Ligështohesh sepse dikush të paska thënë diçka. Por ai mik apo i njohur(s’ka fjalë më mashtruese!) është tepër pranë teje për të të gjykuar, është i prirur të mendojë se, meqë ti ha si ai, atëherë jeni të barabartë ose, meqë të mohon, atëherë, në njëfarë mënyre, ai është më shumë se ti. Është një ngasje e kuptueshme: nëse dikush ha me një njeri që ka ngjitur Himalajet, pasi e kqyrë mirë mënyrën se si ai e përdor thikën, atëherë bie në ngasjen për ta quajtur veten të barabartë apo sipëror, duke harruar(duke u përpjekur të harrojë) se ajo që është në qendër të vlerësimit është Himalaja, jo të ngrënit.
Do të kesh një pafundësi rasesh për ta falur këtë lloj pafytyrësie.
Gjykimin e vërtetë do ta marrësh nga qeniet e jashtëzakonshme, të pajisura me modesti dhe ndjeshmëri, me mendje të kthjellët dhe plot mirëkuptim. Kur ai Sent-Bëvi i mllefosur tha se një palaço si Stendali kurrë nuk do të bënte dot një kryevepër, Balzaku tha të kundërtën. Por është e natyrshme: Balzaku kishte shkruar “Komedinë njerëzore”, ndërsa ky zotëria tjetër një romanth, emri i të cilit nuk më kujtohet.
…
Për të admiruar nevojitet madhështi, ndonëse mund të duket paradoksale.
Për këtë arsye krijuesi është aq pak i njohur nga bashkëkohësit e vet: këtë njohje pothuaj përherë e bën e ardhmja, ose të paktën ajo lloj e ardhmje bashkëkohore, që është vendi i huaj. Njerëzit që janë larg. Ata që nuk të shohin se si e pi kafenë apo si vishesh. Në qoftë se kjo i ndodhi Stendalit dhe Brahmsit, si mund të ligështohesh ti për atë që thotë një i njohur thjeshtë që jeton pranë shtëpisë tënde?
…
Në ç’Bankë të Drejtësisë Universale do t’i paguhet Brahmsit dhimbja që ndjeu, të cilën, në mënyrë të pashmangshme, iu desh ta vuante atë natë kur ai vetë i binte pianos në koncertin e tij të parë me piano dhe orkestër, kur e vërshëllyen dhe i hodhën plehra?
Por- kaq e çuditshme është qenia njerëzore-, nga këto ndjenja të ulëta nuk vuajnë vetëm njerëzit e parëndësishëm dhe dështakët. A nuk tha Lope de Vega se “Don Kishoti” ishte libri më i keq që kishte lexuar në jetën e tij? A nuk ua mbyllte gojën Gëtja poetëve që ishin po aq të mirë sa ai, ndërkohë që lëvdonte poetë të kategorisë së tretë, dhe kështu ulte poshtë shpirtra, të cilët i kishte zili? Po le të kthehemi te dyshimet e tua. Më mjafton të lexoj një nga tregimet e tua për të marrë vesh se një ditë do të jesh i rëndësishëm.
Por a je i gatshëm të vuash gjithë ato tmerre? Më thuaj se je i humbur, i lëkundur, se nuk di ç’të bësh, se unë paskam detyrim të të them një fjalë. Një fjalë! Do të më duhej të heshtja, gjë që mund ta marrësh si mospërfillje mizore, ose do të më duhet të të flisja për ditë të tëra, apo të jetoja me ty për vite të tëra dhe, herë- herë, të flisnim e, herë- herë, të heshtnim, apo të ecinim së bashku pa shkëmbyer asnjë fjalë, njësoj si atëherë kur vdes dikush që e donim shumë dhe kuptojmë se fjalët janë të parëndësishme dhe tmerrësisht të kota. Në të tilla çaste të shpëton, të ngushëllon, të ndihmon vetëm arti i artistëve të tjerë.
…
Pikërisht atëherë, përveç talentit apo gjenialitetit, do të kesh nevojë për cilësi të tjera shpirtërore: kurajë për të thënë të vërtetën tënde, këmbëngulje për të ecur përpara, një përzierje interesante besimi tek ajo që duhet të thuash dhe mosbesimi të përsëritur te forcat e tua, një kombinim modestie përpara gjigantëve dhe arrogance përpara budallenjve, nevojë për dashuri dhe guxim për të qenë vetëm, për ta shmangur tundimin, por dhe rrezikun e grupeve, të galerive me pasqyra.
…
nëse triumfon, sepse triumfi gjithmonë është një lloj vulgariteti, një shumë keqkuptimesh, një keqpërdorim; duke të kthyer në atë qenie të neveritshme, që quhet njeri publik, dhe që me të drejtë(me të drejtë?) një djalosh, ashtu siç ishe vetë ti në fillim, mund të të pështyjë.
…
Veç dije, do ta dëgjosh papritur atë fjalë- si tani që Paveze, kudo qoftë, dëgjon tonën, – do ta ndiesh praninë e dëshiruar, shenjën aq të pritur të një qenie, e cila nga një ishull tjetër dëgjon britmat e tua, dikush që do t’i kuptojë gjestet e tua, që do të jetë i aftë ta deshifrojë kodin tënd. Dhe atëherë do të gjesh forca për të ecur përpara, për një çast nuk do ta dëgjosh kërritjen e derrava. Qoftë edhe për një çast të shkurtër, do ta shohësh përjtësinë.
Përktheu: Erion Karabolli
ObserverKult
