Ilaz Hysaj: Kujtime nga burgu
SOBNI (Përgjegjësi për dhomën e burgut)
Pasdita e parë në burgun e Leskovcit i ngjante një dite pa mbarim. Me të shtyra na futën në dhomë dhe mbyllën derën e metaltë e cila kishte një deriçkë të vogël katrore që hapej nga jashtë.
Të hutuar e të frikësuar, nuk e dinim ku ishim dhe çfarë po bahej me neve. E dinim se jemi dikund në Serbi, jo shumë larg prej Kosovës, në një burg që na i tregoi dhëmbët që nga dera oborrit. Murati dukej shumë i shqetësuar. Veshi tij i majtë, skaji i nofulles dhe një pjesë e qafës mbanin imprentin e një goditje të fortë pendreku. Kadriu dukej i mllefosur, i humbur dhe shfryente herëpashere me nervozë. “nanen paskan me naj lujtë”,” ku na kan prue more kshtu” ?! U ulëm të tre në karrigat e metalit përreth një tavoline katrore që ishte në mesin e dhomës. Nga koridori ndiheshin hapa të shpejtë dhe britma «hajde, hajde, bërzo, bërzo» (hajde, hajde, shpejt, shpejt) ,goditje pendreku dhe dyer që hapeshin e mbylleshin.
Sistemimi i njëzet të burgosurve nga Kosova në tetë dhomat e atij burgu mund të ket zgjatur një orë, ndoshta më pak, ndoshta edhe më shumë, por për neve ishte gjatë, tepër gjatë… ishte një orë e randë.
Ndëgjuam mbylljen e derës së fundit, hapat e rreptë të gardianëve dhe zhurmën e çelsave që mbyllën derën kryesore të korridorit. Një qetësi e frikshme pllakosi pavijonin tonë. Nuk ndëgjohej asnjë zhurmë, asnjë lëvizje nga dhomat jera. Si duket edhe ata, sikur ne, shiqoheshin me habi dhe flisnin me za të ultë.
-Sa vjet je i dënuem ? -dhetë,- e ti? dymdhetë, -e ti?- tri.‘
-A thue ku jemi? pyeti Murati.
-Nuk e di, ndoshta na tregojnë sonte apo nesër por nuk po duket që është K P Dom ia ktheva unë.
-Sikur me qenë burg hetues, ama na hetimet i kemi krye dhe dënimet e shkallës së parë i kemi marrë. Normalisht nuk kanë të drejtë me na rrehë kshtu pa arsye u shpreh me nervoz Kadriu i cili ishte edhe student i juridikut.
-Normalisht jo Kadri djali, ia ktheva unë, por si po shihet puna nuk na kan prue në vendin e normalitetit.
Qetësinë e ftohtë e prishi zhurma e çelsit që hapi grillën e derës së koridorit. Dhoma e jonë ishte e para nga e majta dhe hapat e gardianëve ndaluan shpejtë aty. Një rrotullim i dyfishtë çelsi dhe dera jonë u hap. Tre gardianë u futën brenda dhe na urdhëruan të ngrihemi në kambë, të kthehemi me fytyrë nga muri, kokën ta mbanim ulur dhe duart t’i lidhnim prapa. Pasi qëndruam një minut në këtë pozitë, një zë na urdhëroi të kthehemi drejt tyre por kokën ta mbanim ulur për toke.
-Bërko! thirri njëri nga gardianët. Vetëm unë kisha mustaqe aty.
-Digni gllavo (ngrite kokën)! Unë ngrita kokën dhe lëshova duart e lidhura.
-Pozadi ruke pička ti materina (duert prapa… he p… e nanës)
-Ti će da budes sobni. (Ti do të jesh ,,,)
Dhe ma spjeguan rolin e sobnit dhe cilat janë rregullat e sjelljes gjatë qëndrimit në burg.
Çdo herë që hapet deriçka e vogël apo dera e dhomës ne shpejtë duhej të ngritemi në kambë, të kthehemi me fytyrë nga muri, kokën poshtë, shiqimin për toke dhe duert e lidhura mbrapa shpinës.
Dhe kur të thirrin «SOBNI » unë duhej të kthehesha, t’i shiqoja dhe veproja ashtu qysh gardiani urdhëronte, si për shembull marrja e pjatave me ushqim gjatë drekës e darkës, mbledhja e pjatave, lugëve dhe dorëzimli i tyre përmes dollapit të vogël të derës. Për shetitjen njëzetminutëshe duhej t’i vnonim kapelat, që ishin si të partizanve, ghithmonë kokën për toke dhe duert mbrapa, asnjë shiqim anash e as në drejtim të gardianëve.
-Jasno?! (e qartë)
-Jasno (e qartë), ia ktheva unë.
Tre gardanët dolën, mbyllen derën me çels dhe vazhduan kështu me dhomat tjera.
Pas një ore u hap sërish dollapi i vogël dhe ne shpejtë u ngrirtëm dhe u rrjeshtuam me duar mbrapa e fytyre nga muri.
Dhe ajo thirrja « SOBNI » që ma mbushi trupin plot mornica atë natë.
U ktheva dhe në deriçkën e vogël më doli fytyra e gardianit i cili kërkoi të shkoja e të merrja tri pijatat, lugët dhe tasat me ujë. Atë natë kishin pregaditur për darkë makarona të bardhë, pa ndonjë salsë.
Murati i kërkoi i pari. –Qysh mor, kokan habitë a çka paskan ba, n’vend të krypes i paskan qitë shiqer !
Unë e Kadriu e shiquem me habi, dhe mbushëm lugën me makarona. Ishin vërtetë të ziera me sherbet dhe pa kurrëfar shije. Memzi i përbiva tri lugë atë natë. Pas një ore u hap prap deriçka dhe ajo thirrja drithëruese «SOBNI» që më përcolli për tetëmbëdhjtë muaj rrjesht në burgun e Leskovcit. I bëra bashkë tri pjatat dhe ia dorëzova në dorë gardianit, pastaj tre tazat dhe lugët. E shiqova edhe njëhërë vjedhurazi fytyren e tij, u ktheva dhe u ula në karrigë.
Kadriu më pyti se çfarë qehre kish gardiani. E kish qehren e pelës, i thash dhe filluam të qeshnim me za të ultë. Pas pak u fikën dritat dhe ne ramë te flejmë në krevatët e hekurit me dyshekë dha jastik mjaft të pastër.
Edhepse isha i dërmuar atë natë nuk më zinte gjumi. Me gishta fillova ti prekë mustaqet e mia. Mu dukeshin disi bizare, jo bash të mira. Sikur mos ti kisha ato ndoshta edhe nuk do të me kishin caktuar “SOBNI” mendoja me vehte, dhe do të isha kursye nga ballafaqimi me ato fytyra që na shiqonin me aq urrejtje.
Mbylla sytë dhe si në celuloid m’u shfaq dita kur në oborrin e burgut të Ferizajit gardianët na zbritën një nga një për të na qethur e rruar. Kur u ula në karrigë para syve me doli një berber që e njihja po nuk i besoja syve. Ishte Hysen Zeqa nga Shtimja i cile vinte njëherë në dy javë për të qethë apo rrue të burgosurit. Me za të ulët me tregoi se mirë i ke familjen. Që nga 26 marsi kur policia më pat kapur në demonstratën studentore kishin kaluar tri javë pa u rrue dhe leshërat kishin shplue bukur mirë. E luta Hysenin që mos të mi rruaj mustaqet. “Po ti nuk ke pasë përpara” me tha. Po kam qejf me i lshue, me i pasë kujtim nga burgu, ia ktheva unë.
Dhe mustaqet nuk i hoqa asnjëherë në burg, as në ushtri e as kur erdha në Francë, deri kur fillova të hyjë në jetën sociale dhe kontaktoja gjithnjë e më shumë njerëz të cilët jo rrallë më pyesnin për origjinën time etnike dhe unë me krenari iu tregoja që jam shqiptar Kosove, kurse atyre që interesoheshin ua bëja nje spiç të shkurtër historie.
Kisha krijuar me kohë edhe një pasion për antikitete, artefakte dhe shpesh frekuantoja disa pazare të gjërave të vjetra. Nje ditë duke shiquar me interesim një mulli të vjetër kafe shitësi mu drejtua :
-Vous êtes Turc ? ( ju jeni turk)
-Non je ne suis pas Turc ? (jo nuk jam turk)
-Alors vous êtes qoui ? ( atëhere çka jeni pra)
-Je suis un être humain ( jam qenje njerëzore) ia ktheva dhe ia mbylla gojën.
-Edhe dy herë tjera në metro ma bënë këtë pyetje, kurse në fakultet një student mu drejtua në gjuhën arabe. I thash se nuk kuptojë arabisht. Aha m’falni me tha, mendova se jeni kabil. Në bazë të çkahit tu duka si kabil, e pyeta. Në bazë të mustaqeve, edhe ata kanë mustaqe bash sikur ju, ma ktheu.
Heu Ilaz bre, i thash vehtes, veç sa t’çoj te shpia se kam me ti ndreqë musteqet ty. Me t’mbrri , hyra drejt e n’banjo ,e mbylla deren e t’i hyna zhylet musteqeve. Dhe kur i hjeka ato e preka me dore buzën e sipërme. Mu duk bizare dhe befas mu rikthye ajo skena e burgut të Leskovcit dhe ajo britma e gardianit “Bërrko, ti će da budesh SOBNI”… (Musteqok, ti do të jesh përgjegjësi i dhomës së burgut).
ObserverKult
Lexo edhe:
POETI ILAZ HYSAJ SJELL KUJTIME NGA BURGU: BELI LUK, CRNI LUK (HUDRA, KEPË)
