Dritëro Agolli është njëri nga shkrimtarët tonë më të shquar. Në prozën e tij Agolli solli risi jo vetëm në strukturën narrative, por dhe në galerinë e personazheve të veta.
Ata janë sa ‘të çuditshëm’ aq dhe të zakonshëm, sa tragjikë aq edhe komikë, sa të thjeshtë aq edhe madhështorë.
Në romanin “Njeriu me top” (1975) Dritëro Agolli zbuloi një marrëdhënie tjetër, krejt të ndryshme nga ajo e “Gjeneralit të ushtrisë së vdekur” të Kadaresë, sa i takon raportit të njeriut shqiptar me armën.
“Dynjaja u prish! O hak i madh, ç’pret?!” Kjo është thirrja e dëshpëruar e plakut Mere, në romanin “Njeriu me top”. Plaku Mere është një prej figurave më “të çuditshme” të prozës së Dritëro Agollit, sipas kritikëve.
Në një anë ky personazh ngjan me një gjysh teqeje bektashiane, autoriteti i të cilit nuk mund të vihet në dyshim nga ata që janë në një hierarki tjetër (baba, dervish, muhyp). Nga ana tjetër, pikërisht ky “gjysh”, duket sikur flet me dhimbjen e Shekspirit: “Kjo botë u çthur! O prapësi, o dreq! Që unë paskam lindur të të ndreq!”
Në të vërtetë nuk është shthurur dynjaja, por është prishur një rend tradicional i gjërave. Plaku Mere dhe rendi i tij nuk përfillen më. Në këtë situatë ka diçka universale. Morali i një brezi shpesh vjen në kundërthënie me moralin e brezit pasardhës. Thuhet se në një mbishkrim të gjetur në një papirus shumë të lashtë gjendet ankimi: “Ah, ky brezi i ri!” Ndërrimi i moralit ndodh jo vetëm nga brezi në brez, por edhe nga epoka në epokë.
Kjo shpesh shoqërohet me dhimbje dhe tronditje të mëdha. Plaku Mere nuk mund të jetë më një patriark absolut i familjes së madhe katërbrezash të Fizëve, sepse rinia mendon ndryshe. Lëkundja e autoritetit të tij në familje, në një farë mënyre, përbën shkelje në një tabu. Kjo ndodhi rëndom në Luftën Antifa shiste, e cila krijoi një moral të ri të punëve.
Fragment nga “Njeriu me Top”
Tregojnë se plaku Mere njëherë kishte vdekur e pastaj ishte ngjallur. Njerëzit betohen se kjo që rrëfehet në fshatin Arun, nuk është përrallë, por e vërtetë si nata. Ai vdiq. Të afërmit e tij u mblodhën, e qanë, e mbështollën me qefin, e vunë në tabut dhe e morën për ta shpënë në varre. Binte dëborë dhe ishte ftohtë. Në mes të rrugës që nga tabuti u dëgjua një zë.
– Allah belaversën! Ç’është ky kiamet e kjo e ftohtë kaq me llahtari! Allah, largoje prej meje Shimbër Jezit Shimbërllarin!
Ara që e mbanin, kur dëgjuan zërin e të vdekurit, u llahtarisën, e lëshuan dhe ia dhanë vrapit. Vetëm xherahu i fshatit Xheladin Durballia që mbante një gunë të madhe, nuk lëvizi vendit.
– O i madhi i më i madhit, ç’po kurdis me mua shejtan Mulahimi dhe Jeziti?, – thirri plaku Mere dhe u ngrit, duke shqyer qefinin.
Ai rrotulloi sytë në bardhësinë e ftohtë dhe vuri re vetëm xherah Xheladin Durballinë me këmbë të ngulura në dëborë.
– O hak i madh! Cili është ky? Xherah Xheladin Durballia, apo vetë shejtan Mulahimi?
-Jam unë xherah Xheladin Durballia, i biri i Xhevatit dhe i nipi i Abdiresulavziut, – tha xherahu dhe ia hodhi me vrap gunën në supe.
Ashtu të mbështjellë më gunë e shpuri gjer në shtëpi. E veshi me rrobat që mbante kur ishte gjallë, i ndezi kandilin dhe e vuri në dyshek që të vinte në vete. Njerëzit e shtëpisë ishin zhdukur dhe kishin mbetur vetëm pleqtë e plakat, se kujtonin se gjyshi i madh ishte bërë lugat.
Plakut Mere i shërbente vetëm Xheladin Durballia. Ai i tregoi edhe për ata që kishin ardhur në shtëpi për ngushëllim, edhe për ata që nuk e kishin ngushëlluar.
– Demek filani e filani nuk më dashkan! – e ngriti kokën nga jastëku plaku Mere.
– Ashtu del, – tha xherah Xheladin Durballia.
– Kush u gëzua me vdekjen time? – pyeti plaku Mere.
– Filani e filani, – tha xherah Xheladin Durballia.
– O hak i madh! T’i bësh hi, e t’i heqësh zvarë, e t’i shposh në fytyrë e t’u lësh vrima atyre që s’më duan! O hak i madh! – mallkoi plaku Mere.
Kështu tregojnë e këto nuk janë përralla, po të vërteta si netët.
Gjithë fshati Arun, e gjithë kazaja ç’merr mali i Kokallës e ç’zë lumi Krak u habitën me këtë ngjarje të padëgjuar ndonjëherë dhe thamë se tani do t’i vinte fundi botës. Pastaj njerëzit mësuan, se plaku Mere jetonte me kandil të ndezur dhe pohuan se edhe fundi i botës nuk qenkësh gjë! Prandaj ngritën edhe një këngë që nuk dlhet se kush e ka kënduar i pari. Kënga thotë:
Ty, mor plaku Mere,
në tabut të vunë,
të xhumanë e zezë
në varre të shpunë.
Po ti seç u ngrite,
thirre nga tabuti,
gjilpëra-gjilpëra
ç’na u bë vuxhuti.
Në tabut të lanë,
këmbët dhè s’u zunë,
Xheladin xherahu,
të futi në gunë.
Xheladin Xherahu,
më t’u thaftë dora,
s’e le plakun Mere
ta hante dëbora.
Xherah Xheladini,
Xheladin xherahu,
S’e solle lugatin,
më t’u thaftë krahu!
*Shkëputur nga romani “Njeriu me top” i Dritëro Agollit
Dritëro Agolli lindi në Menkulas të Devollit. Pasi mori mësimet e para në vendlindje, vazhdoi gjìmnazin e Gjirokastrës, një shkollë me mjaft traditë. Studimet e larta për letërsi i mbaroi në Petërburg.
Ka punuar shumë kohë gazetar në gazetën e përditshme “Zëri i popullit”, dhe për shumë vjet ka qenë Kryetar i Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve të Shqipërisë.
Krijimtaria e tij letrare është mjaft e pasur në gjini e lloje të ndryshme: poezi, poema, tregime, novela, romane, drama, skenarë filmash etj. Është fitues i disa çmimeve dhe i nderimeve të tjera. Disa prej veprave më të rëndësishme të tij janë përkthyer në Perëndim e në Lindje.
E përgatiti: A.S. -ObserverKult
———————————-
Lexo edhe:
DRITËRO AGOLLI: PAS VDEKJES SIME DISA DO KËNAQEN…
.
