Nga: Seneka
Ti Luçilo, më pyete përsë vallë u ndodhin kaq shumë fatkeqësi njerëzve të mirë, nëse bota drejtohet nga provania.
Kjo temë kërkon një shtjellim më të gjerë, sepse më parë duhet treguar se është e vërtetë që provania drejton gjithësinë dhe se ka një Zot që kujdeset për ne, por meqënëse ti më kërkon të trajtoj vetëm një pjesë të çështjes, për t’iu përgjigjur pyetjes tënde, pa shkuar në thellësi të krejt çështjes, do të bëj diçka shumë të thjeshtë: do të mbroj hyjnitë.
Para së gjithash, është e kotë të tregosh, tani për tani, se si një vepër kaq e madhe siç është gjithësia mund të mbahet në këmbë pa ndihmën e dikujt dhe se si lëvizja e harmonishme e yjeve nuk mund të jetë e rastësishme, sepse gjithçka që është krijuar rastësisht pëson luhatje të shpeshta dhe ndryshime të papritura; ndërsa kjo lëvizje e pandryshueshme e gjithësisë, e cila sjell një sasi të pafund frymorësh e jofrymorësh në tokë dhe në det, dhe përshkëndit në qiell një numër të madh yjesh të shkëlqyeshëm, sipas një rregulli që e vendos secilin në një vend të caktuar, patjetër që kryhet sipas parimeve të një ligji të përjetshëm.
Ky rregull nuk mund të rrjedhë nga një materie e verbër, e cila vagëllon rastësisht dhe nuk ka mundësi që elementët e bashkuar rastësisht të krijojnë një ekuilibër kaq organik sa t’i lejojnë masës së rëndë tokësore të qëndrojë e palëvizur në mes të qiellit që rrotullohet rreth saj, aq sa detet të depërtojnë nëpër lugina për të zbutur tokën dhe të thithin ujin e lumenjve pa tejbajtur, e aq sa të lejojnë lindjen e krijesave të mëdha nga fara të vogla.
Por edhe dukuritë, në dukje të shthurura dhe të çrregullta-si shirat, retë, shpërthimi i dhunshëm i vetëtimave, llavat që dalin nga majat e vullkaneve, lëkundjet e tërrmetit dhe të gjitha turbullimet e shkaktuara nga lëvizja e atmosferës që rrethon tokën-megjithëse janë të paparashikueshme, nuk ndodhin pa një arsye. Të gjitha kanë shkaqet e tyre, ashtu siç i kanë ato dukuri, të cilat, duke u shfaqur atje ku ne nuk i presim, na duken të mrekullueshme: për shembull, burimet e ujit të ngrohtë në mes të detit dhe ishujt e rinj që lindin papritur në oqeanin e pafund.
Fundja, nëse vërejmë se si brigjet dalin në sipërfaqje për shkak të tërheqjes së detit dhe pastaj përmbyten përsëri në një hapësirë të shkurtër kohe, mos vallë duhet menduar për ndonjë impuls të verbër, në sajë të të cilit dallgët herë përmblidhen dhe tërhiqen, herë ngrihen dhe marrin përsëri vendin e tyre në një kohë të shkurtër?
Përkundrazi, ato ngrihen dhe ulen në orë e në ditë të caktuara, më shumë a më pak sipas ndikimit të hënës, e cila sjell vërshimin e oqeanit. Por, le t’i lëmë për më vone bisedimet mbi këto dukuri, aq më tepër sepse ti nuk ke asnjë dyshim mbi ekzistencën e Zotit, vetëm se ankohesh për të.
Unë dua të të pajtoj me Zotin dhe të të tregoj se ai nuk është i padrejtë me njerëzit e mirë. Është ligj i natyrës: një e mirë nuk mund t’i bëjë dëm njerëzve të ndershëm. Mes njerëzve të virtytshëm dhe hyjnive ka një marrëdhënie të ngushtë miqësie, të bazuar mbi virtytin , madje më shumë se një lidhje farefisnore , një ngjashmëri, sepse njeriu i drejtë ndryshon nga Zoti vetëm nga koha, dua të them ngaqë ai nuk është i përjetshëm si Zoti. Ky i fundit, si baba i mrekullueshëm që është, por edhe i kërkueshëm, kur bëhet fjalë për virtytin, e edukon atë si të ishte fëmija i tij i vërtetë, dishepull e kundërshtar, e edukon më rreptë sesa të tjerët, siç bëjnë të gjithë baballarët e ashpër.
Prandaj, kur të shikosh njerëzit e mirë dhe të dashur nga hyjnitë, të lodhen, të djersitin dhe të ngjitin tatëpjeta të vështira, ndërsa të këqijtë argëtohen dhe notojnë në kënaqësitë e paturpshme të trupit, kujto se ajo që na gëzon te fëmijët tanë është thjeshtësia e tyre, përballë pafytyrësisë së fëmijëve të shërbëtorëve dhe ndërsa tanët i mbajnë nën frerë me një disiplinë të rreptë, ushqejmë kështu pafytyrësinë e të tjerëve. Në këtë mënyrë sillet edhe Zoti: ai nuk e përkund njeriun e virtytshmë në kënaqësi, por e vë në provë, e kalit, e bën atë të denjë për vetveten.
“Po atëherë përse u ndodhin kaq shumë fatkeqësi njerëzve të mirë?. Para së gjithash, njeriut të mirë nuk mund t’i ndodhë asgjë vërtet e keqe: gjërat e kundërta nuk mund të përzihen mes tyre . Sasia e lumenjve dhe i shirave që bien nga qielli, si edhe burimet e shumta mjekësore, nuk e ndryshojnë shijen e kripur të detit, e aq më tepër nuk e ëmbëlsojnë atë: po ashtu edhe sulmi i fatkeqësive nuk e cënon shpirtin e njeriut të fortë. Ai qëndron i palëvizur në gjendjen dhe në bindjet e tij, sepse është më i fuqishëm se ato që ndodhin rreth tij.
Ai patjetër që është i ndjeshëm ndaj fatkeqësive, por fiton mbi to e, megjithëse është i qetë dhe i shtruar nga natyra, ai di të ngrihet kundër tyre. Për atë të gjitha fatkeqësitë janë prova. Kush është ai i cili, i ndershëm dhe i denjë për t’u vënë në provë dhe për të përmbushur detyrën e tij duke përballuar edhe rreziqet më të mëdha?
Plogështia është vuajtje për njeriun e zellshëm. Shiko atletët, të cilët janë gjithnjë të kujdesshëm për fuqitë e tyre: ata maten me më të fuqishmit dhe u kërkojnë trajnerëve që t’i përgatitin sa më mirë për garën dhe t’u japin gjithë gjallërinë e duhur; ata marrin goditje njëra pas tjetrës dhe, nëse nuk gjejnë një kundërshtar në lartërsinë e tyre, ndeshen njëkohësisht me më shumë se një.
Guximi zbutet pa kundërshtarë dhe vetëm kur tregon se sa peshë mund të mbajë, atëherë mund të nxjerrë në pah se sa i madh e i fuqishëm është. Kështu duhet të sillen edhe njerëzit e virtytshëm, pra të mos kenë frikë nga provat e ashpra dhe të vështira e të mos ankohen për fatin e tyre. Ata, përkundrazi, duhet të dinë të përshtaten me atë që u ndodh dhe ta kthejnë në dobi të tyre. Nuk ka rëndësi se çfarë duhet të durosh, por se si di ta urosh atë.
Shiko sesa e ndryshme është dashuria e nënës dhe ajo e babës. Babai i zgjon fëmijët herët në mëngjes që të merren me punët e tyre dhe nuk do që të pushojnë as në ditët e festave, ai i bën ata të derdhin lot e djersë; kurse nëna dëshiron t’i ketë gjithmonë pranë vetes, të jetë mburoja e tyre, t’i mbrojë nga trishtimi, nga lotët dhe lodhja.
Zoti me njerëzit e mirë ka shpirtin e një babai, ai i do shumë ata, por nuk ka dobësi dhe thotë: “Lodhjet , dhimbjet dhe fatkeqësitë i ndihmojnë që t’i kenë gjithnjë sytë hapur, kështu ata do të jenë vërtet të fortë”.
Kafshët që shëndoshen nga plogështia, dobësohen dhe jo vetëm që nuk janë më në gjendje të bëjnë asgjë, por nuk arrijnë as të lëvizin dhe të mbajnë peshën e trupit të tyre.
Një lumturi e cila nuk është vënë asnjëherë në provë lëkundet që me goditjen e parë, ndërsa kush është ndeshur gjithnjë me veshtirësitë , është mësuar dhe nuk rrëzohet përballë asnjë të keqeje, edhe sikur të rrëzohet vazhdon të luftojë në gjunjë.
Tani ti habitesh përse Zoti, i cili i do kaq shumë njerëzit e mirë dhe dëshiron që ata të jenë gjithnjë më të mirë e të përsosur, u cakton atyre një fat që i vë përballë provave të vështira? Unë, për vete, nuk habitem aspak nëse, herë pas here, ai dëshiron të shikojë njerëz fisnikë të përballen me ndonjë vështirësi.
Edhe ne na pëlqen ndonjëherë të shikojmë një djalosh të guximshëm, i cili, me shtizën në dorë, përballon sulmin e një kafshe të egër dhe, pa iu dridhur qerpiku, duron egërsinë e një luani. E, sa më i guximshëm të jetë ai që lufton, aq më shumë na pëlqen shfaqja. Por nuk janë këto gjëra, argëtime fëmijërore, të cilat i shkojnë për shtat mendjelehtësisë njerëzore, ato që i bien në sy hyjnive. Ja një shfaqje e cila ia tërheq vëmendjen Zotit nga punët e tij: një njeri i fuqishëm i cili matet me fatin e keq, sidomos nëse atë betejë e ka shkaktuar ai vetë.
Zoti, në të vërtetë, ç’shfaqje më të bukur se Katoni mund të shikojë në tokë, i cili, megjithëse pësoi humbje të vazhdueshme, qëndron kryelartë mes gjithë atij shkatërrimi. Duket sikur thotë: “Edhe pse çdo gjë është nën zotërimin e Çezarit dhe tashmë legjionet e tij kryesojnë tokën e anijet e tij, detin, dhe ushtarët e tij u janë pas dyerve të qytetit, Katoni prapëseprapë di se si t’ia dalë mbanë:vetëm me një dorë do dijë ta hapë rrugën drejt lirisë.
Kjo shpatë, e cila ka qëndruar e pastër dhe e panjollosur edhe në mes të luftës civile, do bëjë më në fund një vepër të mirë dhe bujare: do t’i japë Katonit atë liri që nuk ka mundur t’i japë vendlindjes. Bëje, shpirti im, atë që ke menduar prej kohësh, tërhiqu nga çështjet njerëzore! Petreio dhe Xhuba janë ndeshur dhe tani prehen të vrarë nga dora e njëri- tjetrit: marrëveshje për një vdekje fisnike dhe të guximshme, por që nuk i shkon për shtat madhështisë së Katonit. Për Katonin, t’i kërkosh vdekjen e dikujt tjetër nuk është më pak e turpshme sesa t’i kërkosh jetën.”
Jam i bindur që hyjnitë e kanë parë me kënaqësi të madhe këtë njeri, hakmarrës krenar i vetvetes. Ai, pasi u kujdes që të tjerët të shpëtonin dhe organizoi nisjen e të arratisurve, i kushtoi natën e fundit leximeve dhe, së fundi, futi shpatën në gjoksin e tij fisnik, hapi barkun me duart e tij për të liruar kështu shpirtin e tij të shenjtë të cilin do ta kishte infektuar takimi me hekurin.
Zoti nuk u kënaq që ai të kishte një vdekje të shpejtë, prandaj plaga e shkaktuar nga shpata nuk ishte e saktë dhe e vlefshme, por shërbeu për të treguar vlerat e tij në një provë akoma më të vështirë: të përballesh me vdekjen për së dyti, kërkon më shumë guxim sesa hera e parë. Përse Zoti nuk duhej ta shikonte me kënaqësi dishepullin e tij, i cili dilte nga skena e botës me një vdekje kaq lavidplotë dhe të paharrueshme? Një vdekje e tillë e shenjtëron njeriun në përjetësi dhe është e lëvduar edhe nga ata që kanë frikë prej saj.
*Shkëputur nga libri i Senekës: “Dialogje”
Përkthyer nga: Alda Mukli
Përgatiti: ObserverKult
————————-
Lexo edhe:
ÇKA DUHET TË BËJMË QË TË JETOJMË TË LUMTUR? JA ÇKA THOTË SENEKA
