Po ju rrëfej për Poezinë! Ku nis e ku sos Poezia Jonë prej Njeriu, o miq?
Unë e di dhe e ndjej se nga nis e si rrjedh, ndërsa nuk dua t’ia di në sos dhe ku sos.
Nis nga Unë, piqet mes Meje e Jush dhe gjithçkaje që na rrethon e na bën të ndihemi çfarë ndjehemi dhe ecën tutje.
Mjeshtria e Jetës është fort më e hollë se e Jona. Për fat të poezisë. Për fat tonin.
***
O kënduesi im i dashur!
Ti që e ke ndjerë kënaqësinë e pirjes së çajit!
Ti që e ke ndjerë fuqinë pushuese e përtëritëse të gjumit!
Ti që ke kaluar nëpër dhimbje, ëndërra, helme e gaz!
Ti që ke gjetur trishtim e hare, aty ku gjendet e s’gjendet!
Ti që di të kultivosh vreshtën dhe të shijosh verën.
Ti që di të shijosh verën po s’di të shijosh verën!
Ti që di të shijosh verën po s’di të bësh vreshta!
Ti që nuk di shkrimkëndim dhe shkruan e këndon
më mirë se ata që kanë kaluar nëpër shkolla!
Ti që e di shkrimin dhe këndimin!
Ti që di me u nisë dhe mos me u kthye!
Ti që di me u nisë dhe me u kthye!
Ti që di me humbë kur fiton e me fitue kur humb!
Ti që e njohe hirin mbretëror të poezisë, sadopak, sadoshumë!
Po marr guximin të flas me jetën dhe me mendimin për punë të poezisë, të poezisë së jetës e të poezisë si esencë origjinare, si efekt kulture dhe si vetëdije e intencë fiksionale.
Po marr guximin t’jua shpaloj këtë confession timin për oksimoronin e njeriut dhe poezisë së tij, për poezinë tënde, për poezinë time të jetës, me lakmi shëmbëllimi ndaj confessioneve të Shën Augustineit dhe Rousseausë, por natyrisht, në mënyrën time.
Këndoje në qoftë për t’u kënduar! Harroje në qoftë për t’u harruar!
Veç Poiesisit i kemi borxh në këtë jetë! Veç Poiesis na ka borxh jeta!
***
Do dëshiroja që eseja në vazhdim të tingëllojë si synim imi që të hetoj marrëdhëniet mjaft të veçanta dhe të mirëkuptueshme të Anthroposit me Poiesisin (Poezi-Letra-Letërsi), duke rinjohur statusin e secilit por duke i hulumtuar edhe fijet e ndërlojës mes tyre që unë, në këtë rast, i kam fytyruar si Antropoetikë, e cila mund të lexohet si një lloj ontopoetike e llojit të vet.
Nocioni antropoetikë, në rastin tim duhet lexuar si anthropo-poetikë, pra si poetikë antroposi dhe jo si anthropo-etikë apo etikë antroposi, në çfarë tashmë ka një fokusim hulumtimesh. Implikimet antropo-etike këtu janë të rastit dhe vetëm për aq sa i hynë në punë anthropo-poetikës. Prandaj, rrokja e mesit ‘po’ i duhet shquarjes së rrënjës anthropos sikur që shërben edhe si rrokje e parë e fjalës poetikë. Sinkopa e kësaj po-je është bërë për shkaqe bukurtingëllimi.
Thënë figurativisht, poiesisi vazhdon të jetë, apo të paktën, të lë ta kuptosh se mund të jetë- shqisë e veçantë humane dhe estetike e perceptimit të botës; shqisë e ontosit dhe botës në, nën, mbi, përreth, përtej. Shqisë e perceptimit të ujit, zjarrit, tokës e ajrit, si tokë e si qiell, si botë e vdekshme e si përjetësi, në mënyrën e vet, si kënaqësi dhe si njohje, mu sikur këndon G.Luca te Poezi elementare, ku poezia del se është.
uji që ka ajër me e ndezë
zjarrin në tokë
ajri që ndez ajrin në zjarr
ajri që ndez në ujë
atë që ka ajrin e fikjes në tokë
ajri që ndez dhe shtrëngon
ujin dhe zjarrin në ajër
Pra, poezia na buron dhe na rrethon; edhe pse nuk flet shpesh si intencionale. Ajo na krijon distanca të shfaqjes; për të ruajtur identitetin e natyrës së saj-identitetin ontopoetik.
Megjithatë, ndjenja e kohëpaskohshme e arratisjes së saj nga kohërat e sotme, duket sikur është pjesë e edukatës së keqe për poezinë. Ajo mësohet në shkolla si një lloj edukate qytetare e mëzitshme. Mësohet çka është poezia e filanit dhe si është shkruar ajo po nuk po zhvillohet kurrë gjuha e fenomenologjisë së afrisë me poezinë. Aq shpesh kam parë nxënësit të jenë të terrorizuar në orët e poezisë nga mësuesit e tyre.
Sa kam parë unë botën, poezia jepet shumëkund si një lloj terrori didaktik, pa e ditur kurrë përse; duke insistuar që ajo të bëhet me zor pjesë e atij logosi edukativ në trajtën e një retorike të bezdisshme, që në rastin më të mirë prodhon një efekt të përgjithshëm kulturor. Ajo mësohet dhe nuk zhvillohet si shkathtësi perceptimi, përjetimi e njohjeje. Më vjen turp nga vetvetja dhe nga poezia, kur kujtoj se kam bërë edhe unë diçka përafërsisht të tillë. Dhe, jo pak nga ata nxënës e kolegë, kam parë se kanë ndjeshmëri të veçantë për poezinë por ata as që kanë haber se është poezia që ia vlen të njihet dhe ata mund ta njohin, ta duan e t’ua falin të tjerëve. Ata e duan poezinë por nuk e dinë se e duan, meqë e identifikojnë poezinë vetëm me njëfarë vargëzimi të mërzitshëm modern. Shumë, shumë e çuditshme, pa dyshim. Poezia që është lojë, t’ia dalë të jetë e mërzitshme! Me gjasë, poezia është e hidhëruar me tretmanin shkollor e akademik që i bëhet sot në rruzull dhe nuk na flet si di e si do ajo. Poezia është e hutuar në udhëtimin e saj në kohën e hapësirën a antroposit, sot. Natyrisht, ajo është aty, e bukur si përhera në çudinë e vet.
Gjithnjë dua të besoj se poezia vazhdon të mbetet në ne dhe para nesh si mrekullia e madhe e kësaj bote. Mrekullia që do na marrë gjithnjë përdore, ne fëmijëve të saj.
Këtë aventurë pasioni e mendimi të rimarrjes me jetën e poezisë dhe poezinë e jetës, po e nis duke shpallur praninë e Antropoetikës, të poezisë së qenies njerëzore si esencë e evidencë të pashmangshme, duke e parë jetën si Logos e si Lojë, ndaras, dhe si Logos-e-Lojë përnjëherësh. Si Kozmos e Kaos dhe si Kozmos-e-Kaos, në të njëjtën kohë.
Në këtë rast, jam përcaktuar që kuptimin e fjalës logos ta shtrij në fushat semantike të nocioneve që lidhen me: rend e sistem, shkencë, strukturë, etikë, traditë e kozmos, ndërsa kuptimin e fjalës lojë e kam lidhur me fushat semantike të nocioneve që reflektojnë: sens aventure, lojë, dëfrimi, gaz, sharm metafizik e kaos. Ndërvarësia e këtyre fushave është e qartë, por këtë po e them sa për të pasur parasysh rrugën nëpër të cilën do ec. I rëndësishëm për mua mbetet përqëndrimi në vrojtimin, hetimin dhe jetimin e fenomenit të pranisë së poezisë në jetën e njeriut, si extra, më për së jashtmi dhe si intra, krejt për së brendshmi, si vetëdije e intencë.
Jam i vetëdijshëm që diskursi im eseistik ka plot ofshe lirike iracionale sikundër edhe gunga akademike të cilave nuk mund t’u ikë pasi që një pjesë të këtij punimi e kisha shkruar qëparë në atë gjuhë. Po, njeriu ia del disi në kohën tonë të lirohet nga barrierat e këtyre rëndesave, që përmenda kur ka parasysh filozofinë elastike të diskurseve, sot për sot.
Unë fola për poezinë si më foli ajo në jetë dhe në libra , si mund t’i flas poezia një njeriu që aq shpesh harron se ku fillon e ku tret jeta me gjithë poezi. Ia mbusha vetes mendjen ta quaja këtë pikëvështrim a narrativ timin antropetikë, sepse m’u duk se ashtu deshi të mbiquhej ajo që e pashë dhe e njoha. Të paktën, syzimi im fenomenologjik u ndodh përballë manifestimit ontologjik dhe epistemologjik që më ngjallte poezia e qenies, ontopoiesisi.
E di se kam bërë shumë simplifikime e improvizime ; veçanërisht duke i dhënë diskursit tim shumë sens metaforik për konceptet; pra duke i rrezikuar konceptet nga metaforat. E si mund të mos e bëja këtë, madje edhe duke e ditur se kjo i ka dëmtuar goxha do burra të mendjes para meje. Kjo, përkundrazi, nganjëherë, në vend se të më bënte më të kujdesshëm, sikur më inkurajonte të vazhdoja në timen. Do dëshiroja të kërkoja ndjesë për këtë nga Platoni e Aristoteli, Shën Augustininei e Kanti, Nitzche, Husserli e Heiddegeri, Bachelardi, Iseri; nga profesorët e miqtë e mi, të gjithë dashamirët, duke u thënë: mbylleni njërin sy, poiesisi mund t’jua lejojë këtë, sikurse ma lejon mua (apo nuk qe edhe interpretimi pakëz poezi!?). Aq më tepër që esenë e kam zhanruar si confession.
Për më tepër, ndjej një borxh të veçantë ndaj profesorëve e kolegëve të mi në Maison des Sciences de l’Homme në Paris (Francë), në University of Bristol/School for Policy Studies (UK), në London School of Economics /CsGG (UK) dhe në Institute für Germanistik, Uni-Graz, (Austri) për mikëpritjen dhe krahun që më kanë dhënë për zhvillimin e këtij confessioni.
Të gjithë njerëzve të mi të poezisë e të dijes, ua di fort për nder që ma kanë bërë më të ndjeshme e më të afërt, me prekshmërinë e paprekshmërinë e saj, botën e poezisë. Edhe një herë – ju falemnderit që më bëtë dhe më bëni të ndjej poiesisin e jetës dhe jetën e poiesisit.
Më lejoni që t’ju përshëndes me ca vargje që më duket sikur mund t’ju mbajnë të zgjuar dhe të lidhur me tonin tim në këtë ese:
Rilke, këndonte për një Ditë vjeshte, me këtë zë:
Kushdo që s’ka shtëpi, kurrë më s’do të ketë
Kushdo që qe vetëm, do mbetet gjatë fikall,
do ulet, lexo e shkruaj letra të gjata plot mall’,
dhe do barisë aleve poshtë-përpjetë, i paqetë,
der’sa gjethet do bien vrik, si të kenë hall.
Në tri nga poezitë e tij haiku, në protoimazhe poetike të Lindjes së Largët e aq të afërt, Bashko do të zërë kështu dridhmat e poezisë:
Drita e hënës po lëshohej pjerrtas
përmbi zabelin e gjërë të bambusë:
Kënga e qyqes.
*
Asnjëri
S’i bie kësaj rruge
Në këtë natë vere
*
Vjeshtë e vonë
Bëj çudë
Si po jeton fqinji im
Prandaj, o miqtë e mi, kijeni atë që mund ta kini nga mrekullia e kësaj bote-poetike! Këndoni me Whitmanin:
Unë jam poeti i Trupit dhe i Shpirtit poet unë jam,
Me muaj janë kënaqësitë e qiellit, mundimet e ferrit me mua janë.
Kjo është porta e hyrjes për Antropoetikë. Urdhëroni! Po ju pres me ngazëllim!
- Shkëputur nga libri i Kujtim Rrahmanit “Antropoetikë-Një confession”, AIKD,
Prishtinë, 2008
Përgatiti: ObserverKult
——————
Lexo edhe:
