Nga Sulejman Dida
DRENI RRIN SHTRITË me shikimin nga dritarja. Nuk asht i ri e as i vjetër, e shi këtu qëndron ndërdyshja me e marrë nji vendim. «Sa je i ri jeton me ‘çka do të bahem’, ndërsa plaku jeton me të shkuemen», tue ba analizë tha vetë me vete. Pruni nëpër mend, në mënyrë mospajtuese, faktin që kur kish qenë i ri e me krahë të fortë, bash atëherë kur krejt katundi ishte shpërba në liri, e djemtë e rij kishin zanë me ikë në moskthim, baba e kish ndalë tue i thanë se i duhej vendit. Fjalën «vend» e ka pasë shtue ma vonë vetë Dreni për me i dhanë njifarë vlefte të shtueme lëkundjes së dikurshme: me ikë a mos me ikë? «I duhesh shpisë, mor bir, i duhesh katundit ndoshta». Me raste i kishte thanë edhe plot tjera, si «qysh po e len arën pa punue», «qysh po i len trojet shkret e bjeshkën pa verue», e kështu me rend, por jo për nji ditë, veç simbas rastit. Dreni nuk pati ra krejt pajtueshëm me babën, po kish pranue «me ruejtë toprakun». Edhe kjo asht shprehje që e pati rregullue vetë ma vonë, tue mendue se megjithatë nji ditë mundet me ikë edhe ai si tjerët.
Ai rrin shtrimë dhe mendon me shikimin e përqendruem te dritarja, tue e pa nji pjesë të pemëtores, pamje që përthyhen në qelq. Ndërkohë, pak e pak, nis ia tërheq vëmendjen nji grenzë, tek përpiqet, me kambëngulje të përsërituna, me dalë përtej qelqit në dritë. Dritarja asht paksa e hapun mu aty te buzorja, sa me kalue jo nji grenzë, po edhe nji gjel. Megjithatë grenza provon qelqin me kryefortësi. Tue u vërsulë me idhni, përplaset edhe ma fort e bjen përtokë, çohet vrik përpjetë e fluturin drejt e në qelq. «Xhami asht send që e ka pjellë njeriu, prandaj ky insekt i sertë helmues po vuen», mendoi Dreni.
Kur e mendoi prap si krijesë helmuese, seç ndjeu nji vibrim të mbrendshëm, nji shenjë, po shenjë të dobët që si nji vetimë e largët don me u zgjue diku në skutat e trunit. Megjithatë vijoi me ndjekë me sy grenzën. «Asht mbresëlanëse vendosmënia e saj. Mija lëvizje shkojnë dam. Duhet vetëm nji zhvendosje e vogël, nji lëvizje pak e jo shum tërthor, edhe gjithçka rregullohet», tha me vete Dreni i zhytun tashma edhe ma shumë në vështrimin e kësaj kambënguljeje për liri.
Nga nji anë, ai nuk ndjehet aq mirë kur ban analizat e jetës së vet, gja që kohët e fundit e ban gati përditë. Ndjehet si në siklet, e, si me i bishtnue vetvetes, ndjen nji gicilim zilie për grenzën, po edhe nji nxitje me u marrë me te. Ajo nuk e njeh prapjen. Madje as kur bjen përtokë. Nja dy-tri herë ramja ishte aq e randë sa grenzës iu desh nji copë herë me u ringritë. «Hë, doli!», mendoi Dreni nja dy herë, e nji herë tjetër tha me vete gati me za, «Aha, u përplas keq, tashti mori fund!», tek e pa të binte përtokë si farë kungulli. Mirëpo, grenza u ngrit edhe ma e sertë se ma parë, ma shpejt u sul drejt e te qelqi. Por jo, shkoi huq prapseprap. «Me nji shmangie të vockël, fare të vockël, mundet me u marrë udha që duhet», mendoi Dreni për kushedi të satën herë. «Shmangia, kjo fjalë me kuptim ma shumë të keq sesa të mirë, nganjiherë përban korridorin e vetëm kundërfatal», mendoi tue pru në përdorim nji term që e kishte ndie kohët e fundit në nji kafe.
Në derë u shfaq Lapa, grueja e vet, e grenza e ndikueme prej ndryshimit të dritës, bani nji prapje të thellë e alarmuese sa ajo, zonja e shpisë, tue çue duert mbi krye, briti tanë lemeri:
– Uuuu, he djall!
«He dreq!», e korrigjoi me mend ai, po nuk foli. Grenza u sul me vrullin e fundit drejt qelqit, tue lanë mbrapa nji zukamë në veshin e Drenit. Dreni ktheu kryet kah dera.
– A fole? – e pyeti grueja, tue e marrë veten prej befasisë së pakandshme.
– Punë dreqi, mundim i kotë, – foli Dreni tue vlerësue mundimin e grenzës, por pa i dhanë sqarime grues.
Togfjalëshat «punë dreqi» dhe «mundim i kotë» i përdorte bukur shpesh kohët e fundit për fatin e nëpërkambun të katundit ku vetë ban pjesë, por tash për tash qe kredhë në vendosmëninë e mbitakatshme të kandrrës fluturuese.
– Ou! Tashti e more vesh ti që asht mundim i kotë? Të kam thanë se nuk ecet drejt or burrë, nuk i bihet murit me krye. Të kam thanë, hajde marrim udhë me ikë prej këtu. Po ti, jo, presim edhe pak.
Si i tha këto fjalë, grueja u tut se mos po e ban me nerva, prandaj nji mendje i tha mos me e zgjatë muhabetin.
– Ik moj, ik! S’po ka ma fuqi as me u çue! – tha Dreni për grenzën, tue pa në dysheme ngjat dritares.
– Me këto mendtë e tua, këtu do të kalbemi! – zani i grues nuk ishte shumë agresiv, ndaj Dreni nuk ia vuni fort veshin.
«Çka thom unë, e çka fol kjo», tha vetë me vete dhe mori mundimin me u çue në kambë. Eci deri te vendi ku mendoi se asht përtokësue grenza e u ul pupas. Kërkoi me durim dhe e gjeti të zdërhallun ndër vangj të nji opinge.
– Zgërlaqe! Zgërlaqe more atë send të keq si më tuti! – i thirri grueja tue lëvizë nëpër vend me punët e veta.
Mirëpo, Dreni prap nuk ia vuni veshin. E preku me kujdes grenzën tue e largue e tue e afrue gishtin tregues, e mbasi iu duk se nuk kishte shenja jete, e kapi me gjithë opingë dhe, përmes buzores së hapun, bani me e tretë përjashtë.
E shoqja, që ndërkohë u nis drejt korridorit, me shkue me marrë nji nellë e nji farashë druni për me e largue grenzën pa e prekë me dorë, ndiu nji rënkim t’egër e qortues, madje edhe të çuditshëm të burrit.
– Djall! – thirri jo shumë fort, po menjiherë e ngriti zanin – …se më treme! – e u kthye te burri me nji frymë.
Dreni, krejt i shfytyruem po sillej nëpër vend tue shtrëngue me dorën e majtë gishtin e mesëm të dorës së djathtë. Sillej tue ftroshë si nji dem i lidhun për hundësh:
– Oh bre! Oh bre! Më thumoi bre nanën, më thumoi! – ia tregoi shpejt e shpejt grues së vet gishtin e thumbuem.
Ishte zverdhë në fytyrë, po grueja nuk tregoi ndonji habi, sepse nuk dalloi ndonji shenjë për me e pasë tutë. Deshti me i thanë «ik he djall!», madje edhe e nëpërdhambi vetë me vete, teksa iu kujtue se fjalën «djall» në fjalorin e Drenit duhej me e thanë «dreq».
– Asgja nuk ke mor burrë! Nuk i le budallëqet! – i tha.
Mirëpo, tue qenë se asnjiherë ma parë i shoqi nuk kish ulëritë kështu, mori syzet te nji raft, i vuni me ngut, ia mori gishtin mes duerve e ia vrojtoi edhe nji herë. Çka me pa, ishte përnjimend nji pikël e vockël afër thoit.
– Uh, medet për mue! Të paska thumue grenza! Po çka t’u desht me e bubrrue at’ dreq, mor fikader?
E ndjeu se ia tha si pahiri nji fjalë të randë, prandaj shtoi aty për aty:
– Çka t’u desht me u marrë me te, mor burrë?
E kqyri edhe nji herë rrethas tue ia prekë faqet, tue vërejtë se mos i ka sytë të frymë, tue e prekë kahmos. Burri nuk i ktheu përgjegje, e grueja eci edhe ma:
– A ke harrue se grenza të ban alergji, more rrezikzi? A ke harrue se ke pasë shpëtue për nji kime a?
Vërtet, Dreni para do vjetësh kish shpëtue për pak nga thumbi i grenzës, e doktori i kishte thanë: «Mësoje e mos e harro! Je alergjik ndaj thumit të bletës a të grenzës, a të çfarëdo insekti të ngjashëm. Edhe njiherë po të bani vaki, rrezikon me vdekë, se asnji bar s’të ban derman».
Tashti që krisi taksirati tak-fap, të dy, burrë e grue, secili në mënyrën e vet, po e kalonin nëpër mend këtë histori, të qitun mbas krahësh si nji gja të moçme.
– Po më vika keq me vdekë, oj Lapë! – tha burri me nji ligshtim që iu ndje në dridhjen e zanit, madje ai vetë u tut se mos po shpërthente në ulërimë.
Për herë të parë po i thirrte me emnin që ka, sepse gjindja e shpisë i thirrin «she Drenit», d.m.th. e shoqja e Drenit, ma të vjetrit i thirrin «nuse», cullët i thirrin «nanë», e ky, që nuk po don me vdekë, i thirrte «oj grue» kur ishte hanëmirë, «oj ti» kur ishte çartakandas, e «dreq» në çehre idhnimi. Asaj iu kujtue, si shenjë lëndimi, se ky e ka përmendë fjalën «lapë» në dy-tri raste, jo si emën të saj, po si krahasim për moskënaqjen e vet. «Të janë ba cicat lapa», i kishte thanë, e kjo s’kish folë, edhe pse kish mendue me ia kthye se qashtu bahen kur thith carroku në to gjithë ditën. Por nuk kish folë, veç kish përcjellë në heshtje nji hurbë lotësh për fyti e ish kthye në krah tjetër.
Edhe Drenit iu kujtue si turbull se i kish pasë thanë disa herë «të janë ba cicat lapa», por krejt kjo ka ndodhë në të shkuemen. E, tashti, në rrotullame të trunit, kur jeta rrëzohet kryengultas, se qysh i erdhi me e thirrë në emën. Por Lapës kjo nuk i bani përshtypje. Të kishte ndodhë në nji kohë tjetër, kishte me pasë përmbajtje. Vetëm thirri me piskamë:
– Oh, e zeza unë! – dhe zuni me e goditë kryet me grushte.
Ia mori mandej me forcë gishtin e thumbuem, e futi në gojë dhe thithi me sa fuqi që pati. Gishti i rrezikuem, ose gishti që po rrezikonte Drenin, ekspert në shumë lëmej, siç i vetoi në kujtesë Lapës, nuk nxirrte gja, po ajo prap e thithte fort e fort dhe pështynte përtokë. Para do kohësh, bash në këtë mënyrë e kishte shpëtue nji shoqe të veten nga kafshimi i gjarpnit në dorë. Ajo kishte qëllue në arë tue korrë barin, iu kujtue vetimthi, por me grenzën ndoshta duhej me ia ba tjetërqysh. Sa herë që pështynte, nuk i mungonte klithja:
– Oh, medet për mue! Sa budallë që e kam pasë këtë burrë! – dhe përdorte kohën e kryeme të foljes «me pasë», bash sikur ai të mos ishte ma gjallë ç’prej nji trohë here.
Siç duket, Drenit i bani përshtypje kjo formë e shprehjes, iu ngja si nji likuidim ashtu shpejt e shpejt, prandaj mblodhi forcat e u përmend.
– Shuj he meçkë! – i bërtiti tue tërheqë dorën e kllapueme prej duerve të saj, e, kuptohet edhe gishtin e thumbuem që po ia thithte në gojën me vetëm nji palë dhambë; ata të poshtmit.
Mbasi e lidhi mu në rranjë gishtin e helmuem me nji tojë që e këputi te opinga teke në dysheme, i thirri rrëmisht:
– Shpejt sakicën! Ma gjej sakicën, he meçkë!
Grueja e pa në sytë e egërsuem; fytyra po ia merrte nji të kuqe me danga si lapat e rrushit me dermë, prandaj e kuptoi seriozitetin e situatës. Ajo e njeh burrin e vet; fjala «meçkë» shpreh kufinin e durimit, kallxon vendosmëni. Po t’i thoshte «shpejt sakicën, he dreq», ndryshonte puna, por tashti s’kish pleqnim muhabeti. Pa e ba të gjatë, ashtu bani, doli dhe hyni vrik e vrik me sakicë në dorë, pak e hutueme e ma shumë e bindun.
Dreni e kqyri edhe njiherë lidhjen e gishtit të helmuem, me pa a asht i lidhun fort mu në rranjë, e vendosi në kambën e afërt të shtratit prej druni, dhe, për pakëz mbajti frymën. Tue qenë se lidhja e pengonte gjakun në kthim, e ndoshta bashkë me të edhe helmin me u shpërnda, gishti ishte nxi sa mos me u dukë ma vëlla me tjerët. Me nji fjalë, prej shtrëngimit të fortë, gishti ishte gati tue plasë e këputë vetë, por atë punë e bani i zoti. Nji goditje e vendosun, por e shurdhët e sakicës, dhe stërpikat e gjakut u përhapën kahmos. Gishti ra diku në qoshe të odës bri opingës teke, si trumcak i coftë.
Mes dhimbjesh, e ma shumë prej tmerrit se mos po vdes, Dreni u kujtue se duhej ndalue gjaku në ndonji mënyrë. E ndali me dorë nji pizgë të hollë, por nuk po ndalej rrjedha, si ai kroi që cirkat në verrishtë. Duhet edhe me e dezinfektue, e tue qenë se gjana mjekuese në shpi nuk kanë, u ndërmend se mundet me e ba me shurrë. Uli pantollat me dorën e majtë pa i zbërthye pullat, nxori kalemin e shurrës dhe e pshurri, tue lëshue prej së thelli nji ofshë:
– Oooh, dora jeme!
Grues për pak i ra të letë. Nji trohë herë mbet aty në kambë pa fjalë, e mpakun e e plogësht, pa ditë ç’me ba. Po burri e shkundi:
– Luej he dreq! Çka po më kqyr? Hajt lidhma dorën e sakatueme! – e ia zgjati gjymtyrën e llangosun në gjak.
Ajo, tue e marrë veten prej efektit të gjakut, e kuptoi se kësaj here burri, i gjymtuem dhe, edhe i pshurrun, iu drejtue me nji shprehje ma të butë, nji shkelëz ma poshtë, dhe bani siç iu tha. Tek po e shtrëngonte me do ruba dorën e gjymtueme, mori prap me bërtitë, me përmbajtje pak ma të butë:
– Oh, e zeza unë, çka ma gjeti burrin, të paorin! Oh e mjera unë çka ma gjeti burrin!
Vetë me vete po thoshte: «Në djall gishti yt more burrë, po ma njollose shtratin e na e bane vendin hakaret». Në punë sekonde, e zu veten gabim që mendoi ashtu, sepse «mbi çdo gja asht jeta e njerit», mendoi.
Edhe Dreni u ba vner për shëmtimin e shtratit, po edhe të mureve e të disa orendive e, nuk u shtri ma, por mori me dalë përjashtë. Disi i qetësuem, me dorën të lidhun e i bamë hakaret me gjak, doli n’oborr, e u ul mbi nji ledh, tue e kqyrë natyrën si me e pa për herë të parë. Kishte ra nji lashtë shi, por atij iu duk bukur ambël me u shpi n’atë vend. Do hapa ma përtej, dy lehësa vogëlanë po ziheshin për nji copë mishi të çuditshëm si nji vemje gjigante: ishte gishti i mesëm, të cilin sapo e kishte fërflugjë Lapa me do bërllogje tjera.
«Jetë e poshtër, me të gjetë belaja tue nejtë», tha vetë me vete, e, ndërsa nji langëzim i idhët e i ambël po i lëvrinte nëpër trup e deri te goja, e ndau mendjen se duhej me e thirrë Lapën: «Oj Lapë, hajde pak qetu»! Mandej mendoi me vete, «vërtet, pse mos me i thirrë Lapë»? Po përpjekja për me folë, e sidomos me thirrë, qe e mundimshme, tepër e mundimshme, e pamundshme madje. Fyti po i shtrëngohej prej mbrenda e sytë po i jepnin nji pamje terruese në të kuqe. Veprimi i vetëm që mundi me ba ishte me u anue nji grimë përpara në krahun e majtë. Ashtu u palue e dha shpirt.
Tregimi “Grenza”, është shkëputur nga vëllimi “FRYMA” – tregime bashkëkohore në gegnisht, Botimet Princ, 2019
*Titulli i origjinalit: “Grenza”
ObserverKult
Lexo edhe:
