Ekspozimi i 100 portreteve të “Heronjve të Popullit” në Bulevardin “Dëshmorët e Kombit” ka ngjallur debate. Studiuesi Agron Tufa, e cilëson këtë një provokim të madh, që duhet riparë. Ndërsa, historiani Ardit Bido mendon debati të bëhet mbi rishikimin e titujve, jo mbi ekspozimin e tyre.
Ekspozimi i 100 portreteve të “Heronjve të Popullit” në Bulevardin Dëshmorët e Kombit në nderim të 75-vjetorit të Luftës Antifashiste në Shqipëri ka ngjallur diskutime. Historianë edhe studiues teksa e cilësojnë një hap të nxituar të Komisionit Ndërshtetëror, që merret me miratimin e aktiviteteve festive për 75-vjetorin e çlirimit të vendit, shprehen, se ata u janë referuar vëllimeve “Yje të pashuar: dëshmorë të Luftës Nacionalçlirimtare”, që është i hartuar me shumë pasaktësi. Drejtori i Institutit të Krimeve Kundër Komunizmit Agron Tufa, më tej e cilëson këtë ekspozim një vendim të nxituar, pasi mes tyre ka përfaqësues të sigurimit të shtetit, që janë vrarë me shqiptarët.
“Unë mendoj se do të kishte dhjetëra forma për të kujtuar denjësisht Luftën Antifashiste, që nuk është kurrsesi pronë e komunistëve, sepse ka nisur që në 7 prill. Mendoj se kjo është forma më barbare e kësaj ikonografie, që i ka dalë boja në vite. Të gjitha ato portrete janë përzgjedhur nga volumet e “Yjeve të pashuar”, që hartoheshin me plotë gënjeshtra edhe pasaktësi. Por midis tyre ka figura që janë vrarë duke vrarë shqiptarët. Ky është provokacioni më i rëndë që bëhet me rastin e çlirimit edhe njëkohësisht pushtimit të brendshëm të Shqipërisë”.
Tufa mendon se nuk duhet festuar çlirimi i vendit, duke provokuar një masë të madhe të popullatës.
“Në atë varg portretesh kemi përfaqësues të sigurimit të shtetit, që janë vrarë me shqiptarët. Të rënë në luftë me kë?Nëse nuk janë vrarë me pushtuesin e huaj, disa nga portretet e ekspozuara bëhen për qëllime shantazhi. Mes tyre mund të përmendim, Hysen Micolli është vrarë në vitin 1945, duke ushtruar terror vrasje edhe gjenocid në Malësinë e Madhe përballë luftëtarëve të Prek Calit; Nuri Luci është vrarë shumë vonë; Baba Faja Martaneshi është vrarë në sofër, sepse deshi që të prishë rregullat e fesë bektashiane etj. Edhe një pjesë e partizanëve janë vrarë në aspekte të përndezura civile nuk kanë rënë nga okupatorët. Çdo gjë jashtë kësaj nuk përbën akt heroizmi. Përse nuk janë ekspozuar edhe portretet e Enver Hoxhës, Mehmet Shehut, Koçi Xoxes etj. Është një hipokrizi e gjitha”, shpjegon Tufa.
Drejtori i Arkivit të Shtetit, Ardit Bido sqaron rolin e institucionit që ai drejton në këtë iniciativë. “Zyrtarisht DPA është institucioni më neutral që ekziston në Republikën e Shqipërisë edhe nuk mund të diskutohet kur aktivitetet organizohen nga të tjerë edhe ne japim kontributin tonë. Përzgjedhja është e ftohtë edhe neutrale pa hyrë ne debatin politik apo historik që shpeshherë në këtë vend e kemi shumë përemër. Në rastin konkret janë fotografi janë të përzgjedhura nga emrat e atyre që mbajnë titullin hero i popullit dhe janë ekspozuar. Sa mbajnë titullin hero, në kuptimin e arkivit ata janë heronj. Ne nuk mund të bëjmë përzgjedhje edhe interpretime historike”, thotë Bido.
Sipas Bidos, ata që përzgjedhur edhe janë vendosur nuk kanë pas pozicione udhëheqëse në Shqipërinë komuniste edhe mbajnë titullin “Hero i popullit”.
“Debatin e ndërtojmë keq si shoqëri. Nëse ti ekspozon një figurë që ka titullin hero apo nëse nuk e ekspozon kjo nuk e bën atë jo hero. Nëse është sot për t’u debatuar edhe le të nisi ky debat, të shohim titullin Hero i Popullit. A mund të ketë heronj që nuk janë të shpallura? Padyshim. Përse nuk ngremë këtë debat, se çfarë duhet bërë në mënyrë thelbësore, por futemi në debate përçarëse të shoqërisë shqiptare”, thotë Bido, i cili shton edhe se, portretet që janë ekspozuar në bulevard, janë ata emra që janë, për shkak edhe sepse të shumë heronjve të tjerë, nuk ekzistojnë fotografi.
“20 mijë dëshmorë, është një pretendim për të cilin historianët kanë rënë dakord, që nuk janë kaq. Ata që kanë titullin hero lista është shumë më e vogël. Nga kjo listë është ajo që ka qenë baza e përzgjedhjes për figura që janë ekspozuar në Bulevardin Dëshmorit e Kombit, që është lidh edhe me disa momente teknike, si për shembull të atyre që kemi fotografi apo të atyre që kanë qenë njëherazi edhe dëshmorë. Këtu kemi të bëjmë me një komision ndërshtetar, ndër të cilët është dhe një listë me figurat që mbajnë këtë titull, që është përpunuar edhe nga specialistët e arkivit”.
Por, Bido vijon, se debati nuk duhet ndërtuar siç po ndodh aktualisht, por duhet menduar për të rishikuar titujt.
“Historia po rishkruhet. Problemi është kur nga rishkrimi shkojmë në debate, që nuk janë produktive. Institucionet e mbulojnë këtë lloj fenomeni. Ne kemi një listë të atyre që mbajnë këtë titull. Le të rishihet titulli “Hero i popullit”.
Para 5 vitesh gjatë vizitës së Papa Françeskut në Shqipëri në Bulevardin Dëshmorët e Kombit u ekspozuan portretet e 44 martirëve të krishterë, të dënuar edhe burgosur gjatë regjimit komunist./shqiptarja
