Përmeti është një nga ato rrethe që ka disa gjëra të veçanta që e dallojnë në gjithë jugun, kulturën, bukurinë natyrore, qetësinë. Si një cilësi unike përveç edukatës, ai ka kulturën dhe më shumë se kulturën urtësinë.
Një vend i vogël me vlera të mëdha. ‘’Edhe mexhitja e vogël është, po vlerën e ka të madhe’’ thotë populli.
Sa figura të shquara ka nxjerrë ky rreth nuk mjafton një Shqipëri, duhet gjithë hapësira mbarëshqiptare, aq rrezatim të madh ka. Rrethi i personaliteteve më të shquara kombëtare Frashëllinjve të famshëm me rreze ndërkombëtare.
Shumë pak e dinë se dhe një figurë po aq e rëndësishme në muzikë, e ka origjinën nga kjo krahinë e famshme e Dangëllisë që po braktiset pak nga pak.
Një femër, sa e këndshme, dhe unike në zërin e saj, një femër e mrekullueshme me zë të jashtëzakonshëm dhe me një personalitet të mbrujtur në kulturë të gjerë. Ajo quhet Tefta Tashko Koço.
Dikur një këngëtar të famshëm nga Përmëti me zë unik e kanë cilësuar si ‘’Një zë i madh, nga një kokë boshe’’, kurse ajo është një zë i madh nga një femër e ndritur dhe me finesë të jashtëzakonshme që quhet edhe sot me plot gojën femër.
Vajza e atdhetarit Athanas Tashko nga Frashëri i Përmetit dhe i Elena Zografit nga Korça u lind në 2 nëntor 1910, në qytetin Fajum të Egjiptit në prag të zhvillimeve të mëdha të vendit dhe të shpalljes së pavarësisë në Shqipëri.
Kjo ndikoi sigurisht në kulturën e saj. Ajo e donte vendin e saj, vlerat e vendit të saj, po aq sa dhe këngën.
Një kryevepër shqiptare e quajtur Tefta Tashko Koço si kryeministre e muzikës lirike shqiptare, pinoniere e modernitetit muzikor, ambasadore e muzikës të asaj kohe dhe e femrës përparimtare që me hijeshinë e saj e mundte një shoqëri që kishte shkarë në mediokritet.
E ëmbël, sa të bën për vete dhe e pasur në shpirt, sa bën të pasur një komb, e dashur, sa ndjell mirësi me gjithë diapazonin e saj të zërit, dhe e famshme sa një kryevepër shqiptare që ngelet e paharruar. Pavarësisht se jetoi në Korçë dhe mburret me të, ajo është nga vendi i Frashëllinjve me nam dhe nam rrezatoi edhe vetë ajo.
Por në fakt ajo ishte vlerë kombëtare për gjithë hapësirën shqiptare. Emancipimi i femrës është mënyra sesi ajo lë veprën e saj, ajo ishte një divë që nëpërmjet vokalit të saj muzikor solli mjeshtëri në të kënduarin e arieve dhe veprave të kompozitorëve të famshëm.
Këtë ndërgjegje të lartë artistike e plotësonte ndjeshmëria dhe virtualiteti i të qenit femër me një hijeshi që të bënte për vete.
Gjatë periudhës 1926-1931, Tefta studio në Konservatorin e Muzikës në Montpellier dhe në vitet 1932-1936 studioi në Conservatorie National de Musique et de Declamation të Parisit.
Për Konservatorin ajo këndoi aktin e katërt të operas “Traviata”. Juria e i akordoi Çmimin e Dytë. Në koncertin e dytë po për të njëjtin rast, ajo këndoi La cavatine du Page nga opera “Les Huguentos”, fitoi Çmimin e Parë.
Gjatë studimeve në Francë, mediat e kohës e vlerësuan me kritikë muzike. Tefta ishte pjesëmarrëse në dy konkurse që organizoi Teatri i Operas komike franceze.
Ajo interpretoi në rolet kryesore të dy veprave të mëdha, sigurisht që shkëlqeu me madhështinë e saj. Vlerësimi që iu bë këngëtares sonë nga kritikë të njohur parisienë, përmes artikujve të botuar në gazetat kryesore të kohës e ngriti edhe më profesionalizmin artistik.
Pjesëmarrja e saj në konkurse, koncerte, opera, çmime, diploma, manifestime muzikale, kontrata dëshmojnë për një këngëtare elitare me vlera të padiskutueshme muzikale.
Sa e dashuruar me muzikën klasike, aq edhe e shtangur dhe e interesuar për këngët e popullit të saj, Shqipërisë që ajo e donte aq shumë. Ishte e dashuruar me këngët e tabanit popullor, sa bashkëpunoi me shumë figura të muzikës popullore të asaj kohe.
Pas vitit 1935 ajo kthehet në Shqipëri dhe merr iniciativë për të bërë disa koncerte në qytetet e Shqipërisë. Artdashësit e njohin nëpërmjet kinematografisë me filmin e bukur ‘’Koncert në vitin 1936’’.
Për Shqipërinë me tipare feudaliste dhe analfabete ajo u duk një magji e ardhur si hyjni e veprave të mëdha klasike dhe si femër që jep një mrekulli.
Ajo futet në botën e saj artistike dhe do të emancipojë për aq sa mundet brezin e ri dhe botën shqiptare të viteve ’30 nëpërmjet mendjeve të mençura muzikore të nivelit botëror si Moxart, Guno, Shubert, Verdi, Donixeti, Pergolezi, Belini, Puçini, Rosini.
Nga martesa me Kristaq Koçon ajo pati një djalë, dirigjenitin e madh Eno Koço, Arstist i Merituar dhe një figurë qendrore artistike në Shqipëri.
Ajo jetoi në kohën me personalitete si, Vangjysh Mio, Lasgush Poradeci, Fan Noli, Migjeni, dijetarë si Eqerem Çabej dhe Hasan Ceka, përkthyes si Skënder Luarasi apo skulptorë si Odise Paskali nga Përmëti, apo kolegen Marie Krajën.
Po çfarë veprimtarie artistike ka pasur legjendarja Tefta Tashko Koço?
Veprimtaria e saj ka qenë e mbushur me këngë dhe bashkëpunime me njerëz të shquar, ndër ta është dhe shkrimtari lirik Lasgush Poradeci.
Nuk mund të ngelej jashtë kjo figurë që i shkruante aq ëmbël edhe dashurisë. Perla e bashkëpunimit me të është kënga e famshme sipas tekstit të vjershës, ‘’Kroi i fshatit tonë’’ por edhe “Kur më vjen burri nga stani”.
Nga 89 këngë popullore të të gjithë qyteteve të Shqipërisë ajo 36 prej tyre i regjistroi në pllaka gramafoni në vitet 1930, 1937 dhe 1942 në Paris, Francë dhe Milano, Itali. Në një periudhë kur jetoje në kohën e malaries dhe mizerjes, poshtërsisë dhe maskarallëkut vjen një magji nga një zë i madh dhe i ngrohtë si ajo i Tefta Tashko Koços.
Në vitin 1945, Tefta këndon në operën e Beogradit me shumë sukses rolin e Mimisë nga opera “Bohemë” e Puçinit dhe atë të Rozinës nga opera “Berberi i Seviljes” e Rosinit.
Bashkë me të mban dhe festivalin në Firence, krahas këngëtarëve të njohur dhe muzikantëve të shquar popullorë si Adem Mani, Xhevat Boriçi, Kolë Vjerdha, Taip Kraja, Karlo Pali etj.
Cilat janë këngët që ajo ka pasur në kohështrirjen e saj profesionale?
Ndër këngët mund të përmenden: “Zare trëndafile”, Të dua, moj goc’ e vogël”, Bilbil çapkëni”, Qante lulja lulen”, “Kenke nur i bukurisë”,”As aman, moj lule” etj.
Këngët popullore të Tefta Tashkos, regjistruar pranë “Columbias”-Itali, 1942: “Un’o ty moj të kam dashur”; “Kjo dashtnija kjoft mallkue”; “Kenke nur’ i bukurisë”; “Për një ditë, kur del goca në pazar”; “Këndon Kumrija”; “Metelikun ta kam falë”; “Ma ven dorën përmbi dorë”; “Dallandyshe vaj, vaj”; “Qante lulja lulen”; “Moj fëllanxë”; “Sa me shpejt ma vunë, moj, kambën”; “Dy gisht përmni vetull”; “Moj hyrije, bukurie”; “ Shamija e beqarit”; “Iku nata”; “Del një vashë prej hamamit”; “Zare trëndafile”; “Të dua, moj goc, e vogël”; “As aman, moj lule”; “Kroi i fshatit tonë”; “O moj sylarushe”; “Dolla në penxhere”; “Bilbil çapkëni”; “As u gremis moj lejthate”; “Dashtnuer tu bana”; “Ani, moj Hatixhe”; “Seç këndon bilbili malite”; “Shkapërceva dy-tri male”; “Edhe ky bilbili çka qënke një zog”; “Kam shtëpinë e vogël”; “I kam hypë vaporit”; “Fry, moj er’ e malit”; “O na atë fushë t’mejdanit”; “Edhe gurët e sokakut”.
Një shkresë e Mbretërisë Shqipëtare e datës 14.08.1933 nga Ministri i Arsimit të kohës i ndërpret bursën e studimit Teftës në Francë dhe ‘tërboi’ të madhin Fan Nolin që të bënte një artikull në gazetën ‘’Dielli’’ ku shpreh indinjatën e tij.
Fama dhe madhështia e saj u përcoll në familje deri në 4 breza. Ajo tashmë është mbretëresha e një dinastie muzike kombëtare e përfaqësuar nga djali, Eno Koço, djali dhe vajza e Enos si dhe mbesa.
Në përvjetorin e 75 të vdekjes së saj dhe në emocionet e Eno Koços, mbesa e saj, sopranoja Teuta Koço, solli një pjesë të repertorit të Teftës në ditëlindjen e 75 të dirigjentit dhe muzikologut Eno Koço, në një koncert brezash.
Po ashtu, në këtë rrugëtim është dhe violinisti Gent Koço që nderon tashmë të atin dhe gjyshen e saj për vlerat që përcollën në dekada. Një familje artistësh që vazhdojnë udhën e shtruar nga ajo.
Karakteristikë e njerëzve të mëdhenj është se japin shumë nga vetja e tyre shoqërisë dhe vdesin shpejt. Ajo ndërron jetë në moshën e re 37-vjeçare pa pasur mundësi të zhvillojë karrierën e saj të plotë artistike. Motos ‘’Vdes dhe nuk dorëzohem’’ ajo i qëndroi besnike deri në fund të jetës dhe nuk u dorëzua për emancipimin e Shqipërisë.
Ajo mori titullin “Artiste e Popullit”. Më 2 mars 2004 Këshilli i Bashkisë së Përmetit i dha titullin “Qytetare Nderi e Përmetit”. Busti i saj ngrihet sot në qendër të qytetit të Përmetit. Për të është bërë edhe një monografi nga Pandi Bello.
Tefta Tashko Koço la një familje të madhe. Një emër i madh nga një femër e madhe dhe shpirt i pasur artistikisht që quhet me plot gojën Divë.
Nga Eugent Kllapi
ObserverKult
——————————-
Lexo edhe:
NDOC PAPLEKA: DËSHMORIT PA VARR
Poezi nga Ndoc Papleka
Oooo!
Bjeshka ia përcjell bjeshkës,
agimi ia përcjell agimit
dhe viti vitit
thirrjen time…
O, ku je?
Mos je kjo pishnajë e re,
kjo xhade e re, kjo minierë e re,
kjo këngë e re, kjo dritë e re;
mos je ky lapidar i ri, ky gur i ri;
ky qytet i ri
mos je ky vogëlush njomëzak…
Poezinë e plotë mund ta lexoni KËTU:
NDRE MJEDA: LOKJA
Nga Ndre Mjeda
I
E n’balkue mbaruene lulet:
Shurdh’ â vêndi e shpija tytë;
Jo, me loken nji e dytë
Neper shpië mâ nuk u gjet.
Vetun zbardh’e vetun erret
Me krye n’hî e shumja plakë;
Nji dorë krânde me i bâ flakë
Permbî votrë kush s ja qet.
E disprohet me vetvédi
Qi nuk bâni kurrnji djalë:
Sot e réja i kishte dalë
Bashkë me dritë per drû në shpat.
Kish mbájtë zjermin ndezë mbî votrë,
Ja kish njomë njat buk e mjera;
Edhè lokja me gjith tjera
Kishte dalë me petka n’shtat.
Kish shkue motin si prêndvera
Me ndo’j fëmië tu’e kalamêndun;
Ishte knaqë tui e permêndun
Tash e tash ferishta n’djep.
E disprohet ke i ve mêndja
Or’ e ças te Trina, e shkreta!
Ja lypë mòrdës n’ankime t’veta,
Por mizorja nuk ja nep.
II
U shty vjeshta e krisantemi
Vetum vorreve lulzon;
Landët e pýje, gjith kû kemi,
Tui fry veri po i cungon.
Ndrron prei dimnit landa veshen,
E lëshon gjetht qi para pat;
E, per mëshier, duhiët qi ndeshen
Ja çojnë t’vorfnit me i bâ shtrat.
Bite bór’ e fryte véri
Tui çue akull per gjith vis;
Nêlt orteku ushton per mnéri
Tui fundue çetin’ e lis.
Me dý cokla n’votrë plaka
Rri gjith naten e vajton;
Rri me duer kah ndezet flaka
Porsi nieri kúr uron.
E shikjon nji dritë t’venitun,
Vron pasqyren e jetës s’vet:
E lerg Mórden tui kositun
E kujton e pran’ e thret.
U ndiej’j frymë permbrênda shpijet
Porsi érë qi vjen pà shkas;
E, n’at muzg, nji vegim hijet
Lokes n’votrë lét ju qas:
Poezinë e plotë mund ta lexoni KËTU:
ObserverKult
