Dy bishtalecat e verdhë lëvizën ajrin nga kthimi i beftë i kokës prej dërrasës së zezë, në drejtim të klasës. Sytë i përndritën nga kënaqësia e zgjidhjes së ushtrimit më të vështirë të mësimit të aritmetikës së asaj dite. “E zgjidha” – vetëm kaq kumtoi dhe ndjeu si zëri i saj lozonjar e njëherësh i sigurt, i shoqëruar me një buzëqeshje, u nder i pushtetshëm mbi të gjithë në atë klasë 10-vjeçarësh. Pa sytë admirues të shokëve të saj që deri atë çast kishin ulur kokat mbi fletore, pa gjetur dot zgjidhje. Ashtu si vërejti dhe disa shikime të tjera inatçorë e xhelozë, pse ishte ajo e vetmja që gjithmonë ia dilte të rrëmbente vlerësimin më të lartë nga mësuesja.
– Ndize pak dritën dhe vijo me përgjigjen e ushtrimit, – i tha mësuesja, pa e fshehur tonin dashamirës ndaj nxënëses së saj më inteligjente.
Atë ditë dimri gri, edhe klasa dukej pak më e errët. Gjithmonë e kishin këtë problem në dimër, sepse dritaret e asaj klase binin në oborrin e pasëm të shkollës, ku rrallë e kapte dielli. Ajo fushë e madhe me një përzierje të çuditshme bari mes gurëve, shërbente hera – herës edhe si fushë futbolli. Në vend të vijave kufizuese të saj, ishin një radhë gurësh të vegjël të bardhë. Përtej tyre, ku bari ishte më shumë i shkelur, ishte krijuar vetvetiu nga e ecura, një rrugicë e ngushtë. Aty, çdo mëngjes ata fëmijë të asaj shkolle 8-vjeçare, shikonin herë të heshtur, herë me kuriozitet, herë të frikësuar e me bisht të syrit, atë kolonë burrash që ecnin dyshe – dyshe njëri pas tjetrit me të njëjtin ritëm hapi e pa nxjerrë zë. Prej së largu, dukej sikur nuk merrnin edhe frymë. Të gjithë të veshur me rroba në ngjyrë të tokës, diçka midis kafes dhe baltës së kuqe. Në kokë mbanin ca kapele si ngjyrë qumështi, as akull të bardha, as të verdha, që i bënin akoma më shumë të dukeshin të gjithë njëlloj.
Ajo radhë gurësh, më shumë sikur donte të theksonte e të bënte të dukshme distancën e asaj rrugice nga sytë e fëmijëve që ndiqnin ecjen e tyre për rreth 100 metra, aq sa ju rrokte shikimi, sesa të kufizonin fushën e futbollit. Por përsëri gurët nuk mjaftonin. Sipër tyre, si një mur i lëvizshëm njeriu, spostoheshin në intervale të caktuara, ushtarët me armët e drejtuara mbi njerëzit e veshur me rrobat e tokës, që mbanin veglat e punës njësh me trupin drejtuar tokës.
Me fjalët nën zë prej prindërve të tyre, pothuajse të gjithë fëmijët, kishin marrë të njëjtën përgjigje të shkurtër për pyetjen e tyre se çfarë janë ata burra të veshur me rroba toke e të rrethuar me ushtarë me armë që kalojnë çdo ditë pas shkollës së tyre: Ata janë të burgosur, të dënuar. Por gati me një urdhër të frikshëm, iu ishte zënë në fyt pyetja tjetër se çfarë gabimesh kishin bërë që ishin dënuar: Mos u përzieni në punët e të rriturve! Dhe kaq!
Edhe pse ishin bërë vite që i shihnin çdo mëngjes, asnjëherë nuk u mësuan me zakonshmërinë e atij imazhi. Por atë paradite dimri, kur vogëlushja me bishtalecat e verdhë sapo kishte zgjidhur ushtrimin e vështirë në dërrasë, ata si kurrë më parë, po kalonin për herë të dytë asaj rrugice dhe ndryshe. Sytë i ngelën jashtë dritares. Nuk po i përgjigjej mësueses që i thoshte të lexonte ushtrimin. Nxënësit e tjerë zhurmonin me dorën lart e zërin e ngritur për të marrë leje që ta lexonin ata ushtrimin e zgjidhur, duke menduar që flokëverdha u hutua. Shikimi i saj i derdhur jashtë dhe ajo e ngrirë brenda tij me një fytyrë të zbardhur nga tendosja e asaj që po shihte, i bëri të gjithë të heshtnin e të kthenin kokën nga ajo anë.
Një vetëtimë gjarpëroi në ajrin gri përtej dritares ku i kishte ngrirë shikimi. Krisja e xhamit që ishte aty prej kohësh, iu duk sikur atë çast kishte formën e atij gjarpërimi. Ndërsa zhurma e bubullimës që erdhi pas një sekonde, drodhi të gjitha xhamat e tjerë që iu duk sikur do shkëputeshin prej thumbave të vegjël të gozhdëve që i mbanin mbërthyer pas drurëve të kanatave. Po më shumë, drodhën shpirtin e vogëlushes.
Ndryshe nga fëmijët e tjerë, ajo me inteligjencën e mprehtësinë e saj jo të zakonshme për atë moshë, kishte fituar besimin e të atit e kishte mundur të merrte edhe shumë përgjigje për pyetjet e saj mbi njerëzit e veshur me ngjyrën e tokës. Jo shumë larg shkollës, në një rrëpirë që binte buzë rrugës e nuk dukej nga ambienti arsimor, ishte një burg. Ata që e kishin ndërtuar, i vodhën fshatit të saj emrin e shenjtit që mbronte njerëzit e u dhuronte shumë buzëqeshje çdo ditë të parë të vitit. Po ata filluan të vidhnin edhe jetët e shumë njerëzve duke e shndërruar atë vend në ferrin e shumë burrave e familjeve të tyre. I vetmi gabim i tyre që u sillte dënimin, ishte fjala. “Po a mund të dënohesh për fjalën”?! – pyesnin të çuditur sytë e vogëlushes.
Dhembja qeshte si e çmendur e dilemat e të atit ishin të dukshme nëse fëmijës së tij duhet t’i rrëfente apo jo ato realitete të frikshme. Por donte që vajza e tij të rritej mes të vërtetave, sado të parakohshme e të rrezikshme të qenë. Ishte i bindur se prekja e realitetit do ta çonte në meditimin e një agonie të pasigurt. Por ajo duhet ta kuptonte vlerën e fjalës dhe lirinë e saj që të dinte ta mbronte veten në të ardhmen, në atë realitet të marrosur që po rritej.
Nga ajo rrugë pas shkollës, në shi e në diell, herë pa ngrënë e herë të ngrënë me ushqime të kalbura si dënim, përditë shkonin të punonin për të hapur tarraca aty ku ishte pyll a tokë e shkretë. Pastaj mbillnin ullinj, portokalle, limona, mandarina, vreshta. Mbillnin jetë (se pema është jetë), nën tytat e armëve gati në shkrepje mbi trupat e tyre, vetëm nëse do guxonin të bënin një hap më të nxituar a më të ngadaltë se ritmi i rreshtit. “Ndaj duket sikur njerëzit e veshur me tokë janë të gjithë njëlloj, sikur nuk marrin frymë, kur tytat e njerëzve jeshilë janë të drejtuar mbi ta?!”- pyesnin sërisht sytë e vogëlushes duke identifikuar ushtarët nga ngjyra e rrobave. Por ata nuk ishin të gjithë njëlloj, as nga mosha, as nga fjala. Ishin të njëjtë nga fati i frikshëm dhe ëndrra për liri. Shumë prej tyre vdisnin nga torturat e askush nuk e merrte vesh.
Këtë herë, vargu i njerëzve me ngjyrën e tokës, nuk ishte i gjatë si çdo mëngjes. Herëve të tjera i dukej i pafundëm nga ankthi me të cilin i shikonte. Frikësohej se mos ndonjëri ngatërronte këmbët mes gurëve duke prishur ritmin e rreshtit e për këtë “faj”, do të ndiente mbi trupin e tij zjarrin e tytës së ftohtë.
Në grinë e asaj paraditeje gati për shi, ushtarët e armët e tyre ishin më tepër se çdo herë tjetër. Në qetësinë e pllakosur, ndihej përplasja e thumbave të kambaleve të tyre mbi gurët e bardhë mbi të cilën ecnin. Ishin vetëm katër, njerëzit e veshur me ngjyrën e tokës. Që larg dukeshin të kërrusur. Kazmat e lopatat që mbanin si çdo ditë njësh me trupin me majat nga toka, sikur zvarriteshin atë çast duke krijuar një tingull të metaltë nga përplasja me gurët. Dukeshin si tingujt e një këmbane që binte për mort. Katër të tjerë, si me duart drejt qiellit në lutje, mbanin fort në katër anët një arkivol të kuq. Dukej sikur donin ta ngrinin sa më lart kokës së ushtarëve, si një triumfator edhe në vdekje.
Vogëlushja me bishtalecat e verdhë, ndjeu një panik që i lexohej në sy, në frymëmarrje, në shpirt. Një ulërimë nga brenda po e mbyste e po i merrte frymën. Po shihte për herë të parë fytyrën e vdekjes. Atë për të cilën me zë të ulët i kishte rrëfyer i ati. Shumë prej të burgosurve vdisnin dhe askush nuk i merrte vesh. Shumë përcilleshin për në botën tjetër pa asnjë familjar që kurrë nuk do ta dinin ku e kishin varrin. Shumë të tjerë i varrosnin në një varrezë në anë të fshatit, pa u vënë kurrë një shenjë identifikimi, që askush mos t’i gjente. Ata ishin të burgosur e për aq kohë sa vdisnin në burg, ata nuk e kishin fituar lirinë as në vdekje që të kishin një varr të identifikueshëm.
Katër njerëzit me veglat e punës, ishin varrmihësit e asaj dite që do të hapnin varrin e djaloshit të burgosur dhe varrin e fatit të tyre që prisnin radhën. Ai i vdekur, do të ishte në burg edhe në varr, sepse nuk do ta përcillte asnjë pikë loti.
“Nëse ishin moshë e madhe, arkivolin ua bënin me copa dërrasash të mbuluara me një copë rrobë të zezë. Nëse ishin të rinj, copa e rrobës që vishte drurin, ishte e kuqe.”- i oshëtinin mërmërimat e të atit. Vajza ndiqte hapat e njerëzve të tokës, që ecnin me sytë e tharë, sepse nuk u kishte mbetur më asnjë lot përgjatë viteve të ferrit. Nga ngjyra e copës, kuptoi se ai që po përcillnin ishte i ri.
Arkivoli i kuq, po mbërrinte në fund të rrugicës që rrokte shikimi prej klasës. Me ngjyrën e tij, po sfidonte gjithë ngjyrat e dimrave. Iu dukën ato 100 metra si një dimër pambarim. Edhe pak e do t’i humbiste nga sytë ai kortezh i vogël mes armësh.
“Këndej kalohet n’qytet t’mjerimit.
Këndej kalohet n’dhimbjen pa kufi.
Këndej kalohet n’shpirtra t’humbun shqimit.” – përsëriti me mend atë çast, vargjet që i kishte lexuar i ati. “Janë fjalët e shkruara në portën e Ferrit, ku shkon e nuk kthehesh më. Këto janë të shkruara në shpirtin e çdo të burgosuri në atë ferr burgu. Po këto vargje të Dantes, do t’i kuptosh kur të rritesh e ta lexosh vet librin dhe jetën”.
Ai mëngjes e kishte rritur para kohe dhe po kuptonte gjithçka. Përsëri vetëtiu, po kësaj here, zhurma e bubullimës u shoqërua me zhurmën e shtrëngatës që nisi. Edhe qielli po vajtonte fatin e atij djaloshi që po përpiqeshin tia merrnin lirinë edhe në vdekje. Loti i rrëshqiti prej shpirtit duke u mbledhur me gjithë pafajësinë e tij te syri jeshil i bukuroshes së vogël që e shoqëroi deri te fundi i rrugicës, derisa i humbi nga sytë.
Ai djalosh me ngjyrën e tokës, e kishte fituar tashmë lirinë në vdekje, sepse e kishte përcjellë për në qiell, loti i kristaltë i vajzës së vogël…/ ObserverKult
