Regjisori i famshëm, teksa flet për filmin e tij të fundit, rrëfen detaje të jetës dhe të koncepteve të tij. Pjesë të intervistës të bërë nga gazetari Xan Brooks, për ditoren Guardian, Telegrafi ua sjell më poshtë.
Cuyahoga Falls është lagje e shtresës së mesme në Akronin industrial të Ohios. Kur Jim Jarmuschi ishte djalë i ri, e shmangte ujin. E dinte se nëse qyteti është i qetë, lumi Cuyahoga ishte toksik. Acidet nga fabrikat e kishin bërë me ngjyrë portokalli. Në qershor të vitit 1969, një shkëndijë nga një tren e ndezi lumin dhe flakët kërcyen lart sa një ndërtesë pesëkatëshe. Pesëdhjetë vjet më vonë, Jarmuschi e mban mend mirë këtë ngjarje: “Nuk ishte gjë e këndshme… Në fakt, nëse kërkon një metaforë të jetës moderne amerikane, nuk ka gjë ma shpjeguese se ta kesh lumin lokal në flakë”.
Si regjisor, Jarmuschit i pëlqen të bëjë filma rreth detajeve të vogla të botës. Por, është e vështirë të përqendrohesh në pamjet e vogla kur pamja e madhe është kaq e frikshme: kur një lumë po digjet ose tërë planeti është në flakë. Ai thotë: “Është e qartë se po jetojmë në një krizë ekologjike dhe se gjendja po bëhet gjithnjë e më e keqe. Jemi të kërcënuar nga mohimi i shkencës dhe nga lakmia e korporatave. Nëse kjo është rruga që po e ndjekim që të shkojmë poshtë, atëherë kjo do të na çojë deri në fundin e botës”.
Teksa shpjegon se e ka një strehë në Manhattan, këto ditë preferon të jetojë në malet Catskills. Shtëpinë e ndanë me partneren e tij, aktoren dhe regjisoren Sara Driver.
“Kjo është koha e familjes”, thotë 66-vjeçari. “Them se po mendoni se jam këtu për t’u shëruar”.
Pamja alternative është fshehja në pyll. Nëse apokalipsi vjen, “The Dead Do not Die” (“Të vdekurit nuk vdesin”, filmi i tij i fundit – v.j.), e tregon mënyrën se si mund të ndodhë – me çrregullim të boshteve të tokës, me trupat raciste që mbështesin Trumpin nëpër lokale, dhe me një armatë të zombive nëpër rrugët kryesore. Jarmuschi i referohet filmit si një komedi goxha qesharake.
“Toni është i ndryshëm nga ajo që prisja. Është shumë më i errët nga ajo që imagjinoja, sidomos fundi. Mundohem të mos i analizoj shumë këto gjëra, por kjo e reflekton botën në të cilën ne gjendemi; te kriza mjedisore… Kam punuar në këtë film për dy vjet dhe gjatë gjithë kohës planeti ndryshonte pothuajse çdo ditë”, thotë ai.
Filmi u xhirua pranë shtëpisë së Jarmuschit, në qytetet e afërta Kingston dhe Fleischmanns. Kjo mendohej se do ta bënte produksionin më të lehtë, por ndodhi e kundërta. Orari ishte makth; aktori Adam Driver ishte i lirë për vetëm tri javë. Mbi të gjitha, binte vazhdimisht shi. Regjisori merr gripin dhe thyen gishtin.
“Dhe, pastaj, na u desh të nxitonim për ta përfunduar e ta çojmë në Festivalin e Kanës”, thotë ai. “Nuk do ta kisha ndryshuar filmin”.
Si fëmijë në Akron, Jarmuschi ëndërronte të ikte. Vendi ishte shumë i vogël, shumë konservator. Secili punonte për kompanitë e gomës: babai i tij për “BF Goodrich”, xhaxhai i tij për “Goodyear”, fqinji i tij për “Firestone”. Nëna e tij, Betty French, ishte gazetare e artit për “Akron Beacon Journal”. Ajo ka shkruar për të riun Marlon Brando në filmin “A Tramvaj Named Desire”, ndërsa mbuloi dasmën e Hollivudit të Humphrey Bogartit dhe Lauren Bacallit. Jarmuschi e kujton tingullin e makinës së shkrimit “Royal”, kur bënte artikuj për revistat lokale. Ai thotë se nëna është ajo që nxiti dashurinë e tij për artin – për muzikën dhe për filmin. Por, çuditërisht, frymëzohej edhe nga Ghoulardi – posteri i të cilit është te filmi i fundit.
“Kishte emision televiziv, çdo të premte nga ora 11:30, kur lëshonin filma horror, të fantashkencës, me përbindësha… Nëse je rritur në verilindje të Ohios në vitet 1960, do të ishe ndikuar nga ai… A e dini se kush është djali i tij? Unë po. Ghoulardi luhej nga prezantuesi televiziv i quajtur Ernie Anderson, që më vonë do të jetë babai i Paul Thomas Andersonit (një nga regjisorët më të mëdhenj sot – v.j.). E kam takuar veç një herë Paulin. I thash: ‘Ti je djali i Ghoulardit’! Ai i mërroli sytë pak por, hej, njeri, ai ishte ëndrra ime bohemiane – një baba i çuditshëm si Ghoulardi”.
Jarmusch është si sfungjer i pop-kulturës. Apo siç do të thoshte Joe Strummer: “Pa hyrje, pa dalje”.
“Stili është me rëndësi”, thotë ai. “Martin Scorsese thotë se kjo i dallon regjisorët”.
Jarmusch shprehet se filmat janë refleksioni i tij: “E di që kam një qasje lakonike. E di se flas qetë e ngadalë. Ndoshta edhe mendoj ngadalë. Më pëlqen muzika e ngadaltë. Më pëlqejnë filmat e ngadalshëm. Kjo është e natyrshme. Godardi ka thënë se çdo regjisor e bën të njëjtin film, pandërprerë. Kjo ndoshta është e vërtetë në rastin tim”.
Edhe stili i tij personal është konstant. Flokët e tij u zbardhën që i ri, në kohën kur u dogj Cuyahoga, e nuk kanë ndryshuar pothuajse për 50 vjet. Krahasojeni një foto nga vitet 1980 me një të sotit. Është e vështirë ta gjesh dallimin. Ai ka të njëjtat tipare. Edhe në fotografi ka poza të njëjta: e sheh veten si lider në foton që bën.
“Stilin tim personal, se si dukem dhe vishem, nuk e konsideroj si pjesë të artit tim. Mbaj mend kur dilja dhe njerëzit thoshin: ‘O Zot, vesh rroba të zeza, ngjyros flokët bardh, dhe bën filma bardhezi. Çfarë bajati’. Asnjë nga këto gjëra nuk lidheshin me mua. Flokët ishin zbardhur para kohe. Nisa të veshja të zezat si i adoleshent, sepse më pëlqente Zorro dhe Johnny Cash”, thotë ai.
Kur shkoi për herë të parë në Nju-Jork, donte të ishte poet ose muzikant (cilado që i vinte më lehtë). Mbi të gjitha, donte ta zbulonte veten dhe të bënte distancë nga ai që ishte në Akron. Atëherë Manhattani nuk ishte më i bukur se Cuyahoga Falls me lumin e ndotur. Ishte viti 1977, pa ndalje rryme, me Verën e Semit (“Summer of Sam”, që ndërlidhet me vrasësin serik David Berkowitz – v.j.), me grafitë kudo dhe pothuajse të gjithë pranë bankrotit. Por, ishte kohë kreative.
“Ishte i pistë, ishte i rrezikshëm. Ishte gjithçka që kisha ëndërruar. Dhe, po të dilje natën, e shihe Andy Warholin. E shihje Ornette Colemanin duke ecur. Kam takuar krijuesin eksperimental të filmave, Jack Smith. Ai ma dha një vizitkartë ku shkruante: ‘Jack Smith – gjeniu ekzotik teatral’. E takova Nicon në rrugë dhe ajo më ftoi të pija çaj me të. Ishte… ueh”, thotë ai.
Ai e di se filmat e tij kanë prirje për ta ndarë audiencën. Atë që disa e shohin si të bukur dhe të çuditshme, të tjerët e konsiderojnë si artificiale dhe të trilluar. Ai nuk lodhet për keqkuptimet. Për këtë thotë: “Bukuria e kinemasë është se jeni duke ecur në Shpellën e Platonit. Shkoni në një dhomë të errët dhe hyni në një botë për të cilën nuk dinit gjë. Shkoni në një udhëtim dhe nuk dini çka ju pret… Por, nëse e shkruani skenarin dhe i mblidhni paret për film, e pastaj uleni për ta edituar për gjashtë muaj, atëherë nuk je gjendje të ecësh në atë botë. Kjo përvojë është marrë nga ju. Rezultati është se ju nuk mund ta shihni filmin që e keni bërë. Interpretimet e të tjerëve janë më të vlefshme se tuajat”.
Kur është fjala te filmi, ai shprehet se nuk e di nëse është pjesë e problemit apo pjesë e zgjidhjes. Sidoqoftë, shprehet se nuk është për negativizëm e as për fatalizëm.
“Jam për mbijetesën e të bukurës, jam për misterin e jetës”, thotë ai.
