EROS DHE DRITË: SHPËRTHIMI I FEMINITETIT DIELLOR NË POEZINË “BUZËN“
Nga Sarë GJERGJI
Poezia “Buzën” e Donika Dabishevcit është një shpërthim emocional e estetik i ndërthurjes midis pasionit, feminitetit dhe përkohshmërisë. Ajo i përket frymës së lirë dhe të guximshme të poezisë moderne shqipe, ku subjekti lirik femër artikulon dëshirën, revoltën, prekshmërinë dhe fuqinë krijuese në të njëjtën frymë.
1. Struktura dhe toni poetik
Poezia hapet me një pyetje retorike dhe përballje:
“Pse m’rri hutueshëm / i rand’ plumb prej heshtjes?”
Ky fillim përçon tensionin midis heshtjes dhe shpërthimit, midis pasivitetit dhe energjisë jetësore. Heshtja e tjetrit është “plumb” – pra, e dëmshme, e rëndë, e dhunshme në mënyrë simbolike. Subjekti femëror nuk pranon të jetë i nëpërkëmbur apo i frenuar nga mungesa e përgjigjes: ajo kërkon reagim, gjallëri, shpërthim.
Vargu i tretë:
“Diellore jam unë / s’jam nemë e zezë”
vendos një kontrast të fuqishëm semantik dhe simbolik – diell / errësirë, bekim / mallkim. Këtu, poetesha afirmon vetveten si forcë jetësore, dritë dhe krijim, duke refuzuar arketipin patriarkal të “gruas-faj” apo “gruas-tundim”. Ajo e rimerr energjinë e vet në mënyrë pozitive, diellore, afirmuese.
2. Dimensioni filozofik: përkohshmëria dhe materia
Pjesa e mesme e poezisë zhvillon një reflektim ekzistencial mbi përkohshmërinë:
“Nji ditë as ti e as unë,
s’kemi me kenë ma
kemi me humbë,
kemi me u zhba.”
Ky fragment përmban një ndjeshmëri ontologjike, ku poetja përballet me fundin e ekzistencës, me shuarjen, por jo me ankth – më shumë me pranimin e natyrës ciklike të jetës. Kjo “zhbërje” shndërrohet në metamorfozë:
“Ti ke me u kthye n’moçal,
unë n’llavë vullkani,
ti n’ndoj prrue n’vërshim,
e unë kam me shndritë si ylber…”
Në këtë kundërvënie, njeriu mashkull (adresuar si “ti”) përfaqëson materien e ngrirë, të butë, të baltës, ndërsa “unë” femërore përfaqëson forcën e zjarrtë, krijuese, shpërthyese – një figurë që lidhet me simbolikën mitologjike të vulkanit, lavës, ylberit. Kjo është një metaforë e rilindjes, ku gruaja del si forca e dritës dhe ringjalljes në kontrast me pasivitetin mashkullor.
3. Simbolika erotike dhe mistike
Poezia kulmon në një ton të hapur erotik, por të përshkuar nga një shpirtësi e lartë:
“Mos u tkurr,
Shpërthe si vrushkull gjaku!
Shndritma zemrën,
përflakma trupin.
Dhe po: Buzën!”
Erotizmi këtu nuk është thjesht sensualitet; ai është akt komunikimi i shpirtit me trupin, ritual i rilindjes përmes dashurisë. Figura e “vrushkullit të gjakut” bart dyfishin e vdekjes dhe jetës, të dhembjes dhe ekstazës, që bashkë krijojnë unitetin e plotë të përjetimit njerëzor.
Në fund, thirrja:
“Qenie e dobët që do lutje:
Buzën!”
është një akt i fuqisë femërore që ndërton një hierarki të re: ajo që flet është subjekti dominues, ajo që kërkon dashurinë është në kontroll, ajo që përcakton ritmin e ndjenjës është gruaja – si në kuptimin biologjik, ashtu dhe në atë shpirtëror. Fjala “lutje” këtu ironizon rolin tradicional të femrës “lutëse”, duke e përmbysur në një pozicion kërkues, por i barabartë në dëshirë.
4. Stilistika dhe gjuha poetike
Donika Dabishevci ndërton poezinë me një gjuhë të lirë, të shqiptuar në frymë vernakulare, por me densitet simbolik të lartë. Përdorimi i dialektizmit gegë (“hutueshëm”, “n’llavë”, “shndritë”, “tkurr”) i jep një autenticitet emocional dhe një ngarkesë identitare që e dallon nga standardizimi i zakonshëm letrar. Poezia merr kështu një zë të gjallë, të trupëzuar, që i përket një gruaje që flet nga përbrenda vetes, jo përmes filtrave të përvetësuar mashkullorë apo akademikë.
Metaforat janë organike: moçali, llavë vullkani, prrue, ylber – të gjitha lidhen me elementet natyrore si mënyra të shprehjes së gjendjeve të brendshme.
5. Lexim intertekstual dhe mitopoetik
Në një plan të thellë, poezia përkon me konceptin jungian të bashkimit të të kundërtave (coniunctio oppositorum) – zjarri dhe uji, drita dhe errësira, mashkulli dhe femra – që sintetizohen në fund përmes figurës së ylberit, simbol universal i bashkimit pas stuhisë.
Ky motiv mund të lexohet edhe në dritën e mitit të krijimit: “llavë” (zjarr që lind botën) dhe “moçal” (uji që ruan farën e jetës) janë dy energji primordiale të cilat, përmes aktit të dashurisë, kthehen në unitet.
6. Përfundim: afirmim i feminitetit krijues
“Buzën” është një himn i vetëdijes femërore, një poezi ku dashuria nuk është dorëzim, por akt njohjeje dhe transformimi. Ajo ngre zërin e gruas që e njeh trupin e vet si burim drite, jo turpi; si burim energjie, jo kufizimi.
Në një kuptim më të gjerë, poezia përfaqëson kalimin e gruas shqiptare nga objekti i ndjenjës në subjektin e saj poetik – një emancipim i ndjeshmërisë që përzien revoltën, shpirtin dhe dritën në të njëjtin gjest poetik.
ObserverKult
