Muzeu i Pafajësisë do të jetë përgjithmonë i hapur për të dashuruarit që nuk mund të gjejnë një vend tjetër për puthje në Stamboll”, shkroi Pamuk afër fundit të romanit të tij.

Në faqen e kundër, lexuesit gjejnë imazhin e një bilete për t’u stampuar në muze për një hyrje falas.

Ashtu siç e imagjinonte Pamuk, muzeu i tij është bërë tërheqës për të dashuruarit.

Ata Tuncer, i cili punon në dyqanin e muzeut që nga viti 2015, thekson se “për çdo vit ka një fluks të të dashuruarve në muzeun tonë në ditën e Shën Valentinit”.

Madje, thotë ai, muzeu ndër vite ka qenë dëshmitar i disa propozimeve për martesë,

Disa vizitorë madje kanë filluar një traditë të re, duke përdorur sirtarë në muze për të fshehur unazën e fejesës pak para se të mbërrijnë aty partnerët e tyre.

“Ne kemi vizitorë që u takuan këtu dhe u dashuruan. Ata vazhdojnë të vizitojnë muzeun për çdo vit”, shtoi Tuncer.

Sipas Idil Deniz Ergun, menaxhere e muzeut, “Muzeu i Pafajësisë” tërheq rreth 100 vizitorë për çdo ditë,

Për Pamuk, “dashuria është një ndjenjë që nuk ka nevojë të përkujtohet”.

“Romani ynë kërkon të kuptojë këtë ndjenjë. Ju jeni i etur për të dashuruar edhe kur nuk jeni i dashuruar. Ne i idealizojmë të dashuruarit dhe çiftet, pasi ata bazojnë lumturinë e tyre në dashuri. Ne po ashtu duam të jemi si dashnorë të devotshëm, çifte për të cilët ëndërrojmë. Por, historia jonë është pak më ndryshe. Ne duam të lexojmë histori të tjera të dashurisë për të kuptuar historinë tonë. Burimi i interesit për letërsinë e dashurisë është jeta jonë, pyetjet tona dhe frika. A na dashuron me të vërtetë dashnori ynë… ka heronj shumë më të devotshëm në romane”, shpjegon Pamuk.

Çfarë ndodh me ne kur biem në dashuri?

Për Pamuk, vepra e artit dhe letërsia duke u përqendruar në dashuri marrin dy qasje.

“Disa ngjallin rehati dhe ofrojnë katarsis për zemrën e thyer. E dyta, flasim për dashuri për të kuptuar se çfarë është”, tha ai.

“Çfarë ndodh me ne kur biem në dashuri? Protagonisti im Kemal mendon për këtë çështje. Muzeu i Pafajësisë u shkrua si një roman për të kuptuar ndjenjën e dashurisë, jo për ta ekzagjeruar atë. Por sigurisht, ka disa gjëra (në roman) që shumë i shohin si të ekzagjeruar”, tha Pamuk, librat e të cilit janë përkthyer në mbi 60 gjuhë dhe janë shitur mbi 2 milionë kopje në të gjithë botën.

Kur u pyet për ngjashmërinë e tij personale me protagonistin e tij, Pamuk tha se kjo është pyetja që ai merr më së shumti, duke shtuar se, “Unë e marr si kompliment”.

“Mendoj se njerëzit duan të thonë se askush nuk mund të shkruajë atë që kam shkruar unë pa e provuar. Unë shkruaj shumë ngadalë, duke menduar shumë gjëra në shkrimin tim për ta bërë atë të besueshëm. Edhe nëse ne nuk po përjetojmë dashuri në atë moment, ne mund ta përjetojmë atë duke lexuar”, shtoi ai.

Pamuk e përshkroi Kemal-in si dikush që “respekton dashurinë e tij dhe nuk heq dorë kurrë nga jo”.

“Nuk besoj te borgjezi që tallet me dashurinë e tij. Ajo që kalon Kemal nuk është një fiksim, por është dashuri. Të gjithë kemi nevojë për histori të mëdha të dashurisë, qoftë për të ngushëlluar veten, qoftë për të kuptuar dashurinë tonë”, thekson Pamuk.

Dashuria në epokën e internetit

Pamuk është optimist në lidhje me dashurinë në epokën e tanishme të internetit, ku shumë persona gjejnë çiftin duke përdorur shërbime të ndryshme në internet.

“Teknologjia nuk e vrau dashurinë. Nuk mendoj se ndjenja e dashurisë do të ndryshojë lehtë. Por, mënyrat për ta shprehur atë mund të ndryshojnë”, tha ai.

Duke kujtuar romanin e tij të mëparshëm “Emri im është i kuq”, i cili flet për epokën e shekullit të 16 në Stamboll, Pamuk iu referua një personazhi të quajtur Esther, një pedagog që mbart letra dashurie nga një shtëpi në tjetrën.