Nga Mërgim Bekteshi
Lutfi Lepaja në krijimtarinë e tij letrare ka marrë pjesë në betejë me poezinë, dramën, romanin, esenë dhe publicistikën. Të gjitha këto krijime letrare i ka sfiduar me një lehtësi duke krijuar pavarësinë e narracionit, duke sjell para lexuesit vlera të njëmenda artistike dhe një gjuhë komunikimi më ndryshe seç jemi mësuar të lexojmë. Ndër krijimet e shumta do ta veçoja “Granias Lament” libër me poezi, botuar në vitin 2002 nga Shtëpia Botuese “Anton Pashku”. Këto poezi janë të ndara në dhjetë tufa, secila ndarje më interesante se tjetra, po aq karakteristike, të vëna nën emëruesin e përbashkët “Granias Lament”, vajtimin e gruas. Në fakt vajtimi është më zë gruaje, por me tekst burri.
Në vërshimin poetik, Lepaja, ka një përshkrim artistik të magjishëm në fiksimin e parë lexues-autor, por në leximin e vëmendshëm kemi situatë më të ndryshme. Autori sjell provat e para të jetës së kaluar dhe aktuale të familjes, të familjes së madhe Lepaja dhe degëzimet e miqësisë në shumë sytha. Në shumë vargje sa ka vajtim apo “lament” që duket se vjen nga zëri i një gruaje, por që kthehet në një satirë të hollë deri diku edhe fajësim e qortim për karakteret e individëve. Një narracion personash që vjen përmes vargut të lirë poetik duke u thelluar edhe në analizën psikologjike, që autori merr guximin ta trajtojë me kujdes.
Secila nga tufat përfaqëson familjen me karakteristikën e veçantë: Familje me komplekse, Familje me rrebe, Familje me sehir, Familje me naze, Familje me vese, Familje me teke, pastaj ndarjet e tjera: Mysafirët, Prej meje në mua, Mërzi të mëdha dhe Biografia. Pas çdo përfundimi të tufës ka një postcript që plotëson anatominë e vargut. Më saktë, autori nuk dëshiron që t’i mbetet borxh lexuesit. Tek poezia “Beqiri”, vargjet fillojnë kështu: Herët ia pata nisur/Më ia mësue ilaçet/Me i marr në trup/As mos me shërue/ As mos me bë zarar (fq.20). Është dialekti krahinor që Lepaja nuk mund t’i shmanget, por që rezulton me përdorim të suksesshëm, drejt ruajtjes së origjinalitetit, koherencës dhe komunikimit të madh familjar.
Të gjitha tufat poetike, përpos që duken thumbuese apo, siç thotë populli: “me i marrë nëpër gojë xhinen”, individët sa duken të qortueshëm, autori edhe vajton për ta, sa për ikjen e tyre, e ndoshta edhe për të gjallët, të cilët tani gjenden në familjen e madhe dhe përreth saj. Në poezinë Dada Metë, autori vë në pah afërsinë me personazhin, por edhe ikjen e saj e përshkruan me një varg të veçantë krahinor, do ta thosha: Kur e pruri vetën/Një grusht njeri/Brenda shqipe/Çarçafin turk.(fq. 30) që vazhdon pastaj me vargun bashkëbisedim me të vdekurën, sepse autori mban në kujtesë të menduarit e personazhit të tij, e ruan me kujdes të shtuar çdo veprim dhe ballafaqim me të tani, por edhe në të kaluarën.
Në ciklin Familje me sehir, poezitë janë po me tituj emrash të njohur për të cilët poeti shpalos detaje interesante, rrethanat familjare që shtrohen te familja me komplekse dhe me rrebe, tash vjen në pah ajo me sehire. Kjo çoroditje, sa duket kureshtare, duket edhe me plot magji, individi vjen me pasojat e trashëguara, edhe nga ana gjenetike. Kur qeshte ajo/E bartte lugu/Po e fshihte bregu (fq. 62),këto vargje te poezia “Raza” shtrojnë karakterin e rëndë të personazheve, të cilët bartin një sekret të errët brenda vetes, por që autori ia tregon të vërtetat e budallait, personazhit që e fikson me emër e diku tjetër edhe me mbiemër.
Ndërkaq, në ciklin me naze, autori përqendrohet te injoranca dhe mungesa e kohezionit social të personazheve të tij. Ata vijnë me mbrapshtitë dhe fundin e tyre, që merr trajtën e përpjekjes pa kompromis drejt ikjes së tyre. Bislimi për ne/ Gjithmonë ka qenë i vrarë/ Ndërsa për vetën e tij/ Me dhimbë që la jetima (fq. 77) apo vargu tjetër: Ibrahimi i vjetër/ Që vdiq i ri/ E la gruan të bukur/ Monalizë (fq. 79) apo Sherrin ia pa aftësisë së vet/ E bukurisë së gruas. Në këtë trajtë është edhe poezia “Selimi”: Duke mos pasur ide/ Se çfarë duket e ardhmja/ Lozte me elemente të së kaluarës/ E në vetvete thithte fukarallëk (fq. 83). Pra, kureshtja për të zgjeruar horizontin e diturisë mund të ketë edhe pasoja në vete, deri në vdekjen që kërkohet me ngulm nga të tjerët.
Pas katër cikleve me familje, autori trajton një temë tjetër, Mysafirët, që vinë si të ftuar me apo pa dëshirë, edhe pse familja Lepaja është mikpritëse tradicionale. Në këtë segment, autori trajton çuditshëm karakterizimin e tyre, me kujdes, sjelljet dhe veprimet e tyre që në mbamendjen e tij sa janë të komplikuara, aq edhe domethënëse. Poezia fillon me Bali Dil, Gjylë Krasniqi, Naser Breca, Shaban Sfishta, Radije Hoxha dhe Milazimi. Cikli tjetër Prej meje në mua, përbëhet nga një poezi e vetme Mysafirë askund, ku trajtohet mungesa e kohezionit social: Tek dajët/janë fikur/ S’kanë gjë të gjallë/ Nëpër miq të rinjë/ shkon por s’ta çojnë mallin/E miqve si dikur (fq.115).
Ndërmjet budallait dhe të çmendurit/ Rri si gur mexheje ahmaku/ As nuk siguron arat/ As adetet (fq. 124) është vargu i një poezie Familje me vese, ndërsa te Familja me teke do të veçoja poezinë Haliti i Rexhës që vë dyshim anën gjenetike të tij. Në ciklin Mërzi të mëdha, autori mban mbi supe dhimbjen e madhe për humbjen e disa personave si të: Vrasja e Balit Suf, Vdekja e Donikës, Vrasja e Rrahimit dhe Beqirit. Në këtë pjesë është një vajtim burri që përkufizohet në një varg me shumë domethënie: Gjithmonë prindi/lahet me lot/Dhe i lanë të tjerët me durim (fq. 146). Dhe cikli i fundit Biografia, me poezitë: Seksualiteti, Jeta dhe Historia.
Lutfi Lepaja shquhet për gjuhën dhe komunikimin e veçantë jo vetëm në poezi, por edhe në zhanret e tjera të letërsisë. Qasja dhe analiza e personalitetit, si nga ana psikologjike, ashtu edhe nga këndvështrimi filozofik, kanë një diskurs shumë interesant që e huton lexuesin në takimin e parë. Por, me kohë vërehet se Lepaja ngarend me këtë stil, me këtë reflektim dhe para lexuesit nxjerr, artikulon të vërtetën e jetës, të vërtetën e personazheve. “Granias Lament” është e veçantë si nga vargu i lirë, ashtu edhe nga njohja me personalitete të ndryshme që vijnë nga familja Lepaja dhe përreth saj.
ObserverKult
Lexo edhe:
