Në vitet ’60, Dritëro Agolli hyri në letërsi për t’i ndryshuar asaj përmasat. U bë poeti i tokës dhe i dashurisë, shkrimtari i filozofisë dhe i dhembjes njerëzore, duke ardhur ashtu origjinal siç ishte deri në ditët e fundit të jetës.
Jetëshkrimi
Dritëro Agolli lindi më 13 tetor 1931, në fshatin Menkulas të Devollit, në Korçë. 13 vjet të jetës i ka kaluar në këtë fshat, ku në moshën 9vjeçare përfshihet në Luftën Nacional Çlirimtare. Aty merr detyrën si korrier i çetave partizane. Pas Çlirimit të vendit Agolli vazhdoi studimet në Gjirokastër në gjimnazin e këtij qyteti për katër vjet rresht.
Ende në bankat e gjimnazit “Asim Zeneli” në Gjirokastër, ai boton në shtypin e kohës poezitë e para i frymëzuar nga Naimi dhe Çajupi, vjersha të cilat u botuan në 1947 në gazetën “Rinia”.
Këtu zuri fill edhe miqësia e tij me shkrimtarin e madh Ismail Kadare. Të dy së bashku në udhëtimin e tyre si krijues e ngritën letërsinë në nivele të larta të stilit. Agolli dhe Kadare i përkasin brezit të shkrimtarëve të viteve 1960, që shpëtuan letërsinë nga dogmatizmi i realizmit socialist, transmeton ObserverKult.
Edhe pse shkruante vjersha, ëndrra e Dritëro Agollit ishte që të bëhej veteriner. Poeti dhe shkrimtari i madh e ka dashur shumë natyrën. Kafshët janë shpesh personazhe të krijimtarisë së tij.
Pas përfundimit të gjimnazit në Gjirokastër, ai bëri kërkesë për të vazhduar shkollën e lartë për Zooteknikë. Kërkesa për të ndjekur studimet për veterinari i dërgohet ministrit të Arsimit, Karahman Yllit, i cili kishte dëgjuar emrin e tij si poet.
Dritëro Agolli në të vërtetë është shkrimtari që ka bërë poezi për kecat, dhentë, dhitë, maçokun, qenin, kalin, lejlekun, viçin e lopën.
Pavarësisht kësaj ëndrre, përfundimisht pas gjimnazit Dritëro Agolli u dërgua nga shteti me bursë për të studiuar në Shën Petërburg (në atë kohë kur Bashkimi Sovjetik ishte pjesë e kampit komunist Shën Petërburgut ia kishin ndërruar emrin dhe quhej Leningrad).
Në moshën 25-vjeçare Dritëro Agolli u kthye nga Bashkimi Sovjetik dhe nisi punën në Tiranë fillimisht si gazetar, ku u dallua për përkushtimin e tij ndaj njerëzve të punës. Madje presioni politik i kohës e detyroi shkrimtarin të ndahej edhe me gruan e tij të parë Ninën. Pas prishjes së marrëdhënieve me ish-Bashkimin Sovjetik, Partia Komuniste propagandoi edhe divorcet e shqiptarëve të martuar me gratë ruse.
Me gruan e parë Dritëro Agolli pati një djalë Arjanin. U martua për të dytën herë në moshën 34-vjeçare me Sadijen, më 4 tetor të vitit 1965, me të cilën ka dhe dy fëmijë, Artanin dhe Elonën. Në Rusi, Agolli u kthye vetëm pas rënies së komunizmit, pas 31 vitesh që nga ndarja e tij me gruan e parë, ku pati një takim mallëngjyes me të birin.
Ai u shqua për reportazhet e bukura e të ndjera për njerëzit e thjeshtë dhe punëtoret, cilësi që e bëri një njeri shumë të dashur për popullin. Ka punuar për 15 vjet me radhë si gazetar i gazetës “Zëri i Popullit”. Publicistika e tij është përbëhet nga mijëra artikuj, fejtone, ese dhe reportazhe. Reportazhet e Agollit gjatë kohës që punonte si gazetar janë përmbledhur para viteve 1990 në një vëllim të veçantë.
Krahas artikujve publicistikë, Dritëro Agolli nisi të botoj vëllimet e para poetike, tregimet dhe tekste dramatike për teatrot, të cilat u shquan për frymëzime e metafora të mrekullueshme. Gjatë studimeve në Rusi, Dritëro Agolli u njoh me një studente ruse dhe pas njohjes me të ndodhi dhe martesa e tij e parë. Kjo martesë u bë në vitin 1956, kur sapo ishte kthyer në atdhe, pas prishjes së marrëdhënieve me Bashkimin Sovjetik.
KRIJIMTARIA
Veprën e parë me vjersha “Në rrugë dolla”, Dritëro Agolli e botoi në vitin 1958. Është vëllimi i parë i cili u prit mirë nga kritika e kohës. Shquhet si një poet popullor dhe vet e pohonte se ishte i tillë.
Hymni që i ngriti baltës së vendlindjes dhe njeriut të thjeshtë shqiptar në poemën e tij të parë të viteve ‘60, në poemën “Nënë Shqipëri”, e bëri shkrimtarin shumë popullor. Në shkolla kjo poemë studiohej si një hymn i patriotizmit dhe dashurisë për atdheun, pavarësisht se i kushtohej Partisë, temë që caktohej me orientim politik për të gjithë shkrimtarët e kohës.
Dritëro Agolli u shfaq në letërsi si një autor me kërkesa të larta për poezinë. Gjatë gjithë karrierës së tij artistike, ka lëvruar këto gjini të letërsisë: poezinë, poemën, tregimet, novelat, romanin, dramën, skenar filmi, reportazhin, kritikën, analizën dhe raportin e lajmit.
Librat me poezi dhe poemat më të njohura të Agollit janë: “Në rrugë dola”, “Hapat e mia
në asfalt”, “Shtigje malesh dhe trotuare”, “DevollDevoll”, “Mesditë”, “Baballarët”, “Nënë Shqipëri”, “Fjala gdhend gurin”, “Udhëtoj i menduar”. Pas 1990s “Pelegrini i vonuar”, “Lypësi i kohës”, “Njerëz të krisur”, “Vjen njeriu i çuditshëm”, “Lutjet e kambanës”, “Fletorkat e mesnatës”, etj.
Dritëro Agolli ka shkruar edhe tekste këngësh, madje duke marrë edhe çmime. Një ndër
çmimet ishte ai i vitit 1971, kur këngëtarja Alida Hisku, 14 vjeçe, në festivalin e 10-të merr çmimin e dytë me tekstin e Dritëro Agolli “E Paharruara”.
Gjatë krijimtarisë letrare, në të gjithë veprën e Agollit vihen re shtatë tipare kryesore në të
cilat mbështetet arti i tij.
Kulti i tokës dhe i bukës, shenjtërimi i njeriut dhe natyrës, raporti personal me botën, miti i atdheut, historia e të parëve, zhgënjim për kohën dhe humbjen e saj, dhe e ardhmja optimiste. Agolli u cilësua si novator i poezisë shqiptare në gërshetimin që i ka bërë folklorit me poezinë moderne, duke sjellë perla lirike të gjuhës shqipe. Ndërkohë risi jo pak të rëndësishme Agolli solli dhe në metrikën e vargut, transmeton ObserverKult.
Në jetën e shkrimtarit ka pasur shumë suksese, por edhe momente të hidhura, përveç ndarjes nga gruaja e parë dhe djali.
Në Kongresin IV të Komitetit Qendror, Agolli kalon një nga momentet më kritike. I duhej të bënte autokritikë si kryetar i Lidhjes dhe të sqaronte arsyet se përse pinte dhe ndonjëherë fliste “pa menduar”. Shkrimtari njihej si një karakter rebel.
Romani më i bukur i tij, “Shkëlqimi dhe Rënia e Shokut Zylo” i solli dhe jo pak andralla
autorit.
Një vit pas botimit, Mehmet Shehu i thotë Agollit se, “me atë libër na ke
shkatërruar administratën”.
Agollit nga censura komuniste i janë ndaluar tri libra. I pari ka qenë “Zhurma e erërave të dikurshme”, në vitet 1960, drama “Mosha e bardhë” në vitet 1980 dhe një seri tregimesh në revistën “Nëntori”. Dy të fundit janë ndaluar gjatë kohës që ishte kryetar i Lidhjes. Ai e botoi librin “Zhurma e erërave të dikurshme”, në vitin 1964, por vetëm një vit më pas ky libër u hoq nga qarkullimi dhe Agolli u kritikua, pasi me këtë libër e paraqiste me pesimizëm realitetin komunist.
Nga romanet e Agollit janë bërë një sërë filmash artistikë. Ndër filmat më të mirë janë “I
teti në bronz” (romani “Komisari Memo”), “Njeriu i mirë”, “Apasionata”, “Njeriu me top”. Shkrimtari i shquar, Dritëro Agolli, veç poezive, romaneve, tregimeve, ka shkruar edhe skenarë filmash. Agolli është edhe autor i një sërë skenarëve për dokumentarë. Gjithashtu ka qenë edhe autorë dramash. Dy janë dramat më të njohura të Dritëro Agollit. “Mosha e bardhë”, e cila u ndalua nga botimi gjatë diktaturës, si dhe drama “Fytyra e dytë”.
Dritëro Agolli është i njohur dhe si përkthyes. Ka përkthyer nga anglishtja poezitë e poetit Robert Bërns dhe nga frëngjishtja poezitë e poetit Pol Elyear, i cili ka dhe disa poezi për Shqipërinë.
Ndërsa veprën më të madhe në përkthim Agolli e ka nga rusishtja.
Botimi voluminoz, “Shekulli i artë”, është një nga më të arrirët artistikisht. Agolli ka përkthyer poetët më në zë të shekullit të 19të në Rusi, si Pushkin, Ahmatova, Bllok, Lermontov dhe shumë të tjerë.
Për shumë vite Agolli ka dhënë kontribut edhe në zhvillimin e letërsisë shqipe. Ai ka qenë kryetar i Lidhjes së Shkrimtarëve për 19 vjet. U emërua në vitin 1973 dhe u tërhoq nga ky post më 31 janar 1992.
Gjatë kohës së komunizmit, Agolli ka qenë kryetar i Lidhjes së Shkrimtarëve, anëtar i Komitetit Qendror të PPSHsë dhe deputet në disa legjislatura. Nuk ndryshoi parti pas rënies së komunzimit, në vitet ai u bë ‘90 anëtar i Partisë Socialiste me shumicën e protagonisteve të ishpartise së së punës, por duke dhënë një kontribut të veçantë në reformimin e kësaj partie.
Për herë të fundit Agolli ka qenë deputet i Parlamentit për gjashtë muaj në vitin 2001. Dritëro Agolli është zgjedhur deputet për 30 vjet me radhë edhe në kohën e diktaturës, edhe dhjetë vjet në kohën e tranzicionit.
VLERËSIMET
Dritëro Agolli cilësohet si një nga shkrimtarët më të mirë të të gjitha kohërave në letërsinë shqipe. Jo vetëm në antologjinë shqiptare, por ai tashmë është i përfshirë në antologjitë e disa vendeve të botës. Për kontributin e tij të jashtëzakonshëm shkrimtari i madh, Dritëro Agolli, veç çmimeve të tjera, është vlerësuar edhe me titullin e lartë, “Nderi i Kombit”. Është shpallur “Qytetar Nderi” i Tiranës në vitin 2003.
Dritëro Agolli është fitues i katër çmimeve të Republikës dhe i disa çmimeve vjetore në letërsi. U pranua anëtar i Akademisë së Firences “Muzat” në Itali. Përveç qytetit të Tiranës, ai është “Qytetar Nderi” edhe i qyteteve të Korçës, Gjirokastrës etj. Nuk numërohen vlerësimet. Në 82 vjetorin e Lindjes në vitin 2013, shkrimtari i madh Dritëro Agolli është vlerësuar edhe me çmimin “Carlo Levi” në Itali.
Agolli u shua në moshën 85-vjeçare, më 3 shkurt 2017, në sanatoriumin e Tiranës, pas jë sëmundje të rëndë në mushkëri që e mundonte prej kohësh. / ObserverKult
