Mbretëresha ilire Teuta është një nga figurat më të jashtëzakonshme të lashtësisë ilire dhe të trashëgimisë shqiptare.
Ajo quhej edhe mbretëresha e piratëve dhe folklori thotë se ajo ishte më e mençur se gjarpëri, më e guximshme se luani dhe më e bukur se zanat.
I kufizuar nga deti Adriatik në perëndim dhe lumi Morava në lindje, Iliria korrespondon me pjesë të Kroacisë së sotme, Bosnjë-Hercegovinës, Sllovenisë, Malit të Zi, Kosovës, Serbisë dhe Shqipërisë.
Teuta ishte fëmija i parë i një familjeje fisnike ilire dhe u lind rreth vitit 268 p.e.s. Ajo mori një arsim tradicional por edhe u stërvit në artin e luftës, gjuetisë, kalërimit etj. Ilirët e lashtë, ashtu si spartanët, i inkurajonin gratë e tyre të mësonin artet e luftës dhe aftësitë luftarake.
Teuta mori famë si një bukuri e rrallë dhe trashëgimtari i fronit e zgjodhi atë si grua dhe mbretëreshë.
Teuta, e martuar me mbretin Agron, ishte para së gjithash një luftëtare e mirë, agresive dhe me një ndjenjë të fortë drejtësie.
Martesa e Teutës me mbretin Agron zgjati 18 vjet, një kohë e përparimeve të mëdha politike, ekonomike dhe ushtarake për mbretërinë ilire.
Teuta hipi në fron në vitin 231 p.e.s.. Pas vdekjes së bashkëshortit të saj Agronit, ajo sundoi në emër të djalit të mitur, Pinnes (djali i Agronit nga një marrëdhënie e mëparshme) dhe në atë kohë shteti i fuqishëm ilir shtrihej nga bregu i majtë i Neretvës deri në Epir, duke përfshirë të gjithë ishujt përveç Vis.
Brenda një kohe të shkurtër Teuta arriti të forconte dhe konsolidonte pushtetin e saj, bëri aleatë të fuqishëm dhe vazhdoi më tej reformat e bashkëshortit.
Ajo stimuloi ekonominë, nxiti zhvillimin e qyteteve ilire, forcoi ushtrinë dhe krijoi marinën e saj, nëpërmjet krijimit të anijeve liburne. Teuta arriti të zgjerojë kufijtë e mbretërisë së saj, pasi mundi ushtrinë greke dhe mori Fenikinë, qytetin më të pasur dhe më të rëndësishëm të Epirit. Jo vetëm që ajo kontrolloi detin Adriatik, por pas suksesit të saj ushtarak, ajo fitoi kontrollin e detit Jon. Populli filloi ta quante Teutën “Mbretëresha e deteve”.
Megjithatë, ndoshta më shumë se flota e saj e fuqishme, forcat më të frikshme të Teutës ishin piratët ilirë që endeshin në detet e afërta. Piratët ishin plotësisht të ligjshëm në Iliri dhe madje të qenit pirat konsiderohej një profesion i zbatueshëm në mos i respektueshëm. Teuta iu mundësoi anijeve të saj mbretërimin e lirë në Detin Mesdhe.
Fuqizimi i saj politik dhe ushtarak në një kohë kaq të shkurtër në rajon ishte shqetësues për Romën. Senati e konsideroi të papranueshëm rivalitetin e një gruaje kaq të fuqishme, e cila kishte ambicie të mëdha. Roma e kishte kthyer tashmë vëmendjen te fqinjët e saj lindorë pas fitores historike në Kartagjenë. Iliria dhe zotërimet e saj në det ishin ndër objektivat kryesore të Romës për shkak të rëndësisë së tyre strategjike.
Senatorët përdorën sulmet ndaj anijeve tregtare romake nga piratët ilirë si justifikim për të nisur fushatën e radhës ushtarake.
Në fillim, romakët provuan rrugën diplomatike. Ata dërguan dy ambasadorë në Iliri për të bindur Teutën. Por kur arritën atje, Teuta nuk pranoi, duke i informuar se piratët nuk ishin të paligjshëm në Mbretërinë Ardiae.
Teuta me sa duket ishte aq e ofenduar nga të dërguarit romakë, saqë ajo bllokoi anijet e tyre. Për më tepër, ajo mbajti rob një ambasador dhe vrau tjetrin. Ky veprim i saj mjaftoi që Roma ta përdorte si pretekst për të nisur luftën.
Mbretëresha luftoi heroikisht dhe bllokoi të gjithë bregdetin. Ajo fitoi edhe beteja të shumta kundër ushtrisë romake, e cila në numër ishte dy herë më e madhe se ushtria ilire. Për të mposhtur mbretëreshën luftëtare, romakët përdorën truke të ndryshme.
Teuta u tradhtua nga një nga komandantët e saj më të fuqishëm dhe më të besueshëm, Dhimitri i Faros, i cili kishte pretendime mbi fronet. Edhe pse e tradhtuar dhe në kushte të pabarabarta, Teuta dhe ushtria e saj vazhduan të luftonin edhe për gjashtë muaj kundër romakëve.
Në pamundësi për të vazhduar qëndresën e saj, Teuta u detyrua të pranonte një traktat paqeje me ambasadorët romakë, duke u tërhequr në qytetin ilir të Rizanit, nga frika se Scutari (sot Shkodra), kryeqyteti i mbretërisë ardiane, mund të binte në duart e romakëve.
Pavarësisht se u mund, Teuta arriti të negociojë me delegatët romakë për të përmirësuar kushtet e paqes për ilirët. Negociatat e mbretëreshës më vonë u dhanë ilirëve mundësinë për t’u rimëkëmbur ekonomikisht dhe ushtarakisht, duke i dhënë shtysë një lufte të dytë kundër pushtimit romak.
Megjithatë, Teuta nuk u kthye në fron dhe të dhënat historike për atë që i ndodhi pas kësaj periudhe janë të pakta dhe të pasigurta. Rrëfimi më i njohur tregon se Teuta përfundimisht i dha fund jetës së saj duke u hedhur nga një shkëmb në gjirin e Kotorrit, në Risanin e sotëm, në Mal të Zi.
Sipas legjendës, Risan u mallkua nga vdekja e mbretëreshës dhe tani është i vetmi qytet në zonë pa një trashëgimi detare. Megjithatë, rrethanat e sakta rreth vdekjes së Teutës nuk janë konfirmuar asnjëherë.
Pavarësisht përfundimit të saj tragjik, Teuta la gjurmë të pashlyeshme në histori. Në të vërtetë, edhe pas rënies së saj, Iliria sfidoi Romën për dekada të tëra…/atsh
ObserverKult
Lexo edhe:
PËRSE ILIRËT ISHIN AQ “TË LIDHUR” ME GJARPRIN?
Legjenda thotë: Besohet se çdo shtëpi ka gjarpërin e vet. Ata si rëndom, janë të qetë.
Ndodh që gjatësia e tyre të jetë mbi dy metra, por populli i quan “gjarpërinjtë e shtëpisë” ose “gjarpri i shtëpisë”.
Tekstin e plotë mund ta lexoni KËTU:
ODISE PLAKU: MË PUTH, ZEMËR, MË PUTH PËR TË FUNDIT HERË…
Më puth, zemër, më puth për të fundit herë,
ëmbëlsinë e buzëve të tua të marr në shtegtime,
Ta kujtoj kur do të jem larg teje, në vetminë time,
zjarrin të më ndezësh në kujtime të netëvonave.
Më puth, zemër, mos ndalo, veç më puth fort,
buzët gjak të më bëhen, e di që nuk do të vdes.
Më shtrëngo zemër, gjoksit tënd të lë shpirtin,
fryma të më ndalë, dashurisë t’i nxjerrim fundin.
Poezinë e plotë mund ta lexoni KËTU:
ObserverKult
