Nga Ana Kove
Lutje e pambaruar
Dola para pasqyrës dhe s’po iu besoja syve. M’u duk sikur pashë atë vajzën e vogël të para shumë viteve. Dukesha njëherësh bukur dhe e frikësuar. I qesha t’i jepja zemër. Hareja e madhe brenda gjoksit nisi të më shndërrohej pashpjegueshëm në ankth. Mora krehrin dhe instinktivisht nisa të kreh flokët, edhe pse s’do të shkoja askund tjetër, veçse në shtrat. Imazhi i ëndërrt i sime gjysheje m’u rishfaq sërish pas shpinës. Sa herë dilja para pasqyrës të bëja dialog me veten, më kujtohej ime gjyshe. Mbaj mend se çdo natë, para se të flinte, diç pëshpëriste.
“Nënoke, pse flet me zë të ulët?”
“Se këto fjalë kështu thuhen. Nuk duhet t’i dëgjojë njeri.”
“Po pse i thua, kur nuk do t’i dëgjojë askush?”
“Ia them Shën Mërisë. Ajo m’i dëgjon. Se më do shumë.”
“Po çfarë i thua? Edhe unë të dua shumë! Pse s’m’i thua mua?”
Pastaj m’u afrua; në dorë mbante diçka të mbështjellë me një batanije fëmijësh. E shtriu mbi krevat, si të ishte fëmijë i vogël që donte kujdes se mos lëndohej. Mbylli perdet e errëta të dritares me një gozhdë të harkuar nga brenda, mbylli edhe derën e dhomës ku flinim të dyja.
“Mirë do të ishte të kishte edhe nga brenda çelës kjo derë e uruar”, tha, pastaj më hipi mbi një stol para pasqyrës; m’i shprishi gërshetat që vetë m’i kishte thurur në mëngjes dhe më drejtoi të shihesha në pasqyrë.
“E sheh, sa e bukur je! Kështu do ngelesh gjithmonë, e bukur e me shpirtin e pastër të fëmijës në ata sy, nëse do ta duash shumë e do t’i lutesh për natë Shën Mërisë.”
“Do ta dua, nënoke! Unë dua të jem gjithmonë e bukur”, i thashë, ndërkohë që ajo hodhi sytë mbas perdeve të errëta të dritares.
“Zot, ki mëshirë për ne”, tha këtë herë me zërin që mund t’ia dëgjoja qartë. E kisha hetuar se e përmendte shpesh fjalën “Zot”, edhe pse me shumë frikë. Dukej sikur kishte frikë se mos e dëgjonte edhe vetë, jo më të tjerët. Nuk e kuptoja pse, por e ndieja se s’duhej ta pyesja. Tërhoqi edhe një herë derën pranë vetes, si për t’u bindur se nuk hapej, nëse do ta shtynte kush nga jashtë dhe nxori nga poshtë rrobave të sirtarit të fundit të baules së saj diçka të mbështjellë me gazetë. Në letrën e zverdhur shihej qartë portreti i Enver Hoxhës, që përshëndeste me dorën lart dhe gishtat e harkuar para.
“Pupupu”, tha e tmerruar, “si nuk e paskam parë me çfarë e kam mbështjellë?! Edhe kjo na duhet”. Nxori nga poshtë gazetës një kavanoz të vogël xhami, mbushur treçerek me ujë dhe sipër me vaj. Në mes të kapakut të verdhë dilte një fitil, bërë nga një kanotiere e grisur. Pjesa më e gjatë e fillit të pambuktë ndodhej brenda në barkun e vazos. Nxori një shkrepëse nga xhepi i fundit të saj të zi. Gjithmonë iu qepte fundeve të saj të gjera nga një xhep të brendshëm. Aty mbante një tufë çelësash të lidhur në një karficë. As sot nuk e di përse i kish gjithë ata çelësa. Ne, asgjë nuk mbanim të mbyllur në shtëpi; e vetmja gjë që hapej e mbyllej me çelës ishte baulja e saj. Me shkrepësen ndezi rripin e atij fitili të sajuar, të kandilit, siç e quante, dhe fiku dritën e dhomës.
“Nuk duhet të na shohë njeri”, – tha e pastaj u afrua edhe vetë para pasqyrës, mbi komonë e vjetër me dru arre të errët e shprishi gërshetat e veta, të mbledhur si gjarpërinjtë e ujit që rrinin në gjol kutullaç pas resmjeve. Flokët i kishte të hollë e të butë. Të valëzuar nga shprishja e gërshetave i dukeshin të dendur dhe ia mbulonin supet. Kushedi sa shumë vite kishte që nuk i priste, por vetëm i lante dhe i thurte çdo mëngjes. E hirta e thinjave nën dritën e qiririt e bënte të dukej krejt ndryshe. Ishte një ndjesi që edhe sot kur e kujtoj më mbushet shpirti me një ngazëllim që s’di ta shpjegoj. Nga poshtë batanijes nxori një ikonë druri. “Korë”, i thoshte, dhe e mbështeti për pasqyre. Para saj gjendej kandili i ndezur.
“Shën Mëria tani do të dëgjojë lutjet tona. Ti do lutesh për herë të parë në jetën tënde. Me zë! Dhe me shpirt! Dhe do të bëhesh më e bukur se ç’je. Do të mbetesh e bukur gjithmonë, nëse lutesh. Kurrë mos e harro këtë natë”. E shihja nga pasqyra dhe përballë nesh, nga ikona, na shihte Shën Mëria, brenda një rrethi të florinjtë, ndërsa nga pasqyra, unë dhe gjyshja, si hije, aq sa na lejonte flakëza e kandilit, dukeshim njësoj. Unë mbi stol dhe ajo në këmbë. Ma mori dorën në të sajën dhe më mësoi si të bëja kryqin. Dora më dridhej. Pëshpëriti me zë të ulët fjalët e uratës, dhe unë i përsërita pas saj.
Atë natë ndjeva se diçka ndryshoi në lidhjen time me të, por edhe në gjithë atë çka ishte bota ime, e një fëmije që i mësojnë se si të adhurojë një dashuri e si ta rrisë. Një dashuri që të jep lumturi të madhe, por edhe frikë të madhe, njëherësh. Askush s’duhet ta dinte se ç’kisha mësuar. Se ç’ kisha bërë. Ç’kisha parë. “Askush”, – më tha ajo, dhe buzët iu drodhën sërish nga një lutje pendimi. “Askush?” “Jo. Sepse askush nuk të do më shumë se Shën Mëria”, – më tha. As mami? Nga ajo natë, kur më mësoi t’i lutem fshehur Shën Mërisë, filluam të flisnim gjithmonë para gjumit. Flinim të dyja në një dhomë. Mbase sot askush nuk e kupton dot sesi një fëmijë flinte në një dhomë me gjyshen, por atëherë ashtu ishin kohët. Ishte koha më e bukur dhe më mistike e kujtimeve të mia të fëmijërisë. Mezi prisja të vinte mbrëmja dhe t’i shtrihesha pranë.
Një natë më tregoi një histori të trishtuar:
“Kur linde ti, bijë, ky vend po ndahej me Zotin. Mbi këtë vend po binte mallkimi.”
“Po pse, nënoke? Çfarë do të thotë ‘po binte mallkimi?’”
“Në një vend që nuk bien kambanat, bie mallkimi”, më tha. “Ti linde në javën e Pashkës. Prill. Po ne nuk i festonim dot hapur. Atë natë festuam, duke u fshehur me gëzimin e lindjes sate. Ti ishe ende pa emër. Të nesërmen e Pashkës jotëmë të mori me vete dhe të pagëzoi fshehur në një kishë diku në Jug, andej nga ishte vetë. Te porta e shtëpisë së Sekretarit të Partisë, atë natë të Pashkës, se kush kishte hedhur ca lëvozhga vezësh të kuqe. Lajmi mori dhenë. Qyteti i vogël ishte mbledhur grusht nga paniku. Dhe meqë e kishin pikasur se ne kishim bërë festë, kur u kthye ca ditë më vonë, nënën tënde e thirrën atje, në atë shtëpinë e spiunëve.
– Tregoji partisë,” – i thanë. “Vajte në Jug?
– Vajta.
– Festove Pashkën, pa u nise?
– Festova vetëm lindjen e vajzës.
– Po lëvozhgat e vezëve të kuqe pse i hodhe në derën e shtëpisë së Sekretarit të Partisë?
– Nuk kam hedhur asgjë, dhe ajo shtëpi buzë ujit nuk është e Sekretarit të Partisë, por e familjes sonë.
– Ajo shtëpi është e pushtetit popullor, ç’ju duhen juve dy shtëpi? – i tha vrazhdë njeriu i partisë. Ndjesia e pronës së fituar rastësisht, e të grabitur, te njerëzit që nuk e kanë pasur kurrë atë, i bënte ata edhe më agresivë me pronarët e vërtetë. Po vajzën pse e pagëzove në fshehtësi? Si dreqin i merrnin vesh të gjitha?! Ajo s’iu përgjigj asnjë pyetjeje. I kishin vënë përpara një letër dhe një laps, që të shkruante emrin e priftit. I thanë se nuk do ta linin të dilte nga ajo dhomë, as për të ushqyer foshnjën, pa shkruar emrin në letër. Dikur, kur po errej dhe ajo, e mbyllur atje në dhomën e “Degës së Punëve të Brendshme”, po ndiente dhimbje therëse në gjoks nga qumështi i papirë; e bashkë me dhimbjet po i ngrihej edhe temperatura. Nga mezi i natës e kishin gjetur shtrirë për tokë, pa ndjenja. Nga spitali erdhi në shtëpi të nesërmen. Ti qave shumë atë natë. Nuk kishim ç’të të jepnim të pije, se ende nuk haje. Mora pak sheqer sa thoi i gishtit të vogël dhe e futa në një napë të bardhë në formën e kokës së një biberoni dhe sa here qaje ta fusja në gojë, e thithje dhe qetësoheshe. Lusja Zotin që ai pak sheqer të mos mbarohej, derisa të vinte jotëmë. Dikur u qetësove. Por, as nga qumështi i gjirit nuk pive më. E fute në gojë dhe sërish fillove të qash shumë. E sigurt, ai qumësht ishte hidhëruar. Si dukej, në atë natë torturash psikike, së bashku me gjakun, i kishin helmuar dhe qumështin.”
Asgjë s’më ishte dukur më magjepsëse se ajo mbrëmje kur mësova të lutem. Kohë më vonë, pas vdekjes së saj nuk u luta çdo natë, por veç në netët e trishtuara. Kur është i lumtur, njeriut s’i bie ndër mend lutja!
“Kambanat e së dielës”, RL Books, 2020 Tiranë
ObserverKult
Lexo edhe:
