Të dielave e të marteve nadje Simon Rrukulli s’e linte kurrë pa shkue në meshë. Donte me qenë në rregull me Zotin. Aty në kishë, ndër banga të para, lutej për vete e për punët e veta. Natyra e tij shumë e përshpirtshme, nuk e shtynte fort me u lutë për kënd tjetër, por lutej shpesh ku ndër disave, sidomos kundër anmiqve të besimit të tij. “Faroji, o Zot!”. Deri diku qëndronte mbrenda rregullës e zakonit, prandaj duhej, në një pikëpamje, lëvdue.
Çudia e përshpirtnisë së Simon Rrukullit niste aty kur ai, në vargun e anmiqve të besimit, fuste të gjithë ata që urrente për arsyena vetjake.
As nuk i shkonte mendja se mund të gabonte në gjykim, kaq bindje ushqente në drejtësinë e pastërtinë e shpirtit të vet. Kur, me gjithë hovin e shpirtit të pastër naltonte kah qielli lutjen zharritëse: “Faroji, o Zot!”, mendja i shkonte te Tef Ballstani, që s’i linte kurrkah shteg tash do kohë në tregti, te kushrini i vet që i qiste fjalë për disa tokë të pandame, te një varg i gjatë njerëzish që, në një mënyrë a në një tjetër, ia kishin prishë qejfin.
Veçse çka, ditë-ditë, aty në kishë, të gjithë ata që përmendëm, kalonin në rend të dytë e shigjetat e mënisë së tij fetare ai i drejtonte vetëm kundër Tush Kezenës.
“Faroji, o Zot!”
Lutjen e bante në shumës, pse Tush Kezena para tij përfaqësonte masën e re të sotme. Lypte prej qiellit, tue mendue ate, farimin e tij edhe të gjithë shokëve që i ngjanin.
Si shifet, natyra e Simon Rrukullit, prirej ma fort kah mënia se kah simpatia. Pak sende ai pëlqente e donte në këtë botë, por shumë tjera urrente e mëninte.
Kishte maraz fletoret, si shqipe, ashtu të hueja, edhe kurrë s’i prekte me dorë; kishte maraz marrëdhaniet shoqnore e prandaj as vetë nuk shkonte, as familjen s’e çonte kund e jetën e përmblidhte në shtëpi, në dugajë dhe në kishë; kishte maraz e njihte të kota të gjitha ato punë që s’lidheshin drejtazi a zhdrejtazi me dobinë vetjake.
Por, në mënyrë të veçantë, urrente të rijt e sotëm… Anima ata që mbaronin ndonjë shkollë jashtë. Gjithçka në ta e tërbonte.
Mëninte atë mënyrë të zhdërvjellët e të sigurtë ecjeje të tyne, fjalët e qarta në çdo rasë, çiltërsinë e sjelljeve, thjeshtësinë ndër marrëdhanie.
-Po shifi… shifi…
Prej dritorjet të dugajës tregonte me gisht kur përshkohej atypari ndonjë sish.
-Pse i japin gjithë atë randësi vedit, xhanëm? Çka kujtojnë se janë?
Kur kalonte Tush Kezena, s’e zinte vendi. U hidhte prej ndejses, shëtiste mbas banakut tue u dridhë në një zemrim të pakuptueshëm. Edhe shegertat u çuditnin për furinë e asaj mënie. Edhe mendonin qenien e ndonjë shkaku të msheftë.
Por, jo: nga asnjë shkak i msheftë s’buronte ajo mëni. Në asnjë punë të tregtarit s’ish përzie kurrë djaloshi. Ai e urrente vetëm pse shumëkush vinte tue ia lëvdue.
Tush Kezena, shkrimtari i ri shkodran, shembër i Hilush Vilzës, kalonte habitshëm, para dugajës së anmikut të panjoftun, humbë ndoshta në ndonjë aso përftimesh që, mandej, veshë me një shqipe të harmonishme dilnin ndër libra të tij. Kurrë s’i shkonte mendja se aty afër, dikush, e shante me të dhanun.
-Shife si ecë njëherë… I duket se vetëm ai asht i meçëm në Shkodër, e kurrkush tjetër…
Simon Rrukulli s’e njifte mirë Tushin. Jo vetëm që librat e tij s’i këndonte (ai s’këndonte asnjë libër), por vonë mori vesht se djaloshi shkruente.
Filloi me pasë maraz kur e ndeshi së pari në një vizitë për emën, te një mik i përbashkët. Tregtari i njoftun, krenar për pasuni e punë të ngritun, ndejë në krye të vendit në odën mbushë me gjind, kuvendonte tue shitë dije e marifet, si gjithmonë.
E qe, hyni i riu… Zuni vend në një skaj. Dikush e pyeti diçka sa u ul. E sa nisi ai me folë, të gjithë u sollën me e ndëgjue, edhe harruen bisedën e Simon Rrukullit.
Edhe ky qe i shtrënguem me ia vu veshin, tue e mshefë pezmin e përmbrendshëm.
Djaloshi thonte sende e fiiste në mënyrë që ai s’kuptonte mirë. Vetëm vinte re se fjalët e tia, të rrjedhshme e të sigurta, e mbushnin me një shqetësim të hollë.
Simon Rrukulli, i cili besonte ngultas në zotësinë e truve të veta, shka do që kapërcente kuptimin e tij, e numëronte ja marri për t’u përbuzë, ja mbrapshti kundër feje e kundër Zotit.
Kështu që edhe bisedën e asaj dite, mbajtë prej djaloshit e ndjekë me vërejtje prej të tjerëve, mbasi s’mundi ta përfshijë me kuptim të vet, e numëroj të rrezikshme e trushkyese.
-Ah, ai luteran!
Nxitohej me dënue fjalët e djaloshit se ato ia cënonin parimin gjykues themelor që tregtari përdoronte me shoshitë sendet e këtij shekulli.
Ndiente qartas se për atë djalë parja e gjaja, zotsia në tregti, nderi i mbështetun mbi ato rregulla jete që ai mbante me fanatizëm, mendimet që frymëzuen e gjithënjë frymëzonin çdo vepër të tij, s’përmbanin atë vlerë që urtia dhe përvoja e tregtarit u jepte.
Tush Kezena peshonte e maste veprat e njerëzve me një kandar e me një masë tjetër. Kjo gja e tërbonte Simon Rrukullin.
Mos me nderue e admirue atë, me gjithë atë zotësi në rregullim të punëve të veta, mos me pranue me bindje të plotë çdo parim e gjykim të tij, që ishte në hir e në rrugë të Zotit, i dukej mëkat e krim.
Kush binte në këtë mëkat, jo vetëm ishte anmik i tij, por edhe i fesë. Prandaj: “Faroji, o Zot!”.
Një ditë, pak para mesdite, erdhi në dugajë me ndreqë disa llogari Kel Mashi, burrë bukur i motnuem, mësues shkolle fillore në qytet, njeri i squet dhe i urtë. Mbante në dorë një fletore shqipe. Simon Rrukulli, si kryen punë, pyet pak si në shpoti:
-Çka thonë këto gazeta?
Mësuesi, ndejë në karrige para tryezës së zotit të dugajës, hapi fietoren, ia solli faqet tue i hedhë një sy. Tha:
-S’e kam pa ende. Por kjo s’asht një fletore me lajme.
Merret me letërsi. Paska një artikull të Tush Kezenës.
Tregtari kërceu:
-Çka din me shkrue ai bihude?
-Jo, sa me shkrue, shkruen mirë – përgjegji mësuesi qet-sisht. – Shumëkush s’e merr vesht pse ai ka ndiesi të reja e prandej përdorë edhe trajta të reja shprehjeje. Trutë tona janë mësue me u rrokullue mbi shina të një letërsie të vjetrueme. Ai rreh një rrugë të parrahun ndër ne deri më sot.
Tregtari shprazi fishekun që në të tilla biseda ruente për në fund:
-Paj, unë s’kam nge me u habitë mbas këtyne sendeve, që ju njihni ma mirë. Vetëm tham se për atë djalin ka ardhë koha me zanë mend e me gjetë ndonjë punë, pse kështu asht në rrezik me ndejë pa bukë me gjithë nanë e motër.
Mësuesi ndëgjoi kumbonët e mesditës dhe u çue tue ia pritë:
-Kurrkush ma tepër s’e meriton një punë. Ndoshta mos të ishte aq i zoti e kishte gjetë. Mundet që tash vuen edhe për bukë. Poetët i ndjek ky fat i zi. Por unë tham, simbas meje, padrejtësi e madhe më duket mos me qenë i ushqyem prej dheut shqiptar shi njaj që këndon me dashuni të parrëfyeshme bukuritë e atij dheut.
E shkoi.
-Kanë dalë mendsh të gjithë – u idhënue Simon Rrukulli.
– Për me pasë të drejtë me hangër duhet me punue. E ajo që ban ai… teveqel, s’asht një punë.
U ngjit nalt në shtëpi, që e kish sipër dugajës. Sofrën e gjet të shtrueme. Dita, e bija e tij njëzetvjeçare, priste të anë me u ulë në tryezë. Pështetej në kanape me një libër në dorë. Sa hyni i ati, la librin dhe i qiti të atit gotën e zakonshme të rakisë.
Simon Rrukulli, me raki në të djathtën, shtrini kot të majtën kah libri mbi kredencë. U përdrodh si ta kish hangër gjarpni.
Vikati:
-Si? Edhe këtu në shtëpi time?
-Çka ke, more njeri? – pyeti Ganxhja, e shoqja, tue hy në odë të bukës.
Ai, ndezë në fytyrë, me një furi të tërbueme, shqeu katër copash librin edhe e flakëroi në tavanr
-Çka qe? – pyeti rishtas grueja, tue u afrue trembshëm kah burri.
Ky, as me folë s’mundte prej zemrimit. I qiste shkumbë goja. Shëtiste nëpër odë si i çmendun.
-Po a s’e shef se na ka mblue marrja e turpi? Edhe në shtëpi time këso punësh! Ia mbrrijtme edhe kësaj dite!
E ka hangër dreqi vajzën; a s’e shef-a? a i ke sytë në ballë? Por këtu, sa të jem gjallë, sundoj vetë. A morët vesht? Sundoj vetë.
Dhe tue u drejtue kërcnueshëm kah vajza:
-E ti, në’ daç me u shnjerëzue… E ama ndërhyni:
-Çka ke me vajzë: a ban me e dijtë?
-Deli zot, po; banu edhe ti me te…
-Çka ka? – u soll e ama e pyeti të bijën. – Çka e ka kapë? Kjo që kish ndejë tue e shikue të atin deri atëherë me çudinë ma të madhe, u shkund e bani me za të tanë pezëm:
-Për punë të librit, veç…
-Por çka asht ai dreq librit, mos më ban me e true? –Një libër shqip…
Dhe i ati prap filloi me za shpotie të idhët:
-Po, po; shqip… Sot librin e nesër ate… Shqip, po. S’asht për t’u çuditë kur ta gjejë një ditë edhe ate këtu… Asht nisë kështu: sot libri, nesër ai…
-Pashë fenë që kemi, për ke flet? – pyeste gjithnjë e ama të bijën.
Dita, për të parën herë në jetë të vet, u idhënue aty para prindëve. Ato dyshime, ato të fyeme të zhdrejta që ia lëshonte i ati, e neveritën. Padrejtësia e qartë i dha guxim me folë ashtu si nuk kishte folë kurrë.
-Don me ditë për ke flet? Për Tush Kezenën flet. Më ka gjetë me një libër të tij e mendon kush e di se çka. Por a doni me dijtë një gja? Dal e iku e ju la, po më fojët prap ashtu. Pse këndoj librat e tij, nuk më duket se jam ulë aq poshtë sa…
Ia këputi vaji fjalën. Doli prej odës tue lanë të dy prindët me gojë hapët. Ishte e para herë që vajza fliste me aq hov në sy të atit.
-A shef? Njëkëtë vajzë të vetme kemi, edhe kësaj don me ia shti dergjën – i bërtiti e shoqja të shoqit e shkoi me pajtue të bijën.
Simon Rrukulli mbet vetëm para sofrës së shtrueme. U lëshue në kanapë, i lodhun në trup e në shpirt. Shkaku i atij…, tashti turbullime edhe në familje. Ai lutera… Çoi sytë përpjetë e, me të tanë hovin e shpirtit të përshpirtshëm, u lut me mend:
– Faroje, o Zot!
Këso here lutja i doli në njëjës…
ObserverKult
Lexo edhe:
