Nga Afrim Imaj
Thonë se gjenitë nuk kanë vdekje, po kanë dhe ata një fund. Është pak, fare pak ajo që mbetet nga fundi i tyre, ndërkohë që jeton në përjetësi vepra që lanë pas.
Rasti i Mentor Xhemalit, “gjenerali i këngës”, siç njihej ndryshe, ka të veçantën e vet.
Nuk ka lënë ai vepra të dukshme, por ka lënë një univers me këngë, të bukura e unikale në llojin e vet.
Ka lënë hymne e shpërthime muzikore me kreshpa njëra më e lartë se tjetra, ku vezullon ndër to kryehimni “Për ty Atdhe”, ritmi i të cilit të bën të ndjehesh krenar për dheun e të parëve dhe bukuritë e pashoqe të Atdheut.
Mentori i madh që shkëlqeu me artin e tij, jo vetëm në skenat shqipare po në mbarë botën, është pak ti thuash gjeni në fushën e muzikës.
Ndërkaq, është pak të thuash sa i thjeshtë, sikundër shfaqej, madje deri në naivitet. Ai u fut në rrugën e këngës nga rreshtat partizanë, ku zëri i sprovuar me lirikat e buzë-Vjosës, do merrte trajtën e marsheve kumbuese.
E pak nga pak mandej do merrte udhën e artistit profesionist që do rritej dita ditës duke befasuar me shpërthimin e zërit jo vetëm mjeshtërit e mëdhenj të muzikës shqiptare, po dhe korifejtë e artit muzikor europian.
Ka mbetur në fondin e art të muzikës shqiptare arti i tij i patjetërsueshëm, po pak fare pak kanë dijeni brezat e sotëm për jetën e tij, për atë që shpërfaqte në përditshmëri si koleg, qytetar, shok, prind, njeri. Atë për të cilën ai nuk merakosej fort.
Se nuk ishte gjeniu si te kënga, por i zakonshmi, i urti, i thjeshti, i dashuri si fëmijë.
Ai djali i Përmetit që e merr malli për qytetin, për një gotë raki me miqtë buzë Vjosës, që refuzoi dikur dashurinë e vajzës së gjeneralit rus dhe ofertën e Konservatorit të Vjenës për t’u punësuar aty.
Dhe nuk u pendua asnjëherë për mënyrën si e organizoi jetën, paçka se kaloi jo pak vështirësi e andralla.
Diçka përtej asaj që dihet tashmë për mjeshtrin e madh, rrëfen për gazetën “Panorama” Maksi Xhemali, i biri, i vetmi nga familiarët që ka trashëguar pasionin e tij për këngën.
Gjatë një bisede te “Kafe Pata”, e preferuara e dikurshme e Mentor Xhemalit, mikut të pronarit, ish-basketbollist i shquar, ai na tregoi histori e episode të shumta nga jeta dhe vepra e gjeniut të famshëm…
Zoti Maksi, babi juaj ka qënë një nga gjenitë e muzikës shqiptare, çfarë kujtoni sot pas kaq vitesh që jeni ndarë me të?
E filluam nga ndarja, andej nga nuk dua ta kujtoj. Ka qenë e rëndë, shumë e rëndë ajo situatë. Zatem si çdo ndarje e tillë. Megjithatë…
Megjithatë, pakkush i di rrethanat si mbylli sytë përgjithmonë gjenerali i këngës, sikundër i thoshnin miqtë e bashkëkohësit Mentor Xhemalit…
Gjeneral i këngës i ka thënë i pari gjeneral Petrit Dumja. Ne fëmijët i flisnim si gjithë fëmijët e tjerë, Baba. Unë për vete kisha një raport të trefishtë, si baba, si këngëtar dhe si kolegë për shumë vite në Asamblin e këngëve.
Si prind ishte një babaxhan i vërtetë, por i rreptë me gjëra që nuk shkonin. Si këngëtar e koleg, ç’të tregoj. Ku ai, mjeshtër i interpretimit, e ku unë një solist i zakonshëm. Kështu që atë ndarjen e tmerrshme e kam përjetuar trefish.
Se po humbisja babain, këngëtarin e famshëm dhe kolegun. E mbaj mend si tani javën e fundit të tij në spitalin ushtarak ku dha shpirt.
E ndërsa ne brengoseshim gjithë ankth për shëndetin e tij, ai mundohej të gjente forca e të na jepte kurajo. Siç çdo fillim, thoshte ka dhe një fund.
Rëndësi ka që njeriu të largohet pa brenga e dhimbje në shpirt. Na i kujtonte këto gati çdo ditë atë javë të trishtë kur i rrinim te koka pa shpresë. Deri sa mbylli sytë, duke belbëzuar “Për ty atdhe…”
Mbylli sytë duke kënduar deshët të thonit?
Diçka e tillë, desha të them. Mbaj mend që gjithë ato ditë në spital ai kërkonte muzikë në dhomë. Se nuk iu nda shpirti nga kënga.
Nuk ishte kollaj të shkëputej Mentor Xhemali nga avazi i vjetër. Pastaj ai ishte një njeri që nuk mund ta kuptonte jetën pa këngë. Madje madje edhe kur po shuhej kërkoi të këndonte diçka…
Ore, më tha një ditë. Që kam marrë atë rrugë e ndjej, e kuptoj, po mos harroni se vdekjen dua ta pres me këngë. Më lini të iki duke kënduar. Që njerëzia ta marrin vesh se Mentor Xhemali iku…
Pra, ky ishte amaneti i Mentorit..
Ato çaste i kam në sy si tani. Teksa i rrija te koka me mamanë, më tha ta çoja paksa të rrinte mbi bërryla, siç qëndronte shpesh kur nuk ndjehej mirë.
E çova. Ishte bërë ujë në djersë dhe i zverdhur në fytyrë si asnjëherë. E di çfarë të bësh, mu drejtua një moment, duke më bërë me shenjë të mbyllja radion që kishte mbi komodinë. Tani të pushojë pak ajo, se do ja them vet. Mesa më kujtohet radio jepte një melodi instrumentale. E mbylla aty për aty dhe u ktheva nga babai.
Pa hë, iu drejtova, çfarë deshe të më thuash. Afrohu edhe pak, ma bëri dhe bëj si të them unë. Iu afrova gati te koka. Ma bëri me shenjë të largohesha paksa se i zihej fryma. Tani të këndojmë më tha, të përcjellim Mentor Xhemalin.
Nëse unë nuk e çoj deri në fund, prandaj të kam ty, vazhdoje, mos të lësh këngën në mes. Dhe aty për aty ia shkrepi, siç dinte ai: Për ty atdhe më të bukurën këngë. Po zëri e tradhëtoi dhe pak nga pak filloi t’i shuhej.
Sakaq, ma bënte me shenjë ta shoqëroja, apo më mirë të vazhdoja aty ku ai nuk mundej më. Dhe ngadal ngadalë u shua. Mbylli sytë kur donte të thoshte dhe diçka tjetër që më mbeti brengë që nuk e kuptova përse e kishte…
Sidoqoftë, Mentor Xhemali ishte nga ata gjeni që nuk njohin vdekje, kur kemi parasysh veprën e jashtëzakonshme që lënë trashëgimi për brezat…
Ajo që mbetet midis jetëvdekjes është vepra, ajo që çmon personalitetin dhe shërbimin për të tjerët. Im atë besoj se këtë e bëri, me atë mënyrën e tij, me talentin dhe përkushtimin e veçantë. Fakti që kujtohet për zërin dhe kontributin e rrallë, na falë krenari e na lumturon..
Për aktivitetin dhe veprën e Mentor Xhemalit është folur e shkruar shpesh, po desha të di disa nga momentet e veçanta që kujtojnë familjarët e tij…
Kujtime të shumta, të bukura e herë herë dhe të vrazhda. Mamasë i kishte mbetur peng kthimin para kohe i Mentorit nga studimet në ish Bashkimin Sovjetik.
Nga Moska e sollën “pako postale” në Tiranë, siç themi në zhargonin tonë, pa mbaruar studimet pas një dashuriçke që krijoi problem shtetëror. Ishte një histori që im at nuk kishte dëshirë të kujtonte, sidomos në familje.
Dashuriçka që kishte plasur aty larg, e kishte rënduar disi pozitën e tij. Ca më tepër që kur ishte në Moskë, ai ishte i martuar, madje dhe me dy fëmijë…
Pra, ia ndërprenë studimet për një dashuri të ndaluar…
Nëse mund të quhet dashuri se në fakt ka qënë një dalldi e një vajze ruse që kur e kishte dëgjuar duke kënduar në skenë ishte harbuar nga zëri i tij. Ana, kështu e quanin, ishte vajza e vetme e një gjenerali me peshë në kupolën shtetërore të Moskës.
Ajo ju qep nga pas dhe nuk i shkëputej për asnjë moment. O martohesh me mua, i thoshte ose unë vdes. Po dale, moj vajzë i thoshte Mentori, se unë jam burrë i martuar dhe kam dhe fëmijë. Po ajo nuk dëgjonte, deri sa u bë problem qeveritar.
Ndjehej ngushtë Mentori kur ia përmendënin në syrin e mamasë vajzën e gjeneralit?
Ajo kishte qenë një ngjarje rutinë, po sidoqoftë Mentori si natyrë e hapur, nuk e fshehu asnjëherë. Madje, prej vitesh ishte familarizuar dhe në albumin e fotografive ruante dhe fotografinë e saj. Mamaja, e urtë e afrueshme sikundër ishte, nuk ia zinte shpesh në gojë.
Thonë se e ka përmendur emrin e Anës në momentet kur shuhej në spitalin ushtarak…
Absolutisht jo. Kam qenë vet aty. Ato çaste ka kërkuar, siç të thashë, të këndonte për herë të fundit “Për ty atdhe…” që e kishte ndër më të preferuarat në repertorin e tij. Kënga ishte kryedashuria e tij. Ajo, dashuriçka e Anës, kishte mbetur aty larg, ishte venitur e harruar…
Nga Moska mori si kujtim dashuriçkën e Anës, po nga turnet në vende të tjera çfarë kujtime ruante Mentor Xhemali?
Tim ati i ka qëlluar të preformojë në skenat e shumë vendeve duke filluar nga Jugosllavia, Rumania, Austria,Gjermania, Cekosllavakia, Bullgaria, Polonia, Finlanda, Turqia, Franca, Kuba e deri në Kinën e largët.
Është pritur mirë e është duartrokitur gjithëandej. Më mbresat e kujtimet më të bukura kthehej. Me përjetime nga më të çuditshmet.
Zëri i tij shfaqej si diçka e rrallë dhe vlerësohej shumë jo vetëm nga spektatorët, por sidomos nga specialistët e muzikës dhe kritikët e artit. Jam i bindur se po të mbante ditar Mentor Xhemali, do ishte një pasuri e vyer, jo vetëm për ne familjarët.
Po ai ishte i shkujdesur për kësi punësh dhe vetëm kur e pyesnim për ndonjë histori, na i tregonte si i kujtohej aty për aty…
Thatë se mirëpritej nga publiku dhe vlerësohej nga mjeshtërit e artit. A pati ndonjë ofertë për t’u bërë pjesë e trupave prestigjoze të muzikës?
Me sa mbaj mend nga çfarë na tregonte ai, kur ishte në Francë dhe këndoi aty në një festival, në mos gabohem, e patën kërkuar të bëhej pjesë e një asambli të Parisit.
Oferta fillimisht u kishte shkuar drejtuesëve të asnamblit, që kuptohet për kohën e kishin refuzuar. Mentori e kishte marrë vesh kur kishin mbritur në Tiranë dhe e kishte kaluar duke qeshur duke thënë se dhe për pak u bëra francez.
E kanë kërkuar me sa di dhe në Bashkimin Sovjetik, por ishte ajo koha e divorcit politik me Moskën dhe kërkesa sa u shfaq u shua. Drejtpërdrejt ka patur një ofertë në Vjenë. Aty ia kanë shprehur haptazi, madje shoqëruar me një ofertë të majme e goxha joshëse…
Dhe nuk pranoi Mentori të bëhej pjesë e asmablit të Vjenës…
Këmbngulën profesorët e Vjenës për ta mbajtur aty. Ti i duhesh skenave tona, i thanë. Zëri yt i rrallë na bën shumë punë.
Po jo Mentori, që i dukej si shaka. Të kemi garantuar veturë, vilë, paga të majme, këmbngulën austriakët. Prapë jo, Mentori. Dhe kur e panë që ai nuk kthente rrugë, i thanë me shpoti: Atëherë na shit gurmazin.
Gurmazin jo, ua ktheu Mentori, e kam për vete, e kam për popullin tim. Ia kujtonim këtë ndodhi tim ati sa herë ndeheshim e keq e na mungonte diçka në ato vite. E shikon çfarë na bëre, i thonim. Do ishim si mos më mirë në Vjenë.
E ku ka më mirë se në vendin tënd, aty ku të ka rënë koka. (Panorama)
ObserverKult
Lexo edhe:
LUAN RAMA: NJËZET VJET RRUGË M’U DESHËN TË VIJA TEK TI…
Poezi nga Luan Rama
Erdha Melina
njëzet vjet rrugë m’u deshën
të vija tek ti në zemër të Athinës,
një kafe piva në lagjen «Plaka»,
«Kafenea Melina» shndriste në diell si një vajzë e dashuruar,
rrugën mora nga Akropoli për tek ti
atje ku flije nën mermerin e nxehtë të Moresë,
merre këtë cigare Mërkuri,
çohu dhe ndize si njëherë
ngjitu në këtë trapez të mermertë dhe kërce një «rebetiko»
kujto «djemtë e Pireut» dhe klith një «sagapo»,
çou dhe këndo këngën e trishtë të “qirios Andonit”
që i lumtur ishte veç në ëndërr,
Melina, gjaku im i shprishur,
i dua sytë e tu të mëdhenj siç dua detin
Poezinë e plotë mund ta lexoni KËTU:
ObserverKult
