Borges e imagjinonte parajsën si një bibliotekë dhe thotë se nuk krenohej me atë që kishte shkruar, por me atë që kishte lexuar. Pak njerëz i kanë përjetuar leximet në një mënyrë kaq të plotë. Në një nga poezitë e tij, kur tashmë kishte filluar të humbiste shikimin, Borges shkruan:
Zoti, me ironi aq madhështore
më dha edhe librat edhe natën.
Një nga idetë e tij të preferuara ishte ajo e Valéry-t, i cili thoshte se e gjithë letërsia ishte shkruar nga një autor i vetëm, Shpirti, dhe të gjithë shkrimtarët ishin vetëm kopjues, të një “kalorësi të gjithëdijshëm”.
Studiuesi i madh italian, Roberto Calasso, shkruan se te Borges kemi një shembull të letërsisë absolute, të asaj letërsie që paraqet një univers në vetvete, një “fuqi antagoniste” ndaj besëtytnisë së shoqërisë që është kthyer në një entitet metafizik.
Domethënë, një letërsi në të cilën miratohet prania e të padukshmes dhe bashkëbisedohet me të shkuarën (me mitologjinë e saj plot perëndi dhe fjalë me fuqi magjike), në një botë që është e mbyllur në vetvete, me mitin e vet, që është shoqëria shekullore. Roberto Calasso, te vepra “Letërsia dhe Perënditë”, thotë:
“Kur lexojmë esetë e Baudelaire ose të Proust, të Hugo von Hofmannsthal ose të poetit Gottfried Benn, të Valéry-t ose të Auden, të Brodskyt ose Mandelstamit, të Marina Tsvietaevas ose të Karl Krauss, të Yeats ose të Montales, të Borges ose të Nabokov-it, të Manganelliit ose të Calvinos, të Canettiit ose Kunderas, vërejmë menjëherë – megjithëse secili nga këta poetë mund të urrejnë tjetrin, ose ta injorojnë apo edhe ta luftojnë – ‘që të gjithë flasin për të njëjtën gjë’, megjithëse kjo nuk do të thotë se ata janë të etur për ta emërtuar atë.
Të mbrojtur nga maska të shumta, ata e dinë se literatura të cilës i referohen njihet, më shumë sesa nga besnikëria ndaj një teorie, nga një dridhje ose shkëlqim i caktuar i frazës (ose paragrafit, faqes, kapitullit, të gjithë librit). Kjo lloj letërsie është një qenie e vetë-mjaftueshme.”
Në një intervistë me gazetën “El País”, Roberto Calasso thellohet te Borgesi, duke thënë:
“Borges është një shembull, pothuajse, i përsosur i letërsisë absolute. Borges na lejon të kuptojmë se si, te fjala “letërsi”, në mënyrë përfundimtare, mund të hyjë gjithçka.
Është një nga risitë që kontribuon dhe kupton se i gjithë universi i shkrimit, që mund të jetë historia natyrore, teologjia, kronikat e gazetave, pra, gjithçka, bëhet material për letërsinë, ky është kontributi i saj.
Dhe kjo nuk është diçka krejtësisht e re, sepse është një fenomen që është shfaqur në 200 vitet e fundit, gjë që te Borges tregohet shumë qartë. Ai shmang, me dinakëri të madhe, trajtimin e temave në forma tashmë të predispozuara, për shembull, formën e një traktati, domethënë, atë që thotë, atë që është.
E përdor letërsinë edhe në një formë që nuk është e favorshme për një deklaratë, gjë që është tipike për Borgesin. Rastësisht, shkrimi im i parë i përkthyer u botua në revistën Sur, në vitin 1962, dhe ishte një ese mbi filozofin izraelit Adorno dhe surrealizmin.
Borgesin e takova shumë më vonë, kur erdhi në Evropë. Sot botuesi Adelph publikon veprat e tij të plota.”
Calasso, i cili është drejtori i Shtëpisë Botuese Adelphi, ndoshta shtëpia botuese më e shkëlqyer në botë, thekson këtë aftësi të rrallë të Borgesit “për të bërë gjithçka letërsi, për të shprehur gjithçka me fjalë, çdo gjë, një shenjë në një univers të pafund shenjash, ku edhe vijat në lëkurën e një tigri mund të jenë shenja hyjnore.”
ObserverKult
Lexo edhe:
CIKËL POETIK NGA NORA PREKAZI: ODE MOCANIKËVE
Ju ftojmë të lexoni një cikël të zgjedhur poezish të Nora Prekazit, shkëputur nga libri “Amë” (Littera, 2023)
Kozmos
Ne jemi fije peri e thurrur në avlëmend
Grumbull andrrash të fëmijërisë dëftuar
nën pizhame të buta
Jemi copëza fjalësh e shprehish të nanave,
Sall kërkesa, sall dashuri, sall dëshirë
e dëshpëruar për tu rritë e për të qenë si duhet
Ne jemi copëza zilesh mekanike të shkollës,
Copëza çantash të shkarravitura,
puçrra fytyre e hormone të dalldisura
Jemi copëza dëshirash për superheronj
Të gjithë deshëm me shpëtu botën në një moment
Jemi copëza lufte
Ditë si shekuj nën frikë, që ngelën identike
në memorien e pafund të vetëdijes
Ne jemi copëza takimesh dashurie,
Lëngim për prekje, nuhatje lëkure
e rrëzëllim fytyrash
Jemi copëza ftohjesh, ilaçesh,
e lëngimesh në shtrat duke pritur ditë me diell
Jemi copëza shujtash të përgatitura me delikatesë,
mëngjes, darkë, drekë, ditëlindje e mort
jemi copëza kremtash në përvjetorë
jemi copëza vegimesh
ankesash
vajesh
kujtimesh
gabimesh
lutjesh
fjalësh
të qeshurash deri në kupë të qiellit
Fragmente njerëzish,
gërryerje urie për të dhanë e për të marrë
mozaik i arnuar me ditë, plagë, natë,
përjetim e kohë
secili sosh, yrnek me ngjyra e ornamente të veta
Rrëfim qytetit
O qytet, o skutë, o rrëmujë
Thellë brenda m’janë gdhendë rrugët e tua
me beton t’plasaritur
Ke mbetë si fëmijë i papërkëdhelur
Sall vetëm e i gjymtuar
O qytet, o oborr im i vogël
Ngjyrat nuk po t’rrinë mirë
T’i kemi mveshë e ngjyrosë ballet
secili me imazhin e vet
Pa t’i njohur kufijtë
O gardhi im, që në andërr
t’i shoh rrugët ku s’shkruhet shqip
O qytet, o kuzhina ime e verës
Palë-palë është skalitë dashuria për ty,
krejt ngadale
Më djeg brenda kur të tjerët shqyejnë gurmazin
me kravatat e tyre pa shije
e pa asnjë kujtim rrugëve të tua me qorrsokakë,
pa asnjë kujtim te shkallët, te kinematë,
a te “Poleti”,
po me uri veç për me ta marrë ambrozin e nektarin.
O qytet, o dhembje
Kur isha ma e re, s’të kam njoftë sa duhet,
e pa t’njoftë kam dëshiru mos me t’taku,
E sot kur t’i kam mësu zhvatjet nëpër kohë,
T’i kam mësu kalitjet nëpër sisteme
qajë, kur njerëzit hedhin vnerë mbi ty.
Poezitë e tjera mund ti lexoni KËTU:
ObserverKult
