Nga Luan Rama
Në historinë mesjetare franke një vend të nderuar zë dhe stradioti i famshëm Muzaka, një nga bijtë e Gjon Muzakës, i cili ishte një nga bashkëluftëtarët më të afërt të Skënderbeut. Sipas studjuesit të njohur të historisë së Greqisë dhe shqiptarëve të Greqisë Carl Hopf, në librin e tij Chroniques greco-romaines shkruhet për të birin e Gjon Muzakës, Adrianin, i cili ishte kapiten i kalorësisë së lehtë në shërbim të mbretit francez. Ai kishte nën komandën e tij një trupë prej 300 stradiotësh dhe me ta luftoi kundër anglezëve të veri të Francës. Por më pas mësohet se i helmuar, vdiq në veri të Francës, në Picardie në vitin 1526. Por ndërkohë, vëllai i tij, i quajtur Konstantin, siç shkruan historiani Paolo Petta në librin e tij Despotë të Epirit dhe të Maqedonisë, (Despoti d’Epirio e principi di Macedonia), ishte nga të pakët komandantë që e shpëtoi trupën e tij dhe në krye të tyre mori rrugët drejt Francës. Cilët ishin këta prijësa të mëdhenj dhe cila ishte jeta e tyre? Vallë Konstandini mbeti përfundimisht në Francë? Ku vallë? Pranë oborrit mbretëror? Ndoshta një ditë arkivat e vjetra do të na zbulojnë të dhëna të reja për bëmat e tyre.
Në Memorie-n e tij, Gjon Muzaka u kujtonte bijve të vet, por dhe historisë, se “kur u pushtua Shqipëria nga osmanët, ai shkoi në Napoli tek mbreti Ferrante i Aragonës, ku ai e priti në oborrin e tij dhe i premtoi mjaft toka në Apicie“. Ai kujton gjithashtu se kur ikën në Napoli “biri i tij Theodhori ishte një vjeç e gjysmë, Adriani, një muajsh, ndërsa Konstandini lindi në Napoli“. Gjon Muzaka, i cili nuk pranoi të ndryshonte fenë siç ia kërkoi sulltani, e përshkruan ikjen e tij dhe të familjes së tij në mënyrë romaneske… Ai iku fshehurazi natën, pa e parë kush, aty nga viti 1476, duke marrë një anije për tu hedhur në brigjet e jugut të Italisë. “Gruaja ime dhe nëna juaj, Maria Dukagjini, – shkruante ai, – ishte shtatzënë me Don Adrianin dhe në muajt e fundit të barrës u detyrua të ikë në Durrës, duke mos treguar se kush ishte dhe u strehua në shtëpinë e disa fisnikëve, miqve tanë, ku dhe solli në jetë Adrianin. Ai u çua në kishë të pagëzohej si një fëmijë i gjetur i ndonjë fshatari, aq sa dhe kumbarët nuk e dinin se biri i kujt ishte. Don Theodori dhe Dona Helena, u fshehën edhe ata në shtëpitë e fisnikëve të tjerë. Dhe kur erdhën të dërguarit e turqve për të kërkuar në qytet nënën tuaj bashkë me bijtë, ajo u fsheh në shtrojen e një shtrati prej puplash, i cili pasi u rregullua mirë e mirë, nuk jepte përshtypjen se kishte brenda një njeri. Të dërguarit turq kërkuan nëpër shtëpi, por Zoti mëshirëplotë desh që mos t‘i zbulonin. Kështu i shpëtoi tërbimit të turkut e bashkë me fëmijët e saj ajo nuk ra në duart mizore. Pas ndonjë muaji, fisnikët e mësipërm, bashkë me disa burra të mirë që ishin vasalët tanë, morën me qera një anije, ku hipën nënën bashkë me fëmijët dhe i shoqëruan ata shëndoshë e mirë deri në Pulje».
Emri i Gjon Muzakës gjendet dhe në ditaret e historianit italian Sanudo ku më 1499, duke iu referuar letrës së guvernatorit Jacomo Lion, ka shkruar: “Thuhet se Gjon Muzaka, kapiten i Francavila-s, djalë i të ndjerit Muzak Arianiti, i cili pat qenë zot i Muzeqesë në Shqipëri, ishte i gatshëm të shkonte me 300 kalorës në Shqipëri, në shërbim të Sinjorisë sonë, duke premtuar të bënte shumë punë”. Në fakt, në vitin 1498, ai kishte shkuar një herë në brigjet shqiptare dhe pasi kthehet nga kjo luftë, kërkon të shkojë përsëri. Në vitin 1512, siç shkruhet në një dokument, “Giovanni Musaçhio albanese“ lufton për mbrojtjen e Pratos dhe në vitin 1529 lufton në Toskana kundër trupave gjermane të perandorit Maximilian. Lidhur me “Teodoro albanese“-n (Teodoro Musaçhio) shkruhet se në vitet 1525-1526, ai luftonte në kraninën e Piemontit, në Monferrato, Ceva, etj., në krye të 100 kalorësve, ku merr pjesë dhe në mbrojtjen e Milanos. Por në vitin 1529, gjatë një beteje kundër perandorit Maximilian, bie në fushën e betejës. Në dokumente të tjera flitet dhe për një pinjoll tjetër të Gjon Muzakës, Musaçhino di Musaçhio, i cili kishte luftuar kundër pizianëve, kundër venecianëve të Bartolomeo d’Alviano. Po kështu kishte luftuar dhe kundër spanjollëve në Prato dhe kundër gjermanëve në veriun italian. Beteja e tij e fundit shënohet ajo e mbrojtjes së Firences në vitin 1530. Pesë vjet më vonë shkruhet se ka vdekur.
Në vitin 1550, shumë vite pas vdekjes së atit të tij Gjon Muzaka, Konstandini shtoi në këtë memorie dhe shënime të tjera që i përkisnin familjes dhe se çfarë ndodhi më pas me ata, si dhe princat e tjerë ku flitet dhe për birin e Skënderbeut, Gjon Kastrioti dhe nënën e tij. “Ta dini se im vëlla Adriani, kishte një kalorësi të lehtë prej njëqind kalorësish në shërbim të mbretit të Francës dhe se paguhej mirë si në luftë ashtu dhe në paqe. Dhe ky i quajturi Zot Adrian Muzaka, vdiq në dhjetë të muajit maj, i helmuar nga ca zotërinj francezë që shërbenin në Monsinjori Vendôme, për t’i marrë vendin dhe paratë dhe se ai kishte nën vete 12.000 këmbësorë. Të tjerë i morën kuajt dhe paratë. Ai ishte vendosur në qytetin e Biville-s që është në provincën e Picardie-s, ku i përmenduri mbret i kishte dhuruar një kështjellë me emrin Mundi, pranë Monrosë dhe Biville-s. Pra ai vdiq në dhjetë të muajit maj të vitit 1526.»
Në Analet e udhëtimeve gjeografike dhe historike, Conrad Malte-Brun shkruan për kapitenin legjendar Muzakën e “vjetër“ (Musachio ancien et preux capitaine) dhe kavalerinë e tij prej 500 kalorësish, duke përmendur dhe një nga trimat e tij, Nicola Masi, “një kapiten plot kurajo, emri i të cilit në shqip ishte “mëzi“, “poledro“… Stema e familjes Muzaka ishte shqiponja dy-krenore me një yll në mes.
Një histori e çuditshme më kishte ndodhur me këtë stemë në pranverën e vitit 1992, në ambasadën shqiptare në Paris. Një pinjoll i Muzakajve, familja e të cilit nga Kalabria kishte emigruar prej kohësh në Francë, erdhi në ambasadë dhe më solli një emblemë të madhe të Muzakajve, të derdhur në bronx. Meqë ishte shumë e rëndë, e lamë atë në korridorin e brendshëm të ambasadës, mirëpo ylli me pesë cepa, në mes krerëve të shqiponjës, u bë shqetësues për ish emigrantët shqiptarë monarkistë, të cilit shihnin në të një simbol komunist, pra një nostalgji për epokën që sapo kishte perënduar. Dhe atëherë emblemën e rëndë e hoqëm. Por në fakt ai yll nuk ishte shtuar nga ai pinjoll si shenjë adhurimi për Shqipërinë komuniste. Ai yll kishte të drejtë të qëndronte në emblemë pasi ai kishte ekzistuar i tillë tetë shekuj më parë, që në kohën bizantine. Historiani Xhufi, shkruan se “meqë Andrea Muzaka, kishte luftuar dhe kishte mundur ushtrinë serbe të Vukashinit në vitin 1369, në Perister, perandori bizantin i kishte dhuruar Muzakës emblemën perandorake: shqiponjën me dy krerë dhe me yllin në mes. “ Çuditërisht epoka bizantine dhe epoka totalitare kishin pikëtakuar njera-tjetrën në një histori parisiane…
KAPITEN RENESHI NË BETEJËN E JAMETZ
Raneshët ishin një fis i fuqishëm që ikën nga Greqia në fillimet e shekullit XVI dhe u nisën drejt Venedikut si shumë kalorës të tjerë shqiptarë nga brigjet shqiptare dhe nga vendet e Moresë (Nafplio, Argos, etj.) apo Athina. Ata shkuan të luftonin si mercenarë për Republikën e Serenissime-s por lufta kundër turkut për ta ishte prioritare. Luftëtarë trima, ata u shquan për kurajon dhe trimërinë, për mënyrën e tyre të luftimit mbi kalë. Ndër të tjera, Reneshi, familja e të cilit kishte zbarkuar në Francë me trupën e tij të stradiotëve në fillimin e shekullit XVI u shqua veçanërisht gjatë luftrave fetare të Francës e sidomos në betejën e Jametz. Kjo betejë zgjati më shumë se dy vjet, nga 1586-1889. Në fakt, pas “Natës së Bartolomeut” ku u vranë mijra protestanë, lufta e protestanëve kundër katolikëve vazhdoi edhe pse shumica e tyre u drejtua drejt krahinave gjermanike. Ata kishin ndihmën e mbretit Henri de Navarre, i cili pas vdekjes së mbretit francez Henri III u shpall mbret i Francës. Por ai nuk mund të mbretëronte qetësisht në një Francë katolike, pra do i duhej të konvertohej më vonë në katolik por në të njëjtën kohë dhe të mbështeste protestanët. Sidoqoftë, qyteza e fortifikuar e Jametz ndodhej pranë Sedanit dhe ishte një nga bastionet e Nancy. Siç shkruhet në një kronikë, edhe René II, duka i Lorraine-s, në luftën kundër Robert de la Marck, zotit të Sedanit, (i cili kërkonte të fuste nën pushtetin e tij dhe krahinën e Metz-it), ndër mercenarët që mblodhi në luftë kundër Robertit (1493-1497) ishin dhe “Albanés”, shqiptarë.
Beteja e Jametz filloi në 16 janar 1586 kur ushtria spanjolle, aleate e dukës katolik të Lorraine-s, Charles III, e bombardoi këtë qytezë. Menjëherë pas bombardimit, ushtria spanjolle u tërhoq dhe tashmë ishte ushtria katolike e Charles III që iu sul qytezës së fortifikuar, të komanduar nga baroni d’Haussonville dhe leitnanti i tij Jean de Lenoncourt. Siç shkruan në raportet e tij kronisti francez Palma Gayet, kjo ushtri përbëhej nga 3000 këmbësorë dhe 800 kalorës. Sipas historianit De Thou në librin e tij “Historia universale e Francës“, ishin 3000 “lasquenets”, 200 ushtarë francezë, spanjollë e italianë, dhe 7 kompani të kalorësve shqiptarë (stradiotë) të komanduara nga kapiteni Reneshi, origjinën e të cilit e gjejmë që në luftrat e Moresë kundër turqve. Ata u vendosën në Louppy, Remoiville dhe rrethinat e tyre. Më 9 janar 1588 pushtuan një torrë pararojë të mbrojtjes së Jametz e quajtur “Moulin à vent“, (“Mulliri me erë“). Nga ana e tij duka de Guise sulmoi Sedanin dhe zuri pozicionet midis Sedan dhe Jametz. Ai që e mbronte këtë qytezë ishte Robert de Schlandre, një protestan nën urdhërat e Robert de la Marc. Atij iu kërkua të dorëzonte fortesën dhe qytetin por ai nuk pranoi dhe nisi menjëherë të fortifikonte akoma më shumë qytezën dhe kështjellën e ngritur brenda saj. Renesi me shqiptarët e tij bëri disa mësymje që të mund të nxirrte nga qyteti kalorësinë protestane por pa sukses. Madje në një ndërmarrje fshehurazi nga dy ushtarë të Jametz, u arrit që torra “Mulliri me erë“ të hidhej në erë, çka për katolikët ishte një humbje. Sidoqoftë kjo luftë do të vazhdonte gjatë me sulme dhe kundërsulme. Garnizoni protestan ishte i vendosur të rezistonte deri në fund. Edhe pse bëhen armëpushime dhe bisedime për paqe, lufta do të vazhdojë dhe qyteza e rrethuar do të vuajë shumë nga uria dhe dizanteria. Baroni d’Haussonville e dërgoi sërrish kapitenin Reneshi të sulmonte rradhët e para të bedenave të qytetit dhe ata desh hynë, por të rrethuarit e fshehur sulmuan sërish. Krahas Reneshit, luftonin dhe kapiteni Pietro Gradina si dhe Ferrante Cavalchino, me një eksperiencë të luftrave në Itali. Siç shkruan historiani De Thou, në tetor të vitit 1588 në Jametz ra kolera dhe komandanti protestan Schlander e kishte kuptuar se kjo rezistencë ishte e destinuar drejt humbjes. Megjithatë ai nuk dorëzohej. Një betejë e madhe u zhvillua brenda mureve të qytetit kur pas një armëpushimi, katolikët shkuan të tërhiqnin të vrarët e shumtë për ti varrosur. Që atëherë në rrethinat e Jametz u krijua një varrezë e madhe që u quajtën “Të vrarët e Jametz”, ku padyshim kanë mbetur atje dhe eshtrat e shumë e shumë shqiptarëve.
Ndërkohë, kavaleria protestante e Sedanit ishte shpartalluar nga Reneshi në Estenay. Ky ishte një lajm i shumëpritur për katolikët që ishin gati të merrnin qytetin. Pas kësaj, Schlander kërkoi armëpushim dhe pranoi ta linte qytezën dhe të futej në fortesë për të rezistuar deri sa të pranohej një traktat paqeje midis dukeshës së Bouillon (që mbështetej nga mbreti francez Henri IV) dhe Charles III de Guise. Por lorenasit nuk e respektuan armëpushimin dhe në kundërshtim me dëshirën e mbretit ata sulmuan mbi fortesën e Jametz në 13 prill 1589 duke e bombarduar në një mënyrë të tmerrshme, natë e ditë, gjersa e kthyen atë në rrënojë. Më në fund Schlander dërgoi fshehurazi një mesazher për tek dukesha, por ai u kap nga katolikët dhe një letër e rreme iu dërgua kapitenit Schlander që të pranonte të kapitullonte. Dhe ai u dorëzua me kusht që të largohej bashkë me armët e tij. Flamuri i zi i dorëzimit u ngrit mbi fortesën e Jametz. Kjo betejë hyri në histori si një nga betejat më të përgjakshme të Francës së asaj kohe. Reneshi dhe stradiotët e tij, do të niseshin në beteja të tjera…
Në librin Kujtimet mbi Ligën, historiani S. Goulart dhe C. P. Goujet, duke shkruar për ushtrinë e senjorit de Mayenne, duka i Mayenne-s, pohojnë se në vitin 1586, në ushtrinë e tij kishte dhe 400 kalorës “albanois“… Nën drejtimin e Siena de Malicorne “ishin shqiptarët ata që ruanin garnizonin e kështjellës Château de Salai, pranë Rochelle-s.“ Në Mémoires de la Ligue të historianit Simon Goulart shkruhet se sieur Malicorne kishte vendosur garnizonin shqiptar të mbronte kështjellën e Salai-it. Ndërkohë forcat protestane të sieur Ranques që donte ta pushtonte arritën të gjenin një çarje buzë kënetës, por shqiptarët e kuptuan shpejt dhe e mbushën me gurrë e tulla. Megjithatë, duke përdorur barutin ata arritën ta kapërcenin pengesën dhe të futeshin në kështjellë. Shumë Albanois u vranë, të tjerët u hodhën nga kështjella për të shpëtuar. Por nuk kaluan shumë kohë dhe atje u shfaqën trupat e kalorësit albanois Mercure me një artileri të rëndë dhe protestanët u detyruan të dorëzohen…”. Në librin Histoire Universelle, J. A. de Thon shkruan për kalorësin Demetrio Albanois gjatë sulmit të mareshallit de Brissac në Vercueil. Po në këtë libër përmendet dhe oficeri “albanois“ Demetrio Capusemati… Kapuzemati përmendet dhe në një burim tjetër historik në Collection des mémoires relatifs à l’histoire de France, por kësaj rradhe i vëllai i tij Gjergji (Georges), i cili u printe 200 kalorësve shqiptarë. Interesant është fakti që na sjell historiani Jean Rousset de Missy në librin e tij Cérémonial diplomatique des cours de l’Europe, i cili midis të tjerash tregon edhe rreth një kronike historike kur mbreti anglez Henry VIII erdhi për vizitë në Francë, në një ballo me maska të organizuar për nder të tij, “ai shoqërohej nga 12 senjorë të veshur si Albanois“.
Shqiptarët lanë gjurmë në historinë e qyteteve dhe të krahinave të ndryshme franceze ku u instaluan për një periudhë të gjatë kohe dhe shumë prej tyre përfundimisht. Ishin shqiptarët ata që më 1525 shkuan në ndihmë të Antoine, duka i Lorraine-s, nipit të René d’Anjou-së. Në librin Histoire de la Lorraine, Augustin Calmet shkruan se «kapiteni i shqiptarëve, De Beaulieu dhe De Geraudure, bashkë me shqiptarët e tij nxitoi në ndihmë të Antoine, duka i Lorraine-s, duke përndjekur armiqtë». Në fakt bëhet fjalë për luftën e lorenasve kundër revoltave fshatare në emër të Luterit në kufijtë franko-gjermanë. Në librin tjetër Historia ekleziastike e civile e Lorenës ky autor shkruan dhe për takimin e trupave për të nisur sulmin thellë tokave gjermane. Princat de Guise dhe De Vaudémont, vëllezër të dukës Antoine, shkuan të shohin ardhjen e trupave të tjera. Së pari u shfaqën Albanois (stradiotët) mbi kuaj dhe të ngjeshur me armë të komanduar nga kapiteni Geraudure. Pas tyre erdhi kompania e princit De Guise, guvernator i Champagne-s etj. Fillimisht ushtria u nis drejt trupave armike të stacionuara në abacinë e Herbuchem e më pas drejt Sarbourg. Ndërkohë kishte shpërthyer revolta e mijra luterianëve të cilët u mblodhën në qytetin e fortifikuar të Saverne-s. Një çast kur trupat po vonoheshin, ishin kapitenët De Beaulieu dhe Geraudure me shqiptarët e tyre që i përndoqën armiqtë”. Por në 16 maj 1525, lufta në portat e Saverne-s dhe brenda saj do të vazhdonte e ashpër pasi fshatarët gjermanë nuk pranuan të dorëzoheshin. Një betejë e përgjakëshme që kushtoi vrasjen e 28.000 – 30.000 fshatarëve luterianë që luftonin me emrin e Luterit në gojë. Pas kësaj beteje, trupat e Dukës Antoine të Lorraine-s u kthyen në Nancy. Pikërisht atë kohë gjatë betejës së Pavias ïshte kapur rob mbreti François I …”
A. de Thon në Histoire Universelle, shton dhe «betejën e 50 shqiptarëve më 3 gusht 1589, kur të komanduar nga kapiteni Louis Gaucour, marshuan drejt Gamaches, ku i shpartalluan armiqtë. Të burgosurit u çuan në Bourges. Ishte një betejë tepër e përgjakshme…»
Për stradiotët do vazhdohet të shkruhet edhe në dekadat e para të shekullit XVII. Historiani Charles d’Aigrefeuille, në librin e tij mbi historinë e qytetit të Montpellier, shkruan se më 1605, spanjollët “bënë për vete dy vëllezërit shqiptarë të quajtur Luquisses, të cilët premtuan se do tu dorëzonin qytetet Leucate, Narbonne dhe Beziers. Thuhej se ata ishin bijtë e një shqiptari të cilin «konetabli» Montmorency e kishte çmuar shumë. Kështu pensionin e të atit, Montmorency vazhdonte t’ua jepte djemve të tij“. Kuptohet se kur dy vëllezër shqiptarë merrnin përsipër të dorëzonin qytete me emër si Leucate, Narbonne dhe Beziers në jug të Francës, kemi të bëjmë me personazhe të rëndësishëm ushtarakë. “Por këta të rinj, të etur për fitime u bashkuan me spanjollët. Djali i madh shkoi të bëjë një marrëveshje me ta në Perpinjan dhe u kthye me një sasi të madhe parash për t’ua shpërndarë atyre që do ishin dakort për ardhjen aty të spanjollëve. Por njëri prej njerëzve shkoi e njoftoi kalorësin e famshëm De Montmorency, birin natyral të “konetablit” që ishte në Pezenas. Ai e njoftoi mbretin dhe menjëherë ata u kapën dhe i sollën në Toulouse. Vëllait të vogël i prenë kokën ndërsa të madhin e shqyen, duke dënuar dhe disa të tjerë me vdekje.”
Në librin Historia e Luftrave Civile të Francës, H. C. Davila dhe J. Baudoin, shkruajnë për një betejë të zhvilluar në Roche-Chalais ku kavalerinë e printe Merkur Bua dhe kapiteni Montigny me 2500 kalorës. Trupat e Henri de Navarre qëlluan me artileri dhe aty u plagos dhe Merkur Bua. Po në këtë libër, autorët shkruajnë se pas kësaj fitoreje, Henri de Navarre marshoi të sulmonte drejt Parisit, ku qëndronte mbreti Henri III. “Ushtria e Henri de Navarre donte të shpartallonte kapitenin Fratta, shqiptar, (Albanois), i cili bashkë me kapitenin Vins komandonin që të dy kalorësinë e lehtë…“ Një përleshje e madhe u bë në afërsi të qytetit të Montargis rreth 150 km larg Parisit. Në librin Kujtimet mbi Ligën, historiani S. Goulart dhe C. P. Goujet, duke shkruar për ushtrinë e senjorit de Mayenne, duka i Mayenne-s, pohojnë se në vitin 1586, në ushtrinë e tij kishte dhe 400 kalorës “albanois”… Nën drejtimin e Siena de Malicorne “ishin shqiptarët ata që ruanin garnizonin e kështjellës Salai, pranë Rochelle-s“… Në librin Histoire Universelle, J. A. de Thon shkruan për kalorësin Demetrio Albanois gjatë sulmit të mareshallit de Brissac në Vercueil. Po në këtë libër përmendet përsëri dhe oficeri “albanois“ Demetrio Capusemati… Kapuzemati përmendet dhe në një burim tjetër historik në Collection des mémoires relatifs à l’histoire de France, por kësaj rradhe i vëllai i tij Gjergji (Georges), i cili u printe 200 kalorësve shqiptarë.
Vitet 1588-1589 ishin tepër të vështira për mbretin katolik Henri III. Figura e dukës Guise po bëhej figura qëndrore në luftën kundër protestanëve. Duka bashkë me ushtrinë e tij iu drejtua Parisit për ta mbrojtur. Kur u shfaq në Paris, ai hyri bashkë me shqiptarët “Albanois” të tij. Në librin Registre-journal të mbretërimit të Henri III – 1588-1589 shkruhet për ngjarjet konkrete që kanë ndodhur atë kohë në Paris. Mbreti tashmë kishte frikë dhe vetë nga duka de Guise, meqë ai duartrokitej ngado, çka shkruhet dhe në këtë libër – kronikë ku mes të tjerash ka dhe një dialog kur mbretit shkojnë ti thonë se poshtë pallatit ka ardhur ta takojë De Guise dhe fytyra e tij ndryshon menjëherë. Ai parandjen një lloj rreziku. Mbretit i thonë se ai kishte hyrë në Paris bashkë me shqiptarët e tij dhe se populli thërriste ngado: Vive de Guise! Vive le pilier de l’Eglise!” Ishte data 10 maj 1588. Shqiptarët ishin rreth dukës. Arqipeshkvi Lyonit kishte ardhur ta takonte në hotelin ku qëndronte. Me 13 maj, dukës i dorëzojnë Bastijën. Në korrik, mbreti detyrohet ta shpallë dukën lietnantin e tij të Përgjithshëm të ushtrisë. Në meshën që mbahet me këtë rast pas emrit të mbretit përmendet dhe emri i tij! Duka është në kulmin e famës.
Një tjetër betejë zhvillohet mes Ligës Katolike dhe trupave të Henrit IV në këtë kohë në kështjellën e Arques, ku mbreti ka në shërbim të tij 20.000 trupa. Kjo betejë zhvillohet nga 15 deri në 29 shtator 1589 dhe është Charles, duka i Mayenne që sulmon trupat e mbretit. Me vete, katolikët kishin dhe kalorësit shqiptarë. Charles do kishte mundur ta fitonte këtë betejë ku e kishte rrethuar mbretin, por ishte ndihma e anglezëve dhe skocezëve që e shpëtoi. 50 anglezë, 1200 skocezë dhe 4000 ushtarë të Elisabetës I, si dhe artileria që sollën e ndryshoi fatin e luftës. Atëherë në pamundësi për të fituar trupat e dukës së Mayenne dhe shqiptarët e tij më së fundi u tërhoqën. jë çmim për ilustrimet e librave”.
