Vuri thierzën në sy, pse ka ngecur (ku i dhemb)? Nuk e di, në Tiranë s’ma morën përsipër. As në Paris nuk ta marrin përsipër. S’ka më si kjo orë.
Qe i vetmi orëndreqës në Kramgasse. Tingëlloi Zytgloggia. Një grumbull turistësh aziatikës me çanta shpine e fotoaparate kundronin shfaqjen e orës pesëqindvjeçe të Bernës. I njëjti ceremonial i kaditshëm, mesjetar, i orës dymbëdhjetë. Pas këngës së gjelit mbreti tund shkopin, fillon marshimi rrethor i përcjellë nga kamerat e turistëve.
-Duhet zëvendësuar një vegël, tha. Vetëm te prodhuesi mund të gjindet. E bëjnë me dorë. Me aq pare, hm… blihet një Zenith i ri.
Më hulumtoi me sy.
-Ma shet mua?
Tunda kryet në mënyrën shqiptare, që shpesh i ngatërron të huajt, s’e marrin vesh është po a është jo.
-Do ta shisnit ju Zytgloggen?
Shkrepi një vetëtimë, fusha e Zenithit u shndërrua në ekran.
1.
I ri e i bukur, një kalorës grah dorinë bregut të përroit. Vapë ky fund vere, vapë, si s’po bie një pikë shi. Kapërcen kodrat me lisa të rrallë, diell të fortë e gjinkalla. Herë pas here mbi krye i bëjnë hije kalaveshë me grezë, rrushi i egër ia bën me sy. Poshtë në luginë shfaqet lumi. Shpërhapen jonet e një kënge vajzash hoj dado hoj. Ai përhumb nëpër ëndërr. Në cilin thep a hije po këndoni? Qe, po lahen në lumë. Cipricullak, siç i ka bërë nëna. Përdridhen, rrëshqasin kundër rrymës, të holla si bolla. Jeni çika a jeni zana që shitoni veç me sy? E ndjeu gojën të tharë. Janë djem, të ka trulluar zhegu! Ulu te ky lumë i bormë e lagmë pak, i thotë buza. Të kthjellohet edhe syri.
Ai s’ka kohë me u ndalë. E mban hovin të kulla e Baram Halilit. Bëzan në oborr. Kam ardhë me e pa Zake Ujkanen.
Zake Ujkania nuk çohet. Rri në odë të miqve, në markëz të vogël, aty ku është vendi i të zotit të shpisë. Dritë në dritë aty. Edhe kur vijnë burra të rrallë prej visesh të largëta, ajo gjithnjë aty, me trimat. Kështu ka vendosur i biri. Në tre breza Lokja ka qenë shtylla e asaj kulle. Nana e saj. Ora mbrojtëse.
I biri nuk po kthehej. Qe zhdukur në mes të Gjakovës, ditën për diell. Pa shenjë, pa dokë. As lajm, as fjalë për të.
Zake Ujkania ia zgjat kutinë mikut. I pjekin kafe të mirë. Nuk i thotë kush je, o djalë, nuk po të njoh. Ç’e mirë të ka prurë këtu, s’i thotë.
-Kam një amanet, thotë djali.
Asaj i frrat zemra.
-Hair.
Ai ia lëshon përpara sahatin Zenith. Vezullon qosteku i argjendtë.
-E paskan vrarë! A dihet kush? Dhe ku?
-Jo, thotë ai. Unë nuk di kurrgjë.
-Kush ta dha këtë orë?
-Një i panjohur, e la amanet. Amaneti shterr detin. E prura.
Zake Ujkania e zhbiron me sy.
-Nuk po marr vesh, thotë.
-As unë nuk di, thotë djali.
-Ma prure shenjën e tim biri, sahatin e tij. Tash duhet me çelë të pamen. Preje o djalë, po apo jo?
-As po, as jo. Atë punë e di Zoti.
Lyp leje me u çue, mirë mbetshi. Nuk pranon me hangër. Më duhet me shpejtue, pa praruar dielli e mshelin kufirin.
I shtinë bukë me vete. Zake Ujkania mbështjell një cigare prej kutisë së vet e ia jep: falëmeshëndet babëgjyshit tënd.
2.
Ti orë qofsh bekuar, ku e ke lënë tënd zot? Vezullon ftohtë qosteku i argjentë.
Zake Ujkania dhe ora e të birit këqyren sy në sy. Ora Zenith çel kapakun. Kapakun edhe gojën. Tik-tak zëri i saj.
Ora nis me folë:
Mbrapa lamë Gjakovën, mes pemëve zdrit një kullë. Gëlqere e bardhë. Tjegullat të kuqe, si flegra bostani. Kam një mik në atë kullë, u thotë shokëve im zot. I mbetet hatri me i ra përskaj pa i bëzâ. Ju grahni kuajtë. Po jua lë edhe kalin tim. Ju mbërrij pa dalë në qafë, pres shpejt nëpër shkurtore.
Mikut i ndrit fytyra, kur sheh tim zot në oborr.
-Me emër të Zotit nuk po del pa drekë. Ja, u poq përpeqi.
Im zot s’ka kohë, por tjetri është i prerë.
Piqen dy përpeqë. I dyti për shokët.
Shtrohet sofra. Edhe pula e pjekur.
Kur marrim rrugë prapë, kishin nisë me kthye hijet.
Udha me pluhur, bari i bregut lodhur prej zhegut. Gjinkallat vëzh-vëzh nëpër
pemë e gardhije. Në qiell shpërhapur do re të thata. Re a mbase flokë të djegur në diell.
Kapemi në qafë, ku është pika e kufirit, dielli do dy orë me u falë matanë bjeshkëve.
Shtatë bashkëudhëtarët, shokë e kushërinj, me kryet kthyer kah rruga. Po presin tim zot. Minutat rrjedhin si gjaku prej një varre. Pikojnë pikë-pikë. Po vjen, thonë. Qe, trupoi te leqja!
Afrohet oficeri.
-Kaloni ose rrini, tash do ta ulim trarin. Një minutë kohë keni!
Fytyra e tij e mrrolët. Sekondat bien, ushtojnë si topa. Leja e kufirit është e përbashkët, tetë emra në një listë. Një copë letër për të tetë. Kemi edhe një shok, po mbërrin, ja erdhi, po bën me dorë. Oficeri këqyr orën, ju kanë mbetur njëzet sekonda. Një ushtar i afrohet dorezës së trarit, bërzhi!
Me u nisë pa tim zot?
Me ndejë e me u nisë nesër, të tetë siç kemi ardhur? Leja është njëditore. Ka vlerë deri në mesnatë. Nesër të tetë quhemi të jashtëligjshëm!
Ata pingul në mes të shtegut.
Trari nuk dëgjon. Bie rëndë si shkëmb. Dheu nën këmbë dridhet. Shpatullat i dhembin.
Ata andej trarit, im zot këndej trarit. Ata matanë trarit, kryet kthyer mbrapa. Sapo është ulur ai tra i nemur. Vetëm tetë hapa i ndajnë me tim zot. Tetë hapa jetë. Oficeri i mëtizët. I vrantë, i nxirë.
-Ti qenke pa leje. Ke shkelur kufirin!
Jo, sqaron im zot. Unë me leje hyra, ja, e keni mbi tryezë. Leje e përbashkët, me firmë e me vulë, aty është emri im. Ja shokët e udhës, po më presin përballë.
Nxjerrin një palë pranga.
Na kthejnë në Gjakovë. Gjakova e bukur, shndërrohet në burg.
Një birucë pa dritare, njëzet e shtatë burra. Mezi marrin frymë në gojë të shoqi-shoqit. Biruca dihat. Biruca frymon si berri kur i bie gjakëza.
Ç’e zezëditë të qiti këtu, thotë një i burguar. E kish njohur tim zot.
Një keqkuptim, besoj. Sa të çelë drita, ka me u sqarue.
Sa të çelë cila dritë? Këtu ka vetëm terr. Prej kësaj biruce veç një krah ka rruga. Veç drejtimin e vorrit.
Pas një grimë here vijnë, e hapin derën. Shpejt, bërzhi,bërzhi! Policët e natës marrin gjashtë burra. Po i çojnë në tjetër vend? Këtu jemi kaq shtrenjtë. Këtu të merret fryma. Mbase i lëshojnë, u thonë shkoni në shpi.
Kështu marrin çdo dy orë, thotë i njohuri i tim zoti. I çojnë matanë kodrave. Atje ka ajër plot. Atje ka ushtimë përroi. Ka lisa me degë, të mëdhenj e të shurdhët si nata. Atje ka dhé të lagësht. U japin kazma në dorë, ia çelni vorrin vetes. Përbri pret mitralozi. I lidhin dorë në dorë dhe i grijnë në varg, të tërë. Kjo birucë është është goja e vdekjes. Këtë gojë të vdekjes nuk e lënë thatë kurrë. Sapo i marrin do, e mbushin me të tjerë.
Im zot më heq prej xhepi. Po ta lë këtë orë, i thotë burrit të njohur. Dashtë Zoti ti shpëton, ua çon djemve të mi. Le ta kenë për kujtim. Ma ka blerë im vëlla në kohë të mbretit, pati dalë në Europë. Djemtë i kam të vegjël.
Në birucë u ul heshtja, rrafsh si pllakë varri.
Pak minuta shkojnë e çelet dera prapë. E marrin tim zot bashkë me pesë të tjerë. Mbi ç’kriter i përzgjedhin, a rastësi e zezë? Njeri i gjallë nuk bëzan, sa kohë që po flet vdekja.
Nëpër ag vijnë prapë, i këputin edhe gjashtë. Këputin edhe burrin që më ruante në xhep. Më le në dorë të një tjetri. Kjo orë është amanet. Me e dërgue te.
Bie agu si dritë bore. Ata nuk duken më. Nuk marrin më njeri as nuk bijen dikë tjetër. Presin me ra terri.
Dhe ia beh muzgu prapë. Si një natë më parë, unë ndryshoj tri duar. Kjo orë është amanet. Ti ndoshta del i gjallë, me e çue në Malsi. Me e çue te.
Të tretën natë ndërroj dy duar të tjera. Asnjëri prej tyre nuk di kujt i përkas. Të tërë dinë një gjë, është amanet kjo orë. Po ta lë amanet. Me e çue te.
Të mbramen herë e shoh veten në xhep të një burri të moçëm. Fytyra e tij e rrudhur si gëzhytra e arrës. E thatë, e terur, e thithur krejt. Nuk di pse e kishin prurë. Nuk di qysh e lëshuan. Bashkë me të u gjeta jashtë, pastaj në shtëpinë e tij. Merre, i thotë nipit. Shaloje kalin turraz e nisu fluturim. Kjo orë është ndorejetë, kjo orë është amanet. Me e çue te. Nuk më ze gjumi i natës deri sa të mbërrijë në vend.
Qe ku nipi i tij më solli sot në kullë. Më pruri te ti, Loke. Tik-tak, tik-tak.
Lokja dëgjon, si lis i vrarë reje. Nuk thonë kot të moçmit, mos e mbaj me zor mikun, mos e shti në burg!
-Ku është yt zot, im bir ku është? Është diku i gjallë apo duhet me e çelë të pamen?
-Qysh me e shpallë dekën pa marrë një lajm, Loke! Dashtë Zoti është gjallë.
-E ç’lajm dashke tjetër, a the e kanë marrë shkiet?
3.
Tri ditë e tri net as në tokë as në qiell. Rreh pa prâ telefonat matanë kufirit. Është një vonesë pahiri. Nuk janë mësuar malsorët me rregulla në kufi. Gjakovën e kanë pasur si shtëpinë e vet, në oborr. Jemi popuj vëllezër, luftën e bëmë bashkë, të ardhmen po e bëjmë bashkë.
Popuj vëllezër, por vëllai nuk përgjigjet. Vëllai matanë hesht. Vëllai matanë autist.
Tri ditë e tri net.
Dhe ja troku i një kali, po rreh prapë drejt kullës. Dhe gurët e kullës rrehin si damarë. Diçka i ndien zemra Lokes. Dikush ngjit shkallët turraz. Yt bir, Baram Halili, sa shkeli në oborr!
-Bir, të ndihmoi Zoti i Madh, i qofshim falë, thotë Lokja.
-Zoti edhe kjo kullë.
Zake Ujkania s’ia ndan sytë.
-Na hipën në kamion burg, nëpër terr të verbët. Motori ndezur, kur ia beh një civil. Çon një fener e na i ndriçon fytyrat. Po ti?, m’i ngul sytë. Nuk pret me e sqarue. Ka një ngatërresë, u thotë policëve në gjuhë të tyre. Ky këtu është tjetër, duhet të vijë atje nalt. Me këtë kemi punë. Dha urdhër edhe zbrita.
-Cili qe ky, bir?
-Vështirë e mban mend, Loke. Sa kanë hyrë e kanë dalë në këtë kullë, err e terr. Ai vinte me partizanët, kanë bujtë në kohë të luftës. Dhe atje tash është dikushi. Nuk i bëri zemra me e shkelë me këmbë bukën. Bukën e gatuar me duart e tua, Loke.
Darka shtrohet vonë.
Zenithit vjerrë në mur i janë sosur fjalët. Tik-taku i tij s’po ndihet.
Më nuk dëgjohet ora e Europës.
ObserverKult
