Udhëtimi më i vështirë i njeriut është ai brenda vetes. Mbase ngaqë është një udhëtim pa destinacion të qartë, pa harta që të drejtojnë dhe pa asnjë referim të vetëm që mund të të çojë përtej kufijve deri atëherë të njohur. E për sa zgjat është një proces i pakohë që shpesh na shtyn të përballemi me frikërat dhe pasiguritë tona më të thella. Në të vërtetë ky është udhëtimi që kërkon guximin për të njohur vetveten deri në skajet më të errëta, për të pranuar të metat dhe pse jo për të përballuar përplasjet që ndodhin në thellësitë e shpirtit. I tillë është edhe udhëtimi që ndërmarrin dy personazhet e romanit “Rruga 66” të Binak Kelmendit.
Nga Albana Beqiri
Ashtu si krejt romani i cili është konceptuar nga autori si një sendërtim metaforik, edhe dy personazhet e tij janë po aq metaforikë. Që në krye, të tillë i bën llagapi (emri)- Marrdheu dhe Japdheu -e lexuesit i mjafton t’i ndjekë në rrugëtimin e tyre të jetës – atë brenda vetes, – për të kuptuar se bëhet fjalë për një personazh të vetëm, që fare mirë mund të jetë vetë rrëfimtari. Kelmendi ka zgjedhur t’ua lërë krejt barrën e romanit këtyre dy personazheve të cilët pasqyrojnë ndarjen brenda një Vete të vetme dhe përmes tyre ndërton një narrativë të fuqishme mbi lirinë, robërinë, idealin, atdheun, identitetin, sidomos atë kombëtar si dhe iluzionet që secili prej nesh shpesh krijon për veten, por dhe për shoqërinë.
Romani nuk gëlon nga ndodhitë e shumta e as nga aventurat që ta rrisin adrenalinën e të lënë pa frymë e, siç thamë nuk gëlon as nga personazhet. Ata janë vetëm dy që në thelb janë një i vetëm. I pandarë: – Dheu i cili Jepet dhe Merret, por në të gjitha herët është Ai baza e gjithçkaje – Dheu, qoftë i Mëmës, qoftë i Babës është Dheu për të cilin dikush Jep e nga i cili dikush Merr, por në fund të ditës është baza e identitetit të njeriut. Madje edhe atëherë kur kriza e identitetit është e madhe e ndërtohet e rindërtohet vazhdimisht përmes dilemave, dyshimit, dyzimit apo çfarëdo skepse tjetër. E aventura e vetme e tyre është udhëtimi psikologjik përplot telashe e dilema mbase jo hamletiane, por dilema e pikëpyetje që turbullojnë pareshtur mendjen brenda së cilës ndodhin të gjitha këto.
Vetë titulli i romanit është sinjikativ dhe vjen si një metaforë e fuqishme që më pas, gjatë leximit të ndihmon për të përcjellë e kuptuar udhëtimin shpirtëror të Marrdheut e Japdheut si dhe përpjekjen e tyre për t’iu dhënë përgjigje pyetjeve e dilemave të shumta si dhe për të kuptuar veten. Rruga 66 dhe emërtimi i i librit me të, është një gjetje e qëllimshme e autorit për ta përçuar pastaj në krejt romanin simbolikën e kësaj rruge legjendare e ikonike të kulturës amerikane. Jo më kot cak i udhëtimit të dyshes së pandarë është kjo rrugë e njohur për distancën e gjatë që përshkon dhe për sfidat që duhet të përballohen gjatë kalimit. Në romanin me të njëjtin titull, rruga 66 është shndërruar në simbol të udhëtimit si një kërkim i brendshëm në përpjekje për të gjetur lirinë, por edhe përmes saj kuptimin e ekzistencës, prandaj në një mënyrë ose në një tjetër ajo rrugë e reflekton edhe shpresën.
Rrëfimtari i cili ndjek hap pas hapi rrugëtimin sa imagjinar aq edhe real e njëherazi sureal të dy personazheve të vet, e ndërton rrëfimin mbi dialogët e përhershëm të Marrdheut dhe Japdheut, të cilët janë të formësuar vërtet si dy karaktere të ndryshme, por edhe si dy pjesë të një të tëre, brenda së cilës ndodhin përplasje të shumta e ndarje në përpjekje për të gjetur shumë përgjigje e për të kuptuar shumëçka, mes të cilave edhe natyrën e lirisë dhe atë të robërisë, identitetin kombëtar e në fund të fundit edhe vetë kuptimin e atdheut.
“Paska edhe njerëz atdheu?” pyet gjatë një dialogu rutinë Japdheu duke e rritur tensionin mes tij dhe Marrdheut dhe ndarjen që ata kanë për shumëçka e, edhe për koncepte si liria, robëria, ideali apo edhe atdheu. Pyetja jo pa nota ironie shkon në thelbin e dilemave, edhe të atyre që kanë të bëjnë me vlerën dhe kuptimin e atdheut. Diku tjetër ai pyet sërish: “Ku dreqin është liria?! Pse flasim të gjithë aq shumë për të?”, duke shprehur kështu jo vetëm pafuqinë për të prekur realisht qëllimin dhe ëndrrën e përhershme, por edhe zhgënjimin e thellë që përjeton kur përpiqet të gjejë lirinë në një botë të mbushur me pengesa dhe dhunë.
Romani “Rruga 66” nuk është një nga ato romane që lexohen me një frymë si një lexim drejtvizor, as të lë pa frymë nga dinamika e ngjarjeve apo personazheve të shumtë, por si të gjithë romanet psikologjikë të bën të mendosh shumë për dilemat ekzistenciale që shtron dhe më shumë se aq përpiqet t’u japë kuptim e zgjidhje. Ndërsa për ta kuptuar kërkon goxha përgatitje, me të cilën mund të bubrrosh i pashqetësuar nëpër shtresimet e shumta të rrëfimit që nga ato psikologjiket e filozofiket deri te ato historiket e kombëtaret.
Rrëfimi ndjek një vijë vetmitare ashtu si natyra e personazheve të tij, edhe pse kanë njëri- tjetrin brenda një Uni të vetëm e të pandashëm si të gjithë njerëzit e zhytyr në dilema jetësore Marrdheu dhe Japdheu në thelb janë vetmitarë të cilët jetojnë në një botë imagjinare që nuk ka pika takimi me realitetin veçse si referenca historike. I tyri është një udhëtim imagjinar i ndërtuar estetikisht bukur e ku të gjithë kufijtë janë të mjegulluar dhe liria ndonëse një ëndërr e vazhdueshme, është e paarritshme. Brenda Rrugës 66, Kelmendi krijon një botë të ndërlikuar dhe të pasur me simbole dhe ndjenja, duke na udhëhequr në një udhëtim të brendshëm përmes personazheve që kërkojnë kuptim në një botë që nuk ofron asnjë garanci për gjetjen e tij.
Për fund, romanin “Rruga 66” të Binak Kelmendit mund ta lexojmë si një eksplorim të thellë të psikologjisë njerëzore dhe tensioneve që lindin kur individi përballet me dilema e sfida të mëdha ekzistenciale.
Romani “Rruga 66” i Binak Kelmendit është botuar nga PEN QENDRA e Kosovës.
ObserverKult
