Nga Behar Gjoka
Prania e dy rrafsheve të shtjelluara në hapësirën e tekstit: – të ndjesisë siprane të dhimbës mëmësore: – të shenjave estetike, krejt të përveçme, të dinamikës narrative, strukturimit të laryshisë kompozicionale, ka ngjizur një vepër të pazakontë, që ka vënë në qendër Birin, si protagonist dhe personazh, ku madje dukshëm jeta dhe matanëjeta, sendërgjon kozmogoninë e dritës. Këto elementë, të episodeve dhe tanësisë së tekstit, të parashtrimit autorial, qartësisht e shënjojnë si një libër unik. Poetja dhe romancierja, tashmë e shenjave të përveçme estetike, varësisht librave të botuara, lexuesve dhe shënimeve kritike, pra, në të dyja larmitë shkrimore, vjen me një libër ndryshe, aq më tepër me titullin e beftë “Biri”, që përçon tragjizmin e thellë, por edhe një gjendje të pazakontë letrare.
Kur them libër unik, nuk e shpie në mend përqasjen me libra të tjerë të autores, as me libra të letrave shqipe a më gjerë sesa kaq, sepse është tekst që mbetet brenda qarku të përveçëm të ngjizjes shpirtërore dhe artistike. Vetë fjala unike, e cila, në fakt, qëndron në këmbë më brishtësi të rrokshme, kurrsesi nuk e shoh si një kamera dallimi, por si një tekst që përcjell një situatë të pazakontë jetësore, ndonëse të përthyer në repetitorët estetikë, që njëherit të fut në vorbullën e fatit të zi, për mëmën që ka humbur Birin, po kaq për vetë Birin, që i ndërpriten ëndrrat, në moshën e shpërthimit të gazmendit. Pra, për gjendjen e prishjes së frikshme të ekuilibrave njerëzorë, ku mëma tashmë është e pabir, e Biri ka fluturuar në amshim, e sendërgjon hapësira e tekstit.
Jeta e ka bjerrun kuptimin e vet, sepse tragjikja e humbjes, e ndarjes së parakohshme nga jeta, e kapërcen fuqinë e nënës, me pranu ikjen e birit, në moshë fare të re, atëbotë kur sapo kanë shpërthyer ëndrrat, vegimet, talentet e shumëfishta. Një libër krejt ndryshe dhe i veçantë në krijimtarinë e Açkës, ngase në kumtin dhe shestimet e autores, kur pas udhëtimit vetmitar në dhimbjen e pamatshme, mbase gjer në shpërfytyrim, në ikje e kthim, arrin deri në një pohim sipranie: Unë kam një histori dhe vetëm po rrëfej dhe madje që rrëfimi të jetë sa më afër gjërave të tij, ku edhe përzhitem nga malli…(2020: 312), që hedh dritë dhe shenjtëron kahjet e vetëdijes së shkrimtares, në kumtimin e kësaj gjendje të pazakontë. Uniciteti, jo si përcaktim fundor, që as nuk e marrim përsipër, madje as nuk shënon mbylljen e marrëdhënies me tekstin-ligjërimin për Birin, lidhet ngushtësisht me sugjerimin e rrëfimtares – autores – mëmës, që theksohet disa herë në faqet e librit, madje si një semantikë e qartë letrare.
A – Termi “histori”, si tregues i një distance të nevojshme, njëherit edhe si pikëtakimi, që lidhet me fatin e Birit dhe mëmës, që megjithatë zbulon në pëllëmbë të dorës dhembjen e pakufi, tanimë rreket me ngucat në pejzitë e shpirtit vetmitar, si nevojë dhe dobi me e zbulu para lexuesit gjithshkafin e humbjes dhe të kumteve të befta estetike. Një ndodhi tejet njerëzore, që ka ngjarë tashmë, e cila mundet t’i tregohet dikujt, si e ngjarë a histori, që në një tekst letrar, gjithsesi merr shenjim figurativ, gati të pashmangshëm.
B – Po rrëfej, sërish nënvizon me vetëdije letrare më se njëherë autorja në faqet e librit, e dihet se rrëfimi përkon me letërsinë, veçmas me prozëshkrimin. Aq më tepër që rrëfimi simbas teorive letrare, njëherësh shenjëBEHAR GJOKA zon magjinë dhe poetikën e prozës. Pra, rrëfimi si një akt shpirtëror dhe estetik, sendërgjon realisht tekstin romanor, ku jeta dhe arti, ndërthuren e shkrihen në një rebus letrar, ku madje më shumë vetë jeta e tejkalon imagjinaren. ‘Biri’, libri i mbramë, i shkrimtares F. Açka jo vetëm shqipton vlagën amnore për humbjen e paimagjinueshme të Birit, por diçka ma tepër, shpalon vlera letrare të përveçme, le të themi të pakrahasueshme, si një libër unik në nivelet emocionalë dhe artistikë, derdhur në shtjellat romanore të një zhanri tipologjik, që autorja e ka dëshmuar me lëvrimin e disa teksteve.
Në rastin librit “Biri”, nginjur me dhimbje të jashtëzakonshme, por edhe të sjellë me shenja letrare të përveçme, sa gati-gati e ka kapërcyer përvojën e mëparshme të shkrimtares, së cilës i ra për hise prova e zjarrit, “mos të raftë si me provu”, e përkufizon populli humbjen e fëmijës, për këdo nesh. Prania e këtyre elementeve, historisë dhe rrëfimit, na fton për ta parë si tekst romani, pra, duke përfaqësuar zhanrin e gjatë i prozës, për të cilin vlen nënvizimi: “Kuptimi dhe jeta në roman ndahen, e me këtë qenësisht dhe kohësisht, madje mund të thuhet se krejt veprimi i brendshëm i romanit – nuk është asgjë tjetër përpos luftës kundër fuqisë së kohës. (Llukash, Gjergj, Teoria e romanit, 1983: 122.) Madje, me atë filigranin e endur të dhimbjes, prushitur në përmallimin tronditës të nanës, thurur e shthurur në vetëdijen e autores, për ta ndarë dhe zbuluar dhimbën personale me botën, me lexuesin, në regjistra kumtesh dhe ligjërimesh të jashtëzakonshme, ka ngjizur tharmin e një teksti unik, sidomos në letrat shqipe, me gjasë edhe më përtej tyre./(panorama.al)
