Adem Gashi është figurë poliedrike, në epiqendrën e së cilës ndodhet shkrimtari i dyzuar: poeti dhe prozatori. Poeti është liriku i rrallë me emocion të emancipuar dhe gdhendësi i pashoq i fjalës, ndërsa prozatori është romacieri dhe tregimtari i poetikës moderniste, i cili sikur me kryenqësi i bën konkurencë poetit, veçanërisht me veprën “Lakorja e fatit”, (Armagedoni, 2020), duke i dëshmuar kështu “rivalit” se toka e begatë e Adem Gashit është tregimtaria. Pranë këtyre dy autorëve, poetit e prozatorit pra, për ta ndërtuar tërësinë e kësaj figure, s’ka si të mos ndodhet edhe eseisti e publicisti, tekstshkruesi i shumë këngëve si dhe veprimtari i dalluar kulturor e njeriu që gjithë jetën e tij qëndroi vertikalsht dhe që u angazhua e ndëshkua për veprimtarinë e tij atdhetare.
Nga Prof. asoc. dr. Emin Z. Emini
Por, mënjanë këto e të kthehemi te poeti dhe poezia, sepse numri i madh të veprave të krijimtarisë së tij i përkasin kësaj gjinie letrare.
Poeti, Adem Gashi nuk është aplikuesi, por krijuesi i figurave poetike dhe është gurra e formimit të fjalëve të reja, sipas metodologjisë së fjalëformimit të shqipes. Poezia e Adem Gashit dallohet për depërtimin e saj në honet e mistershme të shpirtit njerëzor dhe, po kështu, dallohet edhe për transmetimin e ideve, kuptimit e mendimit.
Prandaj, poezia e tij, për aq sa është poezi e ndjenjës, është edhe poezi cerebrale. Kjo dikotomi poetike, pra, e para që ka të bëjë me konfigurimin bërthamës emocionle si njësi autonome e sintaksës poetike, pikaset tek e dyta, në formulimin dhe shqiptimin e ideve nëpërmjet figuracionit, ndërtimit të kompozitave dhe intonimit estetik e filozofik të mendimit.
Poetit Adem Gashi nuk mundet askush t’i bëjë vëllamëri në ndërtimin e strukturës poetike. Ai mbetet autori i përkushtuar në sistemimin e materialit poetik duke gërshetuar dy sisteme, atë tematik dhe motivor, deri në shkallën e krativitetit artistik. Në këtë rast, ndër shumë të tjerë, do të përmendja librin “E shkrueme për Kryeshpendin”, (Buzuku, 2019), i cili ka 64 madrigale dhe një sonet, të strukruar në katër cikle: Hana e moçme, Hana e plotë, Hana e re dhe Djelli. A nuk janë këto katër stinët e natyrës, katër stinët e jetës së njeriut, katër stinët edhe të kryeshpendit, shqiponjës pra, kësaj figure zoomorfike, e cila na vjen domosdoshmërisht në cilësinë e totemit poetik, jo vetëm të autorit, por edhe të etnikumit shqiptar.
Adem Gashi është mjeshtri i vargut të lirë dhe filigranisti i fjalës, qoftë kur shkruan në shqipen standarde, qoftë në dialiektin gegë, pa harruar këtu të përmendim edhe faktin se ka shkruar edhe poezi a motërzime poetike edhe në toskërishte. Por, diku tjetër qëndron e veçanta e këtij autori, kur flasim për gjuhën poetike: Adem Gashi, është poeti, i cili me vetëdije krijuese di t’i bëjë të bashkëfrymojnë në një të njëjtën poezi edhe standardi edhe dialekti, si dhe, për ta çuar edhe më tej nivelin artistik e estetik, ani pse rrallë, ai, guxon të “ekspretimentojë” me forma shprehëse, duke kombiniar madje, vargun lirik me vargun epik.
Adem Gashi, është dhe poetik, i cili sikur me stetoskop dëgjon të rrahurat e zemrës së poezisë, ai ia ndien pulsin vargut poetik, prandaj poezia e tij shquhet për ritmin, intonacionin dhe gradacionet e tij. Megjithëkëtë, Ademi është dhe poeti, i cili ka ditur ta reduktojë, madje ndonjëherë deri në abstenencë, emocionin personal për t’i hapur rrugë kështu, gradacioneve të ndryshme të përjetimit nga ana e recipientit. Shi për këtë, ky poet iu ka shmangur me elegancë piskamave e bërtitjeve, brohorimave e ofshameve patetike qoftë kur shkruan për humbjen, për vetminë, për dhembjen a pikëllimin, qoftë kur shkruan për plagët e atdheut, për copëtimin e gjeografisë kombëtare, për luftën dhe gjakun e dëshmorëve, për qiellin dhe njeriun shqiptar.
Dhe, para se ta përmbyll, më duhet të kthehem në fillimin e kësaj fjale, te figura shumëdimensionale e Adem Gashit.
Ata që e njohin krijimtarinë artistike dhe bibliografinë e Adem Gashit, e dinë se verpën e tij të dytë, të botuar nga Rilindja, më 1985 e ka titulluar “Duke punuar autoportretin”. Pse e solla këtë titull para jush?
Sepse, s’mend se, Adem Gashi, gjatë gjithë jetës, qoftë të asaj krijuese e artistike, qoftë të jetës së rëndontë personale, s’ka bërë gjë tjetër pos që ka piktuaruar autoportretin vetanak. Ka krijuar një portet që me veçantitë dhe me të gjitha ngjyrat e krijimtarisë së tij do të mbetet si njëri ndër autorët më të rëndësishëm të poezisë bashkëkohore shqipe.
*Fjalë rasti, në “Orën përkujtimore” për Adem Gashin, organizuar nga Art Club “Rifat Kukaj” dhe shtëpia botuese “Armagedoni”, sot në Institutin Albanologjik në Prishtinë
ObserverKult
