Dje, pikërisht në Ditën ndërkombëtare të poezisë, u nda nga jeta njëri prej poetëve më të shquar botëror, Adam Zagajewski.
Në kujtim të veprës së tij ju sjellim një buqetë me poezi të zgjedhura përkthyer nga Elvana Zaimi, Elona Caslli, Fazlli Haliti, Mazllum Saneja dhe Pandeli Çina.
Provo t’i thurësh himn botës së gjymtuar
Provo t’i thurësh himn botës së gjymtuar.
Ndërmendi ditët e gjata të qershorit
dhe dredhëzat, pikat e verës rosé.
Hithrat që, metodikisht, mbulonin dhe një herë
shtëpitë e braktisura prej atyre që u përzunë.
Duhet t’i thurësh himn botës së gjymtuar.
Vështrove anijet dhe varkat e hijshme;
të mezipritura nga një udhëtim i gjatë,
ndërsa harresa e njelmët priste të tjerë.
Pe refugjatët të shkonin drejt askundit,
dëgjove xhelatët të këndonin me hare.
Duhet t’i thurësh himn botës së gjymtuar.
Mbaji mend ato çaste kur ishim bashkë
në një dhomë të bardhë dhe perdja u përkund.
Kthehu me mend te koncerti, kur muzika
shkëndriti.
Vjeshtës mblidhje lende në park
dhe gjethet shtilleshin mbi vragat e tokës.
Thuri himn botës së gjymtuar
dhe pendlës së hirtë që humbi mëllenja,
dhe dritës së brishtë që endet, mpaket
dhe rikthehet.
Përktheu Elvana Zaimi
________________________
Të shkosh në Lvov
Të shkosh në Lvov. Nga cili stacion shkohet
në Lvov, nëse jo në ëndërr, në agim,
kur vesa rrezëllin mbi një valixhe, kur trenat
ekspresë dhe trenat e shpejtë lindin. Të nisesh
nxitimthi për në Lvov, natën a ditën, në shtator
a në mars. Por vetëm nëse Lvovi ekziston,
nëse mund të gjendet brenda kufijve dhe jo vetëm
në pashaportën time të re, nëse shigjetat e pemëve
—plepit dhe frashërit—që ende frymojnë me zë
si indianët, dhe nëse rrëketë mumurijnë
esperanton e tyre të errët, dhe gjarpërinjtë e barit
si shenja të buta në rusisht zhduken
në zabele. Të paketosh dhe të nisesh, të ikësh
pa lënë gjurmë, në mesditë, të avullosh
si çupëzat që u bie të fikët. Dhe rrodhet, ushtri
të gjelbra rrodhesh, e më poshtë, përnën çadrat
e një kafeneje vjeneze, kërmijtë kuvendojnë
rreth përjetësisë. Por ngrihet katedralja,
e mban mend, ngrihet kas përpjetë, aq drejt
sa e diela, dhe pecetat e bardha e një kovë
plot mjedra lënë në dysheme, dhe
dëshira ime që s’kish lindur ende,
vetëm kopshte dhe barërat e këqija dhe qelibari
i qershive të Mbretneshë Anës, dhe Fredroja i padenjë.
Gjithmonë ka pasur shumë Lvov, askush
s’ua qëllon dot në të lagjeve të tij, të dëgjojë
mërmërimën e çdocilit gur përcëlluar
nga dielli, ndërsa netëve heshtja e kishës ortodokse
ishte e pangjashme me atë të katedrales, jezuitët
pagëzonin bimët, gjethe më gjethe, por ato rriteshin,
rriteshin aq pa zor, dhe ngazëllimi ndeshej pezull
ngado, në korridore e në mullinj kafeje
që rrotulloheshin rreth vetes, në çajnikët
blu, në niseshte, që ishte dhe formalistja
e parë, në pikëzat e shiut dhe në gjembat
e trëndafilave. Xunkthe të ngrirë zverdhur ndanë dritares.
Kambanat binin dhe ajri u drodh, kaushët
e murgeshave lundronin si grykore ndanë
teatrit, kishte aq shumë gjindje sa
iu desh të vërtiteshin pambarim,
turma ishte e papërmbajtshme dhe nuk donte
të dilte. Tezet e mia nuk kishin si ta dinin
ende se unë do t’i ringjallja,
dhe jetonin kaq plot besim; kaq veç e veç;
shërbëtorë, të pastër e hekurosur, vraponin të merrnin
mazë të freskët, brenda shtëpive
njëfarë zemërimi dhe shpresa të mëdha, Brzozowski
erdhi si profesor i ftuar, një prej ungjve
të mi vazhdonte të shkruante një poezi me titull Pse,
kushtuar të Plotfuqishmit, dhe kishte pra, kaq shumë
Lvov, sa mend pëlciste ena,
thërrmonte gotat, përmbytte
çdo pellg, liqen, tymoste sipër çdo
oxhaku, shndërrohej në zjarr, shtrëngatë,
qeshte me vetëtimat, bëhej i brishtë,
kthehej në shtëpi, lexonte Dhjatën e Re,
flinte në kanape ndanë një shilteje,
sa shumë Lvov kishte, ndërsa tani
nuk ka aspak, rritej pandalshëm
dhe gërshërët e prenë, kopshtarët e akullt
siç ndodh përherë në maj, pa pikë mëshire,
pa dashuri, ah, prit deri sa qershori i ngrohtë
të vijë me fieret e buta, fushat
e pamata të verës, domethënë realiteti.
Por gërshërët e prenë, bashkë me vijën dhe mespërmes
fijeve, rrobaqepësve, kopshtarëve, censuruesve
prenë trupin dhe kurorat, gërshërët e mëdha prisnin
me zell, si një prerje fëmijësh
përgjatë vijës së pikëzuar të një dreri apo mjellme.
Gërshërë, mprehëse dhe tehet e brisqeve gërvishtnin,
prisnin dhe shkurtonin fustanet e fryrë
të prelatëve, shesheve dhe shtëpive, dhe pemët
rrëzoheshin pa zhurmë, si në një xhungël,
dhe katedralja dridhej, përshëndeteshin njerëzit
pa shamidoret, pa lotë, sa të thara
buzët, s’do të shihemi kurrë më, sa shumë vdekje
të pret, pse çdo qytet duhet
të bëhet Jeruzalem dhe çdo
njeri Çifut, dhe tani shpejt, vetëm
mblidh plaçkat, gjithmonë, çdo ditë,
dhe shko pa frymë në Lvov, tek e fundit
ekziston, i qetë dhe i qashtër si një
pjeshkë. Lvovi është kudo.
Përktheu: Elvana Zaimi
____________________
Në maj
Ndërsa ecja në pyll, një ditë maji n’agim
pyesja, ku jeni, shpirtra
të të vdekurve. Ku jeni, të rinj
të zhdukur, ku jeni, tashmë krejtësisht
të pagojë.
Një heshtje e madhe mbretëronte në pyll
dhe ndjeja gjethet e gjelbra tek ëndërronin
ndjeja ëndrrat e lëvoreve nga të cilat lindin
varka, anije dhe vela.
Pastaj, duarduarshëm zogjtë filluan
të dëgjoheshin, gardelina, mëllenja të fshehura
në ballkonet e degëve; sekush fliste sipas mendjes së vet,
me zë të ndryshëm, pa kërkuar gjë, pa
hidhërim a brengë.
Aty kuptova se ju jeni te kënga,
të pakapshëm aq sa muzika, shpërfillës si
notat, larg prej këtu, thuajse aq sa dhe ne
prej vetes sonë.
Përktheu: Elvana Zaimi
______________________
Nga jeta e sendeve
Lëkura e ardhur e sendeve është e tendosur
si çadra e një cirku.
Mbivendoset mbrëmja.
Mirë se erdhe, o terr.
Lamtumirë, drit’ e ditës.
Jemi si qepalla, thonë sendet,
përçikim syrin dhe ajrin, terrin
dhe dritën, Indinë dhe Europën.
Dhe saora ia nis e flas unë: a e dini,
o sende, se çka është vuajtja?
A keni qenë ndonjëherë të untë, të vetmuar, të përhumbur?
A keni qarë? Frikën, e njihni?
Turpin? A e dini ju çka është zilia dhe xhelozia,
mëkatet e falshme që shelbimi nuk i rrok?
A keni dashuruar herëdokur? Keni ndjerë të vdisni ndonjëherë
kur natën era shpërthen kanatet dhe ndërkallet
në zemrën akull? A e keni njohur pleqërinë,
zinë, rrëshqitjen e kohës?
Bëhet heshtje.
Në mur vallëzon gjilpëra e barometrit.
Përktheu: Elvana Zaimi
______________________
Miqësi të pamundura
Ta zëmë, me dikë që nuk është më,
që ekziston vetëm në letra të zverdhura.
Ose shëtitje të gjata ndanë një përroi,
thellësitë e të cilit mbajnë fshehur
filxhanë porcelani—dhe bisedat mbi filozofinë
me një student të drojtur ose një postier.
Një kalimtar me sy krenarë
që s’do ta njohësh kurrë.
Miqësia me këtë botë, akoma më e përsosur
(në mos për aromën e njelmët të gjakut).
Plaku që gjerb kafe
në St.Lazare, i cili të ndërmend dikë.
Fytyra që shkrepin kalimthi
në trena lokalë—
fytyrat e lumtura të udhëtarëve që shkojë ndoshta
në një ballo vezulluese, apo drejt gijotinës.
Dhe miqësia me veten
—qyshkur, tek e fundit, s’di më se kush je.
Përktheu: Elvana Zaimi
___________________________
Autoportret
Gjysma e ditës sime kalon mes kompjuterit lapsit dhe makinës së shkrimit.
Me kalimin e kohës do të bëhet gjysma e shekullit.
Banoj në qytete të huaja dhe ndonjëherë
flas me të panjohurit për gjëra pa vlerë.
Dëgjoj shumë muzikë: Bach, Mahler, Šostakovič, Chopin.
Tek muzika gjej tre elementë: forcën, dobësinë dhe dhimbjen.
Elementi i katërt nuk ka emër.
Lexoj poetë të gjallë dhe poetë të vdekur.
Prej tyre mësoj forcën shpirtërore, besimin dhe krenarinë.
Përpiqem t’i kuptoj filozofët e mëdhenj, por në përgjithësi,
arrij të kap vetëm pjesëza të atyre mendimeve të çmuara.
Më pëlqen të bëj shëtitje të gjata nëpër rrugët e Parisit
dhe t’i shoh të ngjashmit e mi, që frymëzohen veçse nga xhelozia
lakmia dhe inati.
Më pëlqen të shoh monedhën prej argjendi,
teksa kalon nga dora në dorë
dhe ngadalë humbet forma e saj të rrumbullakët
dhe profili i perandorit vjetërohet.
Anash, rriten pemët që nuk shprehin asgjë
përveç përsosmërisë mospërfillëse me ngjyrë të gjelbër.
Mbi fusha fluturojnë andej këtej zogj të zinj
që presin të duruar porsi vejusha spanjolle
Nuk jam më i ri, por ka edhe më vjetër se unë.
E dua gjumin e thellë, kur nuk ka
xhiro të shpejta me biçikletë në fshat,
kur plepat dhe shtëpitë treten si re të grumbullura në qiellin e kthjellët.
Ndonjëherë pikturat në muzeume më flasin
dhe atëherë ironia zhduket menjëherë.
Më pëlqen shumë ta shoh fytyrën e gruas sime.
Çdo të diel i telefonoj babait.
Një herë në dy javë dal me miqtë,
sepse kështu i mbetemi besnikë njëri-tjetrit.
Vendi im shpëtoi nga një e keqe.
Do të doja të kishte edhe një çlirim të dytë.
A mundem unë ta jap ndihmën time për këtë gjë?
Nuk e di.
Nuk jam biri i vërtetë i detit,
ashtu si shkroi për veten Antonio Machado,
por jam bir i ajrit, i mendrës dhe i violinçelit.
Jo të gjitha rrugët e botës së lartë
kryqëzohen me shtigjet e jetës,
që tani për tani
më përket.
Përktheu: Elona Caslli
__________
Nga dritarja ime shoh Poloninë
Nga vjen?”, më pyeti.
“Nga Polonia,” pohova unë.
“Oh, lum ti, lum ti,” thirri ai në kthetrat gjenuine
të entuziazmit mesdhetar. “Zija! Rrobat e zeza.
Bizhuteri të përzishme. Vargje mallëngjyese
mbi vdekjen e një ushtari.
Kam dëgjuar të flitet, kam dëgjuar të flitet për të.
Mjegulla, kallamishtja dhe kalorësia. Kryqe në fusha.
Njëmijë trima. Bori, sinjale, heshtje. Bukur.
Ti je njeri me fat … “
Përktheu: Faslli Haliti
___________
Pa fund
Edhe në vdekje do të jetojmë,
vetëm ndryshe, me njomësi dhe butësi,
të shkrirë në muzikë;
individualisht të thirrur në korridor,
të vetmuar e megjithatë në turmë,
si shokët e një klase
që shtrihet deri prapa Uralit
dhe arrin deri te kuarteri. Të liruar
nga biseda e pambarim mbi politikën,
të hapur dhe të sinqertë, të lirë, ndonëse
pikërisht do të kërcasin kapakët e mbyllur të
dritareve
ndërsa breshëri në dërrasën e dritareve
do të intonojë marshin turk
vrullshëm si gjithnjë.
Bota imagjinare nuk do të zhduket sakaq,
edhe shumë kohë do të jenë kapricioze
dhe do të mbështillet si karta e lagur
hedhur në zjarr.
Gjakimi për përsosmërinë do të plotësohet
krejtësisht lehtë, do të kalojë tërthorazi të gjitha
pengesat, sikur gjermanët që mësuan
të kalojnë tërthorazi linjës së Maginotit.
Gjëra të vogla dhe të harruara, balona
prej letre më të hollë, gjethe të brishta
të vjeshtës së shkuar, do të fitojë prapë
autoritetin e vet të pavdekshëm,
ndërsa sistemet e mëdha triumfuese
do të tkurren si organet gjenitale.
Gjakimi nuk do të ketë më
sepse do të arrijë vetveten,
e çuditur që shpëtoi aq gjatë
pas hijes së vet arktike.
Nuk do të jemi as ne
sepse nuk dimë
ende të jetojmë aq lart.
Përktheu: Mazllum Saneja
___________________
Liria
Ç’është liria, pyesin filozofët.
Unë gjithashtu njëherë deklarohem
për garancinë e lirisë
ballë për ballë me forcën e pushtetit,
herën tjetër tërheq forcën e besimit,
sovranitetin e shpirtit dhe besnikërinë
e misionit tim. Dhe madje atë kohë kur
nuk mund të caktoj thelbin e lirisë
e di saktësisht ç’është robëria.
Përktheu: Mazllum Saneja
___________
Drejt qytetit
“Përkulur nga një peshë
që jo gjithmonë shihet
nëpër baltë ose në rërën e shkretëtirës,
ecin përkulur të uriturit,
njerëz me pak fjalë me kaftanë të rëndë,
të përshtatshëm për të gjitha stinët,
gra të moshuara me fytyra të zhubravitura
që mbajnë diçka, një fëmijë, një llambë
-një kujtim – apo kafshatën e fundit të bukës.
Mund të jetë Bosnja sot,
Polonia në shtatorin ’39, Franca
tetë muaj më vonë, Thuringia në ’45,
Somalia, Afganistani apo Egjipti.
Ka gjithmonë një karro, ose të së paku një karrocë,
mbushur me thesare (thesi me pupla, kupa argjendi
dhe aroma e shtëpisë që zhduket shpejt)
një auto pa benzinë e braktisur në kanal,
një kalë (që do të tradhtohet), bora, shumë borë,
tepër borë, shumë diell, shumë shi,
dhe ajo e përkulura karakteristike,
si drejt një planeti tjetër, më të mirë,
me gjeneralë më pak ambiciozë,
më pak topa, më pak borë, më pak erë,
më pak Histori (fatkeqësisht një planet i tillë
nuk ekziston, ekziston vetëm të përkulurit).
Duke zvarritur këmbët,
Ecin ngadalë, shumë ngadalë,
drejt vendit kurrkund,
drejt qytetit askund,
kurrë mbi lumë. “
Përktheu: Faslli Haliti
___________
Violonçeli
Kritikët thonë:
– Është veçse një violinë,
që kur ndryshoi zërin
u përjashtua nga kori.
Nuk është e vërtetë.
Violonçeli ka shumë sekrete,
por nuk qan kurrë
dhe këndon me zë të ulët.
Megjithatë, në këngë
nuk ndryshon gjithçka.
Ndonjëherë mund të dëgjosh
ndonjë përshpëritje ose një fëshfërimë:
– Jam vetëm, por nuk më zë gjumi.
Përktheu: Elona Caslli
___________
Qershitë e egra
Qershi të egra rriten në degët e lakuara
bërthama të mbështjella në letërthithëse.
Këtu harabelat orë të tëra janë rrëfyer
para priftit të rreptë dhe zëshëm
zbuluan fshehtësitë e mëkateve të vogla
të bëra para agimit.
Këtu lulëzuan trëndafilat,
gjtihashtu gjysmë të egra,
dhe në petalet e tyre u fshehën letrat
e kobtarëve dhe të fatkeqëve, për ata
askush nuk shkroi poezi dhe si bajame të hidhura
në zemër të luleve pika të qeta vese.
Të dielën paradite nëna hekurosi
këmishën e bardhë.
Organizmi ish i mrekullueshëm
dhe kohë e bukur.
Kur shkove
dyert sakaq u bënë më të rënda se akuza.
Dëshirat nuk do të plotësohen.
Prapa stadiumit, në degë të lakuara,
rriten qershitë e egra,
të tharta në zhgjëndërr,
në ëndërr të ëmbla.
Përktheu: Mazllum Saneja
___________
Për vete në ditar
Shtrihet,shtrihet re e hirtë,
një lule bozhuri po çel.
Ty asgjë s’të lidh me këtë tokë,
asgjë s’të lidh me këtë qiell.
Oborri përçartet në vapë,
një mace gogësin në verandë.
Ti ecën në rrugicë,blirët lulëzojnë,
veç nuk e di, në cilin qytet,
nuk mban mend,në cilin vend.
Ndrijnë krahët e gargujve të lehtë,
nata vjen me hap të butë,
gonxhet e trëndafilit fshihen.
Ti je vetëm një ëndërr,shëmbëlltyrë,
je vetëm një dëshirë.
Kur të zhdukesh,do të zhduken retë,
kujtim i bronxtë do të mbetesh.
Do të banosh në lumenj
dhe në ato pemë,mes hijeve,
veç do zhytesh
në dhe, në dhe, në dhe.
Përktheu: Pandeli Çina
Biografia:
Adam Zagajewski u lind më 21 qershor 1945 në Lwów. Poet , romancier, përkthyes dhe eseist. U nderua me Çmimin Ndërkombëtar Neustadt të Letërsisë 2004 , Çmimin Griffin të Karrieres në poezi më 2016 dhe çmimin për Letërsinë të vitit 1987 të Princeshës së Asturias.
Studioi psikologjinë dhe filozofinë në Universitetin Jagiellonian në Kraków. Më vonë ai dha filozofi në Universitetin e Shkencës dhe Teknologjisë. Në vitin 1967, bëri debutimin e tij poetik me Muzikë, një poemë botuar në revistën Życie Literackie.
Botoi veprat e tij si dhe shkrimet në revista të tilla si Odra (1969-1976) dhe Twórczość (1969, 1971-1973).
Gjatë kësaj kohe, ai u përfshi në lëvizjen letrare të valës së re (Nowa fala) e njohur gjithashtu si Gjenerata ’68 ‘. Qëllimi i grupit ishte “ngritja kundër falsifikimeve të realitetit dhe përvetësimit të gjuhës nga ideologjia dhe propaganda komuniste”.
Pas nënshkrimit të Letrës 59 vepra të tij u ndaluan autoritetet komuniste në Poloni.
Në vitin 1978, ai ishte një nga themeluesit dhe ligjëruesit e parë të Shoqatës së Trajnimit Shkencor.
Në vitin 1982, ai emigroi në Paris, por më 2002 u kthye në Poloni së bashku me gruan e tij Maja Wodecka dhe banonte në Krakov.
Ishte anëtar i Shoqatës së Shkrimtarëve Polakë. Veprat e tij letrare kanë marrë njohje ndërkombëtare dhe janë përkthyer në shumë gjuhë.
Kritika:
Joachim T. Baer, një recensues nga Letërsia Botërore Sot theksoi se temat e përsëritura në poezinë e Zagajewski përfshijnë “natën, ëndrrat, historinë dhe kohën, pafundësinë dhe përjetësinë, heshtjen dhe vdekjen”.
Colm Tóibín vë në dukje se në poezinë e tij më të mirë “ai ka arritur të krijojë hapësirën e imagjinatës në lidhje me përvojën, gjërat që shihen dhe dëgjohen dhe kujtohen në të gjitha kufijtë e tyre, dhe hidhërimin e gëzimi i ngazëllyer kanë të njëjtën fuqi për të ashtu si gjërat që ngjallen.”
Poeti amerikan Robert Pinsky vëren se poezitë e Zagajewski janë “për praninë e së kaluarës në jetën e zakonshme: historia nuk është si kronikë e të vdekurve … por si një forcë e madhe dhe nganjëherë delikate e trashëguar në atë që njerëzit e shohin dhe ndiejnë çdo ditë – dhe në mënyrat që shohim dhe ndjejmë .
Poezia tij “Përpiqu të lavdërosh botën e zbehur “, e shtypur në The New Yorker, u bë e famshme pas sulmeve të 11 shtatorit.
Zagajewski jepte seminaret e poezisë si pedagog vizitues në Shkollën e Letërsisë dhe Arteve në Universitetin Jagiellonian në Krakov, si dhe një kurs shkrimor krijues në Universitetin e Hjustonit në Shtetet e Bashkuara.
Zagajewski ishte pjesë e Universitetit të Çikagos dhe anëtar i Komitetit të tij për Mendimin Social.
Iu dha Kryqi i Bronzit të Meritës dhe mori dy herë Kryqin e Zyrtarit të Urdhrit të Polonia së Rilindur. Në vitin 1992, ai mori një Fellowship Guggenheim.
Zagajewski fitoi Çmimin Ndërkombëtar Neustadt të Letërsisë 2004 dhe është shkrimtari i dytë polak që e merr pas Czeslaw Milosz. Në vitin 2015 ai mori çmimin Heinrich Mann. Në maj 2016 ai u nderua me Çmimin Dr Leopold Lucas të Universitetit të Tübingen.
Në të njëjtin vit ai mori Urdhrin e Legjionit të Haurenit dhe Janus Pannnius Grand Prize për Poezinë (çmimin e Klubit Hungarez PEN).
Zagajewski vdiq më 21 mars të vitit 2021.
ObserverKult
