Nga Orhan Pamuk
Siç e shihni, unë jam Vdekja, por ju nuk duhet të trembeni sepse jam veçse një tablo. Nga sytë tuaj e kuptoj se më trembeni.
Megjithëse e dini shumë mirë se nuk jam reale, më pëlqen kur ju-si fëmijët që harrohen pas lojërave të tyre –jeni të terrorizuar sikur të keni takuar vërtetë Vdekjen. Kur më shihni ju bie ndërmend çasti i fundit i pashmangshëm dhe ju i mbushni nga frika.
Kjo nuk është shaka; kur të ndesheni me vdekjen, sidomos shumica e burrave zemërluanë, nuk arrijnë ta komandojnë më veten.
Për këtë arsye fushë-betejat e mbushura me kufoma, që ju i keni vizatuar me qindra herë, nuk mbajnë erë gjak, barut apo parzmore të nxehura , por erë jashtëqitjeje dhe mishi të kalbur. E di që po shihni për herë të parë një tablo rreth vdekjes.
Para një viti një i moshuar trupgjatë, i hollë, dhe disi misterioz thirri në shtëpinë e tij miniaturistin riosh që po punonte me mua .
Në ambientin gjysmëerrësirë të dhomës së punës në katin e dytë të një shtëpie, i moshuari i serviri miniaturistit të ri një kafe të mrekullueshme në trashësinë e një mëndafshi dhe aromë luleamber, që ia kthjelloi mendjen këtij të fundit.
Më pas në një dhomë plot hije e dyer të kaltra, i tregoi letrat e ardhura nga India, furcat e përgatitura me gëzof ketri, varakët e artë, llojet e ndryshme të lapsave dhe briskun me dorezë korali, pastaj e nguci duke i thënë se do t’i jepte shumë para. Së fundi, i tha: -Më vizato tablonë e vdekjes.
-Nuk mund të vizatoj tablonë e vdekjes, kur s’kam parë asnjë të tillë në jetë, -tha pas pak miniaturisti me duar të arta që do të më vizatonte mua.
-Për të vizatuar dicka nuk nevojitet që patjetër të shohësh më parë një model të saj, -tha i moshuari me një frymë.
-Ndoshta nuk nevojitet, -tha mjeshtri që më punoi mua, por nëse dëshiron të bësh një tablo të përsosur si mjeshtërit e vjetër, ajo duhet të jetë riprodhuar më parë me mijëra herë. Sado mjeshtër të jetë miniaturisti, një temë të re herën e parë e punon si të ishte shegert dhe mua nuk duhet të më ndodhë kjo.
Nuk mund ta le mënjanë mjeshtrinë time teksa punoj me tablonë e vdekjes, sepse për mua është njëlloj sikur të vdes.
-Ndoshta kjo vdekje të afron më shumë me atë ç’ka do të punosh, -më tha i moshuari.
-Ajo që na kthen në mjeshtër, nuk është përjetimi i subjektit, por mospërjetimi, qoftë edhe një herë të vetme i tij.
-Atëherë kjo mjeshtri duhet të njihet me vdekjen.
Kështu iu futën një bisede të hollë sikur po haheshin me fjalë dykuptimëshe , thumbime dhe nënkuptime me mjeshtërit e vjetër dhe miniaturistët që adhuronin punimet e tyre.
Unë i bëra veshët katër teksa ata bisedonin rreth meje, por e di se kjo nuk do të ishte shumë interesante për miniaturistët tanë të nderuar që janë në kafene. Po ju tregoj vetëm një fragment:
-Ju mendoni se talenti i një mjeshtri vlerësohet nga riprodhimi me përsosmëri i veprave të mjeshtërve të dikurshëm apo duke vendosur në një tablo gjëra që s’i vëren askush?-pyeti miniaturistë duarartë, sybukur dhe i mençur. Megjithëse e dinte përgjigjen e kësaj pyetjeje , u tregua pak i rezervuar.
-Venedikasit e masin talentin e të pikturuarit me gjetjen e stileve dhe temave që nuk janë punuar asnjëherë më parë, -u përgjigj i sigurt i moshuari.
-Venedikasit vdesin si venedikas, -i tha miniaturisti që do të më bënte mua.
-Të gjitha vdekjet i përngjajnë njëra-tjetrës, -ia priti plaku.
–Legjendat dhe pikturat tregojnë atë çka s’është e njëjtë për të gjithë dhe jo atë që është, -iu përgjigj piktori i mençur. –Mjeshtri miniaturist i vizaton legjendat që nuk na ngjasin fare sikur të na përkisnin ne.
Kështu biseda rrodhi tek çështja e vdekjes së venedikasve dhe myslimanëve , tek Azraili* dhe engjëjt e tjerë të Zotit dhe mos përzierja e tyre kurrsesi me vizatimet e tjera të kaurëve.
Shpirti i mjeshtrit të ri që pas pak do të më vizatonte mua dhe që tani po më hetonte duke m’i ngulur sytë e bukur këtu në kafenenë tonë, u shqetësua nga këto fjalë të mëdha, dora po i hante , donte të më vizatonte, por nuk e kishte idenë sesi mund të isha unë.
Dinaku i moshuar që po përpiqej ta bindte mjeshtrin e ri, e ndjeu këtë. I nguli sytë që i shndrisnin nga flakët e qiriut që po digjej ashtu kot në dhomën plot hije në sytë e mjeshtrit me duar të arta.
-Vdekja që venedikasit e pikturojnë me fytyrë njeriu , për ne ka fytyrën e një engjëlli, të Azrailit. Por në trupin e një njeriu. Njëlloj siç iu shfaq Xhebraili Pejgamberit tonë kur i zbriti Kuranin .
A më kupton?
E kuptova se mjeshtri I ri që Zoti i kishte dhuruar një talent të pashoq , nuk po duronte për të më vizatuar. Sepse i moshuari i djallëzuar kishte arritur të zgjonte këtë ide djallëzore te mjeshtri i ri: Në fakt ajo që duam të vizatojmë , nuk është ajo çka duket qartë nën dritën e diellit, por ajo që mbetet në gjysmëerrësirë.
-Unë nuk e kam idenë sesi mund të jetë Vdekja.
-Të gjithë e dimë vdekjen, -tha i moshuari.
-Frikësohemi prej saj, por nuk e njohim.
-Atëherë vizato frikën që ndjen,- ia priti i moshuari.
Ai gati po më pikturonte aty. E ndjeva se zverku iu mpi, iu tendosën muskujt e krahut dhe majat e gishtave po kërkonin lapsin. Por ngaqë ishte një mjeshtër i madh , u përmbajt kur ndjeu se kjo tendosje do t’ia shtonte edhe më shumë pasionin për miniaturën në shpirt.
Dinaku i moshuar e kuptoi këtë dhe për të frymëzuar të riun që do të më vizatonte, lexoi disa fragmente rreth vdekjes nga librat që kishte aty përpara vetes si: Kitab-ur Ruh i El –Xhezvijjes, Kitab-ul Ahval –ul Kiyamet i Gazalit dhe Sujutin.
Kështu mjeshtri miniaturist duarartë, i cili më vizatoi mua, vdekjen, që po e këqyrni tani të frikësuar, i dëgjoi të gjitha ato që thuheshin për engjëllin e vdekjes.
Ky engjëll shtrihej nga Parajsa në botë, nga pika më e skajshme e Lindjes në pikën më të skajshme të Perëndimit. Ai kishte mijëra krahë që përqafonin besimtarët e vërtetë, por që kthehehin në gozhda djegëse për mëkatarët dhe kryengritësit.
Duke menduar se shumica e piktorëve i përkasin ferrit , miniaturisti më vizatoi të mbuluar me gozhdë. Ai dëgjoi historinë sesi në dorën e engjëllit, të cilin Zoti e nis për tek ju që t’ju marrë shpirtin, ka një bllok, ku janë të shënuara emrat e të gjithëve.
Në faqet e këtij blloku, emri i dikujt është shënjuar me një rreth të zi, por orën e vdekjes e di vetëm Zoti, dhe kur të vijë ky çast, nga pema e vendosur në Arsh do të shkëputet një gjethe dhe engjëlli që e kap këtë gjethe mëson se kujt i ka ardhur rradha të ndërrojë jetë. Pas kësaj miniaturisti më vizatoi të frikshëm, por më bëri edhe të mendueshëm si dikush që merr vesh nga llogaritë e librat.
I moshuari i marrë i përmendi se engjëlli i vdekjes që paraqitet në pamje njerëzore, pasi i zgjat dorën dhe i merr shpirtin personit që i ka zbritur ora, papritur e ndriçon ambientin me ca rreze si ato të diellit.
Ndaj miniaturisti i mençur më vizatoi të rrethuar nga drita, sepse ai e dinte që kjo dritë nuk mund të shihej nga ata që e rrethonin të vdekurin. I moshuari pasionant i lexoi fragmente nga Libri i Shpirtrave, ku flitej për dëshmitë rreth vjedhësve të varreve , kufomave të mbuluara nga gozhdat, flakëve që dilnin ku gërmohej vendi ku qenë varrosur të sapovdekurit dhe për kafkat brenda të cilave qe derdhur plumb. Miniaturisti i shkëlqyer që po e dëgjonte me shumë vëmendje vuri në pikturë çdo gjë që mund t’i friëksonte ata që e këqyrnin .
Por më vonë u pendua nga kjo. Jo nga ato që pasqyroi në tablo, por sepsse e krijoi atë. Tani unë ndjehem si ajo krjesa që i ati e kujton me trup dhe pendim. Tani unë ndjehem si ajo krijesa që i ati e kujton me turp dhe pendim. Pse u pendua miniaturisti i talentuar që më krijoi mua?
1. Ngaqë unë, tabloja e vdekjes, nuk u krijova me mjeshtëri të vërtetë . Siç e shihni, nuk jam aq e përsosur se ato që krijojnë mjeshtrit venedikas dhe as si ato të mjeshtërve heratas. Edhe unë ndjehem e turpëruar nga kjo gjendje copë-copë siç më ka bërë mjeshtri im, gjë që nuk shkon aspak me dinjitetin e vdekjes.
2. Mjeshtri miniaturist, që më vizatoi pasi u mashtrua djallëzisht nga i moshuari, pa e kuptuar kishte imituar stilin dhe idetë e mjeshtërve frëngë, ndaj e brente ndërgjegjja kur e kuptoi se kjo qe një mungesë respekti ndaj mjeshtërve të vjetër , si dhe një qëndrim i pandershëm dhe i çuditshëm.
3. Ashtu siç duhet ta kenë kuptuar ata debilë që janë mësuar me mua dhe qeshin kur më kundrojnë. Me mua nuk bëhet shaka.
Tani mjeshtri miniaturist që më krijoi bredh i penduar çdo natë rrugëve , njëlloj si disa mjeshtër kinezë që mendonin se ata ishin ajo çka kishin pikturuar.
(Shkëputur nga libri “Unë jam e kuqja” i autorit Orhan Pamuk)
Përktheu nga origjinali turqisht: Drita Çetaku
Përgatiti: ObserverKult
——
Lexo edhe:
ORHAN PAMUK: ISHTE ÇASTI MË I LUMTUR I JETËS SIME… DHE UNË NUK E KUPTOVA
Nga Orhan Pamuk
Paskësh qenë çasti më i lumtur i jetës sime dhe unë nuk e kuptova. A thua gjërat do të merrnin tjetër rrjedhë nëse do ta pikasja dhe do ta mbroja këtë lumturi?
Patjetër, nëse do ta kuptoja se ky ishte pikërisht çasti më i lumtur i jetës sime, nuk do të lejoja të më shkiste kurrsesi nga duart.
TRIFON XHAGJIKA: E SHKRETA TI, O REPUBLIKË…
Poezi nga Trifon Xhagjika
E shkreta ti, o Republikë
u blatohesh të zotërve
pa e ditur ç’janë.
Dritën ta shuajnë në terr
e ditën ta ndezin;
bukën ta shtrojnë në sofër
e duart t’i presin;
në burim të çojnë
e gojën ta mbyllin.
Ata të kthyen në metelikë!
E shkreta ti, o Republikë,
e çmendura ti, o Republikë,
gënjeshtarja ti, o Republikë,
kusarja ti, o Republikë!
Me emrin tënd, të vjedhin jetën.
Sa do të doja
që ballin e ftohtë
me dritën e rrufeshme të ma përkëdhelje,
ëndrrat e ngrira të më zgjoje.
Me tmerrin duke shkuar
do të kuptoja dashurinë e jetës,
kur je në gji të nënës.
O njerëz të thjeshtë,
ju dua!
Mund t’ju shërbej
si ushtarë, si shërbëtor besnik.
Veç me mua ejani,
t’ju rrëfejë të vërtetën
që ndrit.
Të dinë udhëheqësit lart
dhe e larta Republikë
se nuk jemi
as të verbër
as të shurdhër në politikë.
O Republikë e pabesë!
T’u fala
si kristiani Krishtit,
po ç’më dhe?
Dhe diellin do të ma zësh.
Turp,
Atdhe!
S’due di kush je!
Tek ty jam
I lirë pa liri,
I gjallë i pajetuar,
I vdekur i pavarrosur.
O vendi im
O Republikë!
Në ç’rrugë po ecën tani
me duar të gjakosura,
me sy të çuditshëm?
Vetë jeta çudinë ta zmadhon
e të ardhmen ta shuan.
E pikëlluar
mashtrimi i buzëqesh.
Shko!
Shko, o Republikë!
Mua më duhet të eci në rrugën time.
Nga nata ilegale
ku ndrydhen qëllimet,
të dal në ditët e të ardhmes,
të ngre flamurin e besimit tim.
Aty
të shkruar ekam biografinë,
të pastër e pa njolla.
Dhe, ti,o Republikë,
e gjora republikë,
do të jesh përsëri me mua.
Po tani,
të të pështyj unë dua,
se ti nuk pate turp
të mbytësh historinë.
Me këtë këngë të verbër
të ngre në gjyq,
në gjyqin e të heshturve.
Tekstin e plotë mund ta lexoni KËTU:
ObserverKult
