Nga Artan Mullaj
Naimi është një miku im biznesmen. Ndërtues. E pat filluar herët aventurën e biznesit, por dhe të suksesit, duke zbatuar disa parime tradicionale: Disa këshilla që mësohen nga përvoja dhe shndërrohen në ligjësi kur zbatohen.
Mos emigro shumë gjatë në një vend. Mos emigro në vende të brishta. Kursimet bëji gur edhe mur… Arritja dhe suksesi përcaktohen nga disa hollësi që shumë njerëz nuk i përfillin. Naimi e kishte kuptuar se disa ndryshime të vogla në perceptime mund të sjellin ndryshime të mëdha në rezultate.
Gjatë eksodit të viteve ‘90, ai emigroi në Greqi, por nuk ndenji gjatë atje. Greqia atëherë ishte një parajsë e vogël, por e brishtë. Ilegalisht, si shumica e shqiptarëve, shkoi në Itali, që ishte një vend i madh, i fuqishëm.
Më pas edhe në Zvicër dhe Gjermani. Pastaj u kthye shpejt, në vend që të shpenzonte kohën dhe paratë e kursyera në qejfet e natës që afron pafundësisht Perëndimi.
U dashurua dhe krijoi një familje të bukur, si ylberi. Njëherësh, me kursimet e mundimshme, bleu një truall pranë banesës së prindërve. Hodhi themelet, përveshi mëngët dhe filloi të ndërtojë shtëpinë e tij të ëndrrës. Pastaj mbërriti çasti i bekuar. Perëndia ndihmon trimat, prandaj edhe ky trim u shpërblye.
Një ditë, kur ishte duke bërë llaç për ustallarët që ndërtonin shtëpizën e tij, “drita e bardhë ra mbi të”. Sapo kishte përfunduar katin e parë të ndërtesës, kur, si t’i kishte shtyrë drejt tij engjëlli i fatit, një çift italianësh, burrë e grua, kërkuan t’i blejnë ndërtesën e papërfunduar.
Shitje e mirë. Me paratë që fitoi prej saj, Naimi bleu truall të ri, dhe sërish filloi të ndërtojë. Ishte viti 1993.
Troje të tjera dhe ndërtesa të tjera pasuan dhe u shtuan me kalimin e viteve, deri sa, si rrallëkush, ky njeri do të bëhej zotërues i një superkapitali të pastër. Në Shqipëri, sado provokuese të duket, sado e pabesueshme të duket, ekzistojnë edhe biznese të tilla, të ngritura në qiell me djersën e ballit dhe me punë të ndershme.
Por natyrisht, janë të rralla. (sepse të rralla janë bizneset ku ende nuk kanë futur hundët politikanët barbarë të tranzicionit shqiptar).
Dhe pikërisht sepse ai është i rrallë në llojin e vet dhe drejton mes vështirësive të mëdha një biznes të paprekur ende nga balta e politikës, i duhet të paguajë shtrenjtë “taksën e ndershmërisë”.
Kjo taksë është unikale në planet. Taksë Shqipërie. Nëse je i ndershëm, dënohesh, ndëshkohesh. Si çdo biznesmen në Shqipëri, edhe Naimi detyrohet të bëjë dhurata financiare për fushatat elektorale. Detyrohet të bëjë dhurata për pushtetarët dhe këlyshët gjakpirës të administratës tatimore. (Cili biznes nuk ka paguar nën dorë këta qenushë bishtdredhur të vjedhjeve më brutale, që vijnë vërdallë me dosje në duar dhe xhepat e fryrë prej ryshfeteve?) Dhurata për pushtetarët që kanë në dorë ta vështirësojnë ose bllokojnë biznesin e tij.
Nëse përdorim një metaforë, anija e suksesit të tij është gjigante e luksoze, si Titaniku, por për fat të keq, ajo rrezikon njëlloj si të gjitha anijet dhe varkat tjera, me dërrasa të liruara në det.
Biznesi shqiptar lundron i tëri në një det të tërbuar, që shkatërron çdo zhvillim, çdo sukses, çdo aventurë. Është deti i pamëshirshëm i atdheut, me dallgë të mëdha, që gllabëron e shuan gjithçka, edhe arritjet e mëdha, edhe përpjekjet ekstreme, edhe shpresat e vakura.…
Lajmi i mirë është se miku im biznesmen ka një qetësi murgërore. Fytyra e tij ka përherë qetësinë e njeriut të aftë të bëjë paqe me gjithçka. Këtë qetësi unë e quaj krenari të vështirë të suksesit.
Po kthehesha nga një udhëtim mbytës në Gjirokastër, dhe ndërsa kaloja pranë Durrësit, ndjeva se kisha nevojë miku im të më akordonte telat e dëshpërimit që më pati pushtuar gjatë atij udhëtimi. Është i zoti në këtë punë dhe prandaj i telefonova për të pirë një kafe.
U takuam pasdite në njërin prej lokaleve të zonës së plazhit. Po perëndonte. Dielli, si një portokall i stërmadh me ngjyrë shege po zhytej me shpejtësi në det, a thua donte t‘i shpëtonte vapës që vetë kishte krijuar. Nxitonte duke përskuqur gjithçka.
Edhe neve. Por kjo përskuqje nuk më pengoi të shoh diçka të pazakontë në portretin e biznesmenit. Për herë të parë vura re një trazim në portretin e tij.
Një lloj trishtimi! Ai që kishte qenë i pathyeshëm edhe në vështirësitë më të mëdha, befas kuptova se atë perëndim ishte ndryshe. Nuk e kish atë optimizmin e hekurt dhe dashamirësinë intelektuale. Përkundrazi. Ishte tërhequr në dëshpërimin e tij. Kuptova se ishte dorëzuar.
Ishim dy miq të dëshpëruar bri njëri-tjetrit, me fytyrat e përskuqura. Tan, më tha. Do të iki. Nuk mund të duroj më. Nuk mund t’ia fal vetes një gabim kaq të tmerrshëm, sa të shpërdoroj të ardhmen e fëmijëve në një vend që nuk do të bëhet kurrën e kurrës.
Vetëbesimin sportiv e kish fshirë si me sfungjer një lloj nostalgjie. Nuk mundem më në këtë vend!. Do iki. Do emigroj në Amerikë, ose në Kanada.
I shokuar, me sytë nga Perëndimi, ku fshihej Amerika, heshta. Pëshpërimat për fundin e botës në fund të cdo dhjetori, nuk më patën bezdisur aq shumë sa vendimi i këtij njeriu për t’u larguar nga Shqipëria. Brenda meje, një ndërtesë u shemb papritur, si pallatet e ndërtuara nga fëmijët me tulla lodre prej druri. Ky njeri, me optimizmin dhe shpresën se herët a vonë Shqipëria do të ngrihej një ditë, ashtu si ishte ngritur edhe biznesi i tij i ndërtimit, kishte qenë spiranca ime. Më mbante, më jepte siguri.
Ky njeri kishte qenë modeli i rezistencës dhe këmbënguljes. Varka ime prej dërrase, ishte lidhur pranë anijes së tij të stërmadhe, për të përfituar nga rëndesa e saj. Por, ja ku kisha mbetur pa spirancë, pa imunitet, pa arsye. U ndjeva keq. Nëse ikte vapori, ç’mund të ndodhte në mol me varkat e vogla? Dallgë të egra do t’i fshinin njëherësh nga peizazhi i detit.
Të ikësh ti? Je në vete? Ke krijuar një dinasti që do ta ëndërronin aksionerët e kompanive të bursës amerikane, dhe tani po u fut shkelmin, si të ishte kova e plehrave mbrapa derës? Të ikësh ti që je modeli i arritjes?
Ç’do të bëhet me pallatet që ke ndërtuar dhe fasadat që imitoje nga Hong Kongu dhe Miçigani?
Gjithë ç’kam, nëse vlejnë 10, do t’i shes për dy. Ose për një fare. Aq më bën. Vetëm dua të iki.
M’u desh të merrja me mend arsyen e fortë që kish kthyer malin e personalitetit të tij përmbys. Çfarë e kishte shtyrë drejt atij vendimi?
Disa çështje gjyqësore të biznesit, që zgjateshin pafund nga gjyqtarët e korruptuar, për ta zhvatur më shumë? Teatri shqiptar ku lulëzon terrori, padrejtësia dhe injoranca? Keqpërdorimi i shtetit nga pushteti?
Pabarazia? Arroganca sistematike e politikës? Brutaliteti, Pandershmëria, padrejtësia dhe pasiguria? Paqartësia e së ardhmes?
Ç’shkollë po ju japim fëmijëve tanë, miku im? Ç’kulturë? C’shembuj? C’modele suksesi? Ç’punë do të bëjnë?
Ku po i rritim? Nga kush janë qeverisur, po qeverisen dhe do qeverisen? Nuk mjafojnë këto, por po i bombardojmë përditë me lajme të shëmtuara. Po i edukojmë në mes të krimit, harbutërisë dhe pisllëkut. Kështu më tha atë muzg Naimi, miku im.
Po ne? Po unë? Për herë të parë u ndjeva edhe vetë shumë pranë vendimit për të ikur nga Shqipëria.
Për të ri-ikur. Kam jetuar 15 vjet në Perëndim dhe u ktheva në Shqipëri me shpresë se vendi im do të shërohej dhe shndërrohej dalëngadalë dhe do bëhej si ai peizazhi i mrekullueshëm i perëndimit, që përskuqte atmosferën e plazhit.
Por sa më e madhe shpresa, aq më i madh zhgënjimi më pas. Mbas 6 vitesh në Tiranë, ashtu si miku im biznesmen, jam shumë pranë vendimit për të ikur.
Sa shqiptarë ndihen sot të mallkuar në vendin e tyre, dhe sa të tjerë, të pashpresë, mund të jenë pranë këtij vendimi? Kushedi. Mbase janë shumë…
*Titulli i origjinalit: “Të rrish apo të ikësh”
ObserverKult
Lexo edhe:
MASHTRUESI MË I MADH NË HISTORI, SHITI “DY HERË” KULLËN EIFFEL
